Okurumuzun Sorusu:

Merhaba. Günaydın. Size sormak istediğim birkaç soru var. Bir bayan istemediği halde bile 16-24 vardiyasında çalıştırılabilir mi? Servis yakın bir yerde bırakmıyor. Oturulan yer merkezi bir alan içerisinde değil. Tekin bir yer de değil. Servisin bıraktığı yer ile ev arası 700 metre kadar uzak. Bayan işçinin gece başına olumsuzlukların gelmesi oldukça mümkün bir yer. İşletme bunu bildiği halde halen 16-24 vardiyasında çalıştırmak istiyor.

Daha önce de köşemizde gece vardiyasında çalıştırılan kadın işçilerin servis hakkını ele almıştık: Gece çalışan kadın işçilerin servis hakkı vardır!

Öncelikle şunu belirtelim. Eğer işçinin iş sözleşmesinde çalıştırılacağı vardiya sabah vardiyası olarak açıkça belirtilmemiş, yani işçinin vardiyası iş sözleşmesi ile sabitlenmemiş ise ne yazık ki işçinin farklı vardiyalarda çalıştırılmaya itiraz etme hakkı yok. Bu durumda vardiya değişimi işçinin onayına tabi değil.

İş Kanunu’nun 69. maddesine göre gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılan işyerlerinde bir işçi üst üste en fazla iki hafta gece vardiyasında çalıştırılabilir. İki hafta üst üste gece vardiyasında çalıştırılan işçinin, sonraki iki hafta gündüz vardiyasında çalıştırılması zorunludur.

Vardiya dönüşümleri haftalık olarak da yapılabilir. Bu durumda bir hafta gece vardiyasında çalıştırılan işçi takip eden hafta gündüz vardiyasında çalıştırılır. Yani vardiyalı çalışılan bir işyerinde, sürekli olarak gece çalışması söz konusu olamaz.

Ancak bu noktada hangi vardiyanın “gece vardiyası” sayıldığına açıklık getirmek gerekiyor. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 7. maddesine göre ise “Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılır.”

Bu düzenlemelere göre saat 00:00-08:00 vardiyası, gece vardiyası (postası) sayılır.

Ancak 16:00-00:00 vardiyasının bir kısmı gündüz bir kısmı geceye denk gelmektedir. Bu vardiyada 30 dakikalık ara dinlenmesi 19:45’te veya sonrasında verilirse, 7 buçuk saatlik çalışma süresinin yarısı veya daha azı geceye denk geleceği için bu vardiya gece vardiyası (postası) sayılmayacaktır. Ancak ara dinlenmesi 19:45’ten önce verilirse, 7 buçuk saatlik çalışma süresinin yarısından fazlası geceye denk geleceği için bu vardiya, gece vardiyası (postası) sayılacaktır.

Dolayısıyla okurumuzun işyerinde 16-24 vardiyasının gece vardiyası sayılıp sayılmayacağını netleştirmek gerekiyor. Eğer ara dinlenmesi 19:45’ten önce verilirse, bu vardiya gece vardiyası sayılır. Bu durumda da Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesine göre işverenin gece vardiyasında çalışan kadın işçilere servis sağlama yükümlülüğü doğar:

“Belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, posta değişim saatlerinde toplu taşıma araçları ile gidip gelme zorluğu bulunan işyeri işverenleri, gece postalarında çalıştıracakları kadın çalışanları, sağlayacakları uygun araçlarla ikametgâhlarına en yakın merkezden, işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür.”

Görüldüğü üzere bu durumda servisin işçiyi evine en yakın merkezden alması ve işçiyi evine en yakın merkeze bırakması gerekiyor.

Okurumuz servisin bıraktığı yer ile evinin arasının 700 metre olduğunu ve bu mesafeyi gece yürümesinin ciddi sıkıntılara yol açtığını söylüyor. Okurumuz sonuna kadar haklı!

Ancak ne yazık ki işverenin yükümlülüğü yukarıda belirttiğim gibi işçiyi evine en yakın merkeze bırakmak.

Dolayısıyla okurumuz işverenden evine en yakın merkeze bırakılmayı talep edebilir. Eğer servisin okurumuzu bırakabileceği daha yakın bir merkez olduğu halde işveren bu talebi yerine getirmezse:

1) İşverene yukarıda belirtilen düzenlemeleri göstererek, işverenden yükümlülüğünü tam olarak yerine getirmesini talep edebilir. İşçinin vardiyalı çalışmayı ya da gece vardiyasında çalışmayı kabul etmiş olması, yasa ve yönetmeliklere uygun davranılmasını talep etme hakkını ortadan kaldırmaz!

2) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına şikâyette bulunarak, işyerinde teftiş yapılması ve idari para cezası kesilmesini sağlayabilir.

3) Yapmak zorunda kaldığı ek ulaşım harcamalarını belgelendirerek işverenden talep edebilir. İşveren ödemezse, bu tutarları yasal yollarla talep edebilir.

4) Demokratik haklarını kullanarak çeşitli eylem ve etkinliklerle soruna çözüm üretilmesini talep edebilir.

5) İş Yasası’nın 24. maddesi uyarınca “haklı nedenle derhal fesih hakkı”nı kullanarak, hak kazandıysa kıdem tazminatını ve diğer tüm yasal haklarını talep edebilir.
Ancak altını bir kez daha çizmekte yarar var. Okurumuzun bu yollara başvurabilmesi için 16-24 vardiyasında çalışılan sürenin yarısından fazlasının 20:00’dan sonraya denk gelmesi gerekiyor. Aksi takdirde bu vardiya gece vardiyası sayılmıyor ve işverenin servis sağlama yükümlülüğe de doğmuyor…