Bilindiği gibi üretimin yoğun olduğu fabrikalarda 3’lü vardiya çalışma sistemi çok yaygın. Biyolojik, fiziksel ve de sinirsel anlamda işçileri çok etkileyen bir durum bu. Sendikaların, üniversitelerin bununla ilgili birkaç araştırması mevcut. Ben de bu araştırmaların bazılarını inceledim.
Örneğin Türk-İş’in yaptığı bir araştırmada şöyle deniliyor: “İnsan organizması, gündüz saatlerinde uyanık olmak, gece saatlerinde de dinlenme ve uyku döneminde olmak şeklinde bir düzene sahiptir. İnsan vücudunda günlük uyku-uyanıklık döngüsünü kontrol eden bir mekanizma vardır. Sirkadiyen ritim adı verilen bu mekanizma vücutta bulunan ve 24 saatlik dilime göre ayarlı olan biyolojik saat tarafından kontrol edilir. Normal çalışma yaşamı yani ‘gündüz çalışması’, hem toplumsal saat düzeniyle (eğitim, toplu eğlence ve dinlenme olanakları ile devlet bürokrasisi saatleri) hem de biyolojik saat düzeniyle uyum içindedir. ‘Vardiyalı çalışma’ yaşamı ise her iki saat düzeniyle de çatışmaktadır. Biyolojik saat düzeniyle olan çatışmalar, vardiyalı çalışanın fizyolojik sağlığını etkilerken, toplumsal saat düzeniyle olan çatışmalar psikososyal sorunlara yol açmaktadır; sağlık bozulması, aile yaşantısının ve toplumsal ilişkilerinin zedelenmesi, verimin düşmesi, iş kazasına uğrama riskinin artması, genel sağlık sorunlarında sinir sisteminde, sindirim sisteminde (mide ve onikiparmak bağırsağı ülseri, hazımsızlık, bağırsak rahatsızlıkları...) ve kalp-damar sisteminde zararlar meydana gelir.
Vardiyalı çalışmanın sonuçları ilk olarak yorgunluk ve kaslarda gerilme, dikkatsizlik, sinir, baş ağrısı, görme ve işitme problemi, erken yaşlanma ve ölüm, uyku düzensizlikleri, günlük yaşantıyı örgütleme güçlükleri, ailesel ilişkilerin hırpalanması, toplumsal ilişkilerin zayıflaması gibi bir çok soruna yol açıyor...”

GECE VARDİYASI KALDIRILMALI

Araştırmalar genel olarak erkek işçiler üzerine yapılmış görülüyor. Kadın işçilerin gece vardiyasında çalışması ise gündüz ev işleri ve çocuk bakımından kendini ertesi güne hazırlayamaması sebebiyle işleri daha zor hale getiriyor. Yukarıda saydığımız bütün bu sağlık sorunlarıyla daha kısa süre içinde karşılaşıyorlar.
Sincan Organize Sanayi Bölgesinde vardiyalı olarak çalışan kadın ve erkek işçilerin en büyük isteklerinden biridir gece vardiyasının kaldırılması. Neredeyse her sohbet çalışma koşullarının ağırlığı ya da ücretlerin düşüklüğü gibi konulardan sonra gece vardiyası nedeniyle uykusuzluk ve yorgunluğa geliyor. Nasıl insanca yaşayacak bir ücret istiyorlarsa bir o kadar da gece vardiyasının kaldırılmasını istiyorlar.
Velhasıl kelam fabrikalarda üç vardiya çalışan birkaç kadının gece vardiyasının evi, işi ve kendilerini nasıl etkilediğini anlattıkları sohbete misafir olduk.

ÇOCUĞUMLA İLGİLENEMİYORUM

Yasemin 27 yaşında ve Sincan Organizede 3 vardiyalı bir metal fabrikasında çalışıyor. Dört yaşında bir oğlu var. Eşi de yine Sincan’a yakın başka bir fabrikada çalışıyor. Vardiyasının her hafta değişmesinden yakınıyor Yasemin. Gece vardiyasında çalıştığı zaman hem çocuğuyla yeterince ilgilenemiyor hem de hem uykusundan oluyor. Çocuk bakım istiyor, yemek istiyor, ilgi istiyor. “Hadi gel annem biraz uyuyalım diye kandırıyorum ama 1 saat sonra hadi anne çok uyuduk kalkalım diyor” diye anlatıyor durumu. Üstüne akşam işten gelen kocası yemek istiyor... Evin temizliği falan derken 00.00-08.00 vardiyasında çalıştığı zaman günde 4-5 saat uykuyla durduğunu söylüyor.
Sürekli yorgun, uykusuz ve dalgın olduğunu, bulduğu her boş anı uyuyarak değerlendirdiğini, bazen bir hafta boyunca hiç yıkanmadan vardiyaya gelip gittiğini anlatıyor Yasemin. Gece vardiyasında ruh gibi dolaştığını, özellikle ilerleyen saatlerde ayakta durmakta bile zorlandığını, yüzüne su dökerek uyanık kalmaya çalıştığını söylüyor: “Gece vardiyasına dönmeden içime sıkıntı çöküyor. Umarım çocuğun ya da başka birinin hastane ya da bankada işi falan çıkmaz da evden çıkmak zorunda kalmam diye dua ediyorum.”

‘VÜCUDUM DENGESİZLEŞTİ’

Hamiyet 28 yaşında, iki oğlu var. O da Yasemin gibi üç vardiya çalışıyor. İlkokula giden çocuklar sabahçı. Gece vardiyasında çıktıktan sonra sabah 9’da hemen uyuduğunu, öğlen 13.00’da çocuklar gelince uyandığını, onların yemeği dersi derken akşam olduğunu anlatarak “İşe gelmeden 1 ya da 2 saat tekrar uyuyabilirsem çok seviniyorum” diyor.
Eşinin hiçbir konuda yardımcı olmadığını, “Çok yoruluyorsan çık o zaman işten” dediğini belirten Hamiyet, o zaman da ev kredisi, faturalar, çocukların okul giderleri derken tek maaşla nasıl idare edeceklerini düşünüp vazgeçtiğini söylüyor. Ayda bir yapılan veli toplantısının her seferinde gece vardiyasına denk gelmesinden yakınıyor: “Ben gece vardiyasında olmadığım bir gün olsun diye neredeyse kurban keseceğim. Her seferinde toplantıya kim gidecek diye eşimle tartışıyorum.” KPSS’ye girmiş, ama çok düşük puan almış. “Herkes benle dalga geçti” diyor, “Ama bu çalışma saatleri ve iki çocukla çalışmaya vakit bulamadım.”
Yedi aydır bu şekilde çalışan Hamiyet, her zaman yorgun ve uykulu olduğunu, gece vardiyasında olduğu haftalarda kesin bir tansiyon düşmesi nedeniyle revire gittiğini, çalışırken sürekli “sakarlık yaptığını”, elini kolunu kestiğini anlatıyor. “Önceleri bu kadar çok hastalanmazdım, şimdi en ufacık soğuk algınlığında bile yataklara düşüyorum. Vücudum geceleri çalışmaktan dolayı dengesizleşti. Sürekli yeni hastalıklarım ortaya çıkıyor. Regl tarihlerim bile değişiyor. Sürekli şişkinlik hissediyorum.”

HAMİLE KALMAK ÇÖZÜM MÜ?

Vardiyalı çalışmaya başlayınca bir anda kilo kaybına uğrayan kadınlar var. Eşleriyle görüşemedikleri için sürekli tartışma yaşayan kadınlar. Çalışırken ayakta anlık dalan, düşen kadınlar. Molalarda, soyunma odasında ve dinlenme salonlarında uyumaya çalışanlar...
Fabrikada kadınlar o gün kaç saat uyuyabildiklerini konuşuyor her sabah, en çok kim uyuduysa o şanslı görülüyor. Vardiyalı çalışmanın kaldırılmasını istiyorlar tabi ki fakat kendi çözümlerini hayata geçirenler de var. Hamile kalmak gibi! Sabah sekiz akşam dört çalışmak için hamile kalanların olduğunu söylüyor kadınlar. Fakat elbette bir çocuğa daha bakmak zor ve masraflı, ayrıca hamile kalırlarsa işten çıkarılma baskısı var. Bu yüzden bu aslında bir çözüm değil.

GECE ÇALIŞMA PARASI 100 LİRA

Hiç değilse evde eşitlikçi bir iş bölümü olsa durum bir nebze katlanılabilir olabilir belki. Ama kocalarının gönlünü hoş tutmak ya da çocuklara yeterli vakit ayıramamanın verdiği sıkıntı onları daha da yoruyor. Çoğu zaman baş ağrılarıyla revirden ilaç almak için doktora koşuyorlar.
Peki, gece çalışmanın gelişlerine bir katkısı var mı? Gece vardiyasında çalışmanın aylık ücretlerine yansıması yaklaşık 100 lira. Evet, sadece fiziksel, psikolojik değil maddi olarak da kaybettiren gece vardiyasının karşılığı sadece 100 lira! Elbette iyileştirme yapılmasını istiyor kadınlar, ama bir çok konuda olduğu gibi bu konuda da istemekle kalıyorlar.
Birçok fabrikada kadın işçileri işten atmak daha kolay çünkü. Kadın olmaktan kaynaklı koşulları dolayısıyla çok daha fazla yorulan kadın işçilerin talepleri, erkek işçiler tarafından da desteklenmeyince yalnız kalıyorlar ve “Beğenmiyorsan kapı orda” en çok karşılaştıkları söz oluyor.