Okurumuzun sorusu:

Bir sitede güvenlik görevlisi olarak asgari ücretle çalışmaktayım. Yıllık izinler nedeniyle 1 aydır 8 saat yerine 12 saat çalıştım. Resmi günlerde de çalışmış oldum. Maaş bordromda yol yardımı 287 lira olarak yazıyor. Ancak yol yardımını 200 lira olarak alıyoruz. Kendi hesaplamama göre Eylül ayında Ağustos maaşı için yaklaşık 2.700 lira alacakken 2.335 lira aldım. Muhasebe hesabı 24’ünde kesmiş diye düşünsek bile bu hesaplamada bir yanlışlık yok mudur? Vergi dilimi yüzde 20 ise maaşımdan kesinti ne kadar olur?

Bu soru vesilesiyle fazla mesai ile resmi ve dini tatillerde yapılan çalışmaların ücretinin nasıl hesaplanacağını aktaralım.

Önce genel kurallar:

1) FAZLA MESAİ (FAZLA ÇALIŞMA):

Ø Haftalık 45 saati aşan çalışmalar, fazla mesai sayılır.
Ø Gün içindeki dinlenme süreleri çalışma süresinden sayılmaz.
Ø Fazla mesai hesabında her hafta ayrı ayrı değerlendirilir. Hafta, işçinin hafta tatilinin ertesi günü başlar ve 7 gün sürer. Örneğin hafta tatili pazar günü olan işçi için hafta bir pazartesinden (dâhil) diğer pazartesiye (dâhil değil) geçen 7 günlük süredir. Bu 7 günlük süre içinde yapılan tüm çalışmaların45 saati aşıp aşmadığına bakılır. 45 saati aşan kısım fazla mesaidir.
Ø İş Yasası gereği fazla mesai yapılan her 1 saat için 1,5 saatlik ek ücret ödenmesi gerekir. 1 e 1,5 kuralı, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile artırılabilir, örneğin 1 saat fazla mesaiye 2 hatta 3 saatlik ek ücret ödenmesi kararlaştırılabilir.
Ø Hesaplama saatlik çıplak -yani yan haklar giydirilmemiş- brüt ücret üzerinden yapılır. Brüt tutar nete çevrilerek işçiye ödenecek tutar hesaplanır.
Ø İşçinin aylık çıplak brüt ücreti 30’a bölünerek günlük ücreti bulunur. Günlük ücret 7,5’a bölünerek saat ücreti elde edilir. Bu tutar 1,5 ile çarpılır. Böylece bir saatlik brüt fazla çalışma ücreti bulunur. Brüt tutar nete çevrildiğinde işçiye ödenecek saatlik fazla mesai ücreti elde edilmiş olur.

2) RESMİ VE DİNİ TATİLLERDE ÇALIŞMA:

Ø Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde (resmi ve dini tatiller) işçi çalışmadan 1 günlük ücretine hak kazanır.
Ø İşçi bu günlerde çalıştırıldığı takdirde, işçiye çalıştığı gün başına ayrıca 1 günlük ücret ödenmesi gerekir. İş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile 1’e 1 kuralı artırılabilir, örneğin 1 günlük çalışmaya ilaveten 2 hatta 3 günlük ücret ödenmesi kararlaştırılabilir.
Ø İşçinin aylık çıplak (yan haklar giydirilmemiş) brüt ücreti 30’a bölünerek 1 günlük brüt ücret bulunur. Brüt tutar nete çevrilerek, resmi ve dini tatillerde çalışan işçiye ödenecek günlük tutar hesaplanır. Yani bu günlerde çalışıldığı zaman ödenecek ek tutar, günlük çıplak brüt ücret ile aynıdır.
Ø Yol ve yemek gibi haklar, çalışılan gün başına ödeniyorsa resmi ve dini tatillerde ödeme yapılmaz. Ancak işçi bu günlerde çalışırsa, çalıştığı gün başına ayrıca yol ve yemeğin ödenmesi gerekir.

3) HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞMA:

Ø Kural olarak işçiler hafta tatilinde çalıştırılamaz.
Ø İşçi hafta tatilinde çalışmadan bir günlük ücretine hak kazanır.
Ø Ancak hafta tatilinde çalıştırılan işçiye ayrıca 1,5 günlük ücret daha ödenmesi gerekir. 1’e 1,5 kuralı iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile artırılabilir, örneğin 1 günlük hafta tatili çalışması için ilaveten 2 hatta 3 günlük ücret ödenmesi kararlaştırılabilir.
Ø İşçinin aylık çıplak (yan haklar giydirilmemiş) brüt ücreti 30’a bölünerek 1 günlük brüt ücret bulunur ve 1,5 ile çarpılır. Elde edilen brüt tutar nete çevrilerek işçiye gün başına ödenecek tutar hesaplanır.
Ø Yol ve yemek gibi haklar, çalışılan gün başına ödeniyorsa hafta tatilinde ödeme yapılmaz. Ancak işçi hafta tatilinde çalışırsa, işçiye çalıştığı gün başına ayrıca yol ve yemeğin ödenmesi gerekir.

ÖRNEK HESAPLAMA

Şimdi okurumuz üzerinden örnek bir hesaplama yapalım.

Okurumuz asgari ücretle çalışıyor. Yan hak olarak aylık 287 TL yol ücreti var.
Okurumuzun çıplak brüt ücreti 2.029,5 TL (brüt asgari ücret).
Okurumuzun günlük brüt ücreti: 2.029,5 / 30 =67,65 TL
Okurumuzun saatlik brüt ücreti: 67,65 / 7,5 = 9,02 TL
Okurumuzun 1 saatlik fazla mesaisi için alacağı brüt fazla mesai ücreti: 9,02 x 1,5 = 13,53 TL
Okurumuzun resmi ve dini tatillerde çalışmalar için alacağı ilave brüt günlük ücret: 67,65 TL
Okurumuzun kendi hafta tatilinde çalıştığı takdirde alacağı ilave brüt günlük ücret: 67,65 x 1,5= 101,475 TL

Okurumuzun 25 Temmuz ile 24 Ağustos arasındaki 1 aylık ücretini hesaplayalım.
Okurumuzun hafta tatili pazar günü. Pazarları çalışmamış. Yani hafta tatili çalışması yapmamış.
Okurumuzun verdiği bilgiye göre okurumuz 25 Temmuz’dan 30 Temmuza kadar günde 7,5 saat, 30 Temmuz gününden başlayarak 24 Ağustos gününe kadar (24 Ağustos dâhil) iki gün hariç (3-4 Ağustos) her gün 11 saat çalışmış.
Dikkatinizi çekmiştir, 8 saat olan günlerden 30 dakika, 12 saat olan günlerden 1 saat ara dinlenmesini kanun gereği düştük.

Şimdi gelelim işin çetrefilli kısmına. Ücret hesap aralığımızda yer alan 25 Temmuz – 24 Ağustos dönemi için her bir haftayı pazartesiden bir sonraki pazartesiye dikkate alarak fazla mesai hesabı yapacağız.

23 Temmuz – 29 Temmuz haftası: Bu hafta içinde fazla mesai yapılmamış. Dolayısıyla ücret hesap aralığımızda yer alan 25-29 Temmuz günlerine denk gelen fazla mesai de yok.
30 Temmuz – 5 Ağustos haftası: 30 Temmuz (11 saat) + 31 Temmuz (11 saat) + 1 Ağustos (11 saat) + 2 Ağustos (11 saat) + 3 Ağustos (7,5 saat) + 4 Ağustos (7,5 saat) = toplam 59 saat. Yani bu hafta 14 saat fazla mesai var.
6 Ağustos – 12 Ağustos haftası: 6 gün boyunca her gün 11 saat çalışma var. Yani haftalık toplam çalışma süresi 66 saat. Bu hafta 21 saat fazla mesai var.
13 Ağustos – 19 Ağustos haftası: 6 gün boyunca her gün 11 saat çalışma var. Yani haftalık toplam çalışma süresi 66 saat. Bu hafta 21 saat fazla mesai var.
20 Ağustos – 26 Ağustos haftası: Ücret hesap kesim tarihi 24 Ağustos olduğu için, 24 Ağustosa kadar olan süreye bakacağız. 20, 21, 22, 23 ve 24 Ağustos günlerinde günde 11 saat, toplamda 55 saat mesai var. Hafta daha bitmediği halde bu haftadan 10 saat fazla mesai var (bir sonraki ay hesabında 25 Ağustos cumartesi günü yapılacak tüm çalışma, 45 saat zaten dolduğu için fazla mesaiye girecek, ancak bu aya dâhil etmedik).
Sonuçta okurumuzun bu 1 aylık dönemde toplam 66 saat fazla mesaisi var.

Okurumuz bu döneme denk gelen Kurban bayramı tatili boyunca çalışmış. Kurban bayramı arife günü saat 13.00’da başlar. Okurumuzun arife günü normal 7,5 saatlik vardiyası sabah 07:00’da başlamış. Fazla mesai yapmasaydı vardiyası 15:00’da bitecekti (30 dakika ara dinlenmesini unutmayalım!). Yani okurumuz, arife günü 2 saatlik, diğer bayram günleri ise tam gün tatil günü çalışması yapmış. Bir karışıklık olmasın. Okurumuz arife günü 15:00’dan sonra da çalıştı ama o süreleri zaten fazla mesai içinde hesapladığımız için burada ayrıca dikkate almıyoruz.
Sonuçta okurumuzun bu dönemde 4 gün, 2 saat tatil günü çalışması var.
Okurumuz hafta tatilinde çalışmamış.

Artık hesaba geçebiliriz!

Aylık çıplak ücret: 2.029,5 TL (brüt)
Fazla mesai: 66 saat x 13,53 TL = 893 TL (brüt)
Tatil günü çalışması: 4 gün için: 4 x 67,65 TL = 270,6 TL (brüt), 2 saat için 2 x 9,02 = 18,04 TL (brüt), toplam 270,6 TL + 18,04 TL = 288,64 TL (brüt)
Yol ücreti: 287 TL (brüt) (parasal yol yardımları da vergi ve sigorta primine tabidir!)
Toplam brüt ücret: 2.029,5 + 893 + 288,64 + 287 = 3.498,14 TL

Şimdi bu tutarı nete çevirelim.

Önce yüzde 15 sigorta primi keseceğiz. 524,72 TL sigorta primini düştüğümüzde 2.973,42 TL’ye ulaşıyoruz. Bu aylık vergi matrahımız.
Okurumuz Ağustos ayında yüzde 20’lık ikinci vergi dilimine tümüyle girmiş durumda. Çünkü Temmuz sonunda yıllık vergi matrahı 15.280,5 TL’ye ulaşmış, ikinci vergi diliminin 14.800 TL’lik sınırını geçmişti.
Dolayısıyla yüzde 20 vergi keseceğiz. Kesintiyi sigorta primini düştüğümüz aylık vergi matrahından yani 2.973,42 TL’den yapacağız. Gelir vergimiz 594,68 TL çıkıyor. Bir de yüzde 0,759 damga vergimiz var. Damga vergisi 22,57 TL çıkıyor. Vergiler toplamı 617,25 TL’yi buluyor. Bu tutarı 2.973,42 TL’den düştüğümüzde 2.356,17 TL’ye, yani net ücrete ulaşıyoruz.

Bu tutara evli ve eşi çalışmayan okurumuzun asgari geçim indirimini (182,66 TL) ilave ettiğimizde okurumuza ödenecek net tutara yani 2.538,83 TL’ye ulaşıyoruz.

Ancak okurumuza 2.335 TL ödenmiş. Muhtemelen hesapta hata var. Okurumuz yukarıdaki bilgilerle birlikte itiraz edebilir.