Varis en basit tanımı ile, kalbimize kirli kanımızı temizlemek için taşıyan toplardamarların genişlemesidir. Vücudun her yerinde olabilir ancak en sık göründüğü yerler bacaklardır. Cilt altında görülecek şekilde toplardamarların mavi, yeşil, kırmızı ve mor renkte damar görünümleri oluşturmasıdır.

Varisli damarlar; normal damarlara göre daha geniştir. Duvarları daha zayıftır, içlerinde bulunan kapakçıklar bozuk olduğu için tam kapanamazlar ve kan akışında ters yöne kaçak oluşur. Bu duruma venöz reflü denir. Venöz reflünün derecesi, varis hastalığının hangi evrede olduğunun göstergesidir. Derin toplardamarlarda kapakçıkların yapısal olarak bozulması ya da pıhtı nedenli zarar görmesi sonucunda da halk arasında “iç varis” denilen derin toplardamar yetmezliği gelişir. Varisin tanısında en etkili radyolojik yöntem renkli doppler ultrasonografidir. Bu yüzden mutlaka öncelikle kalp-damar cerrahisi uzmanına muayene olmak gerekir.

VARİS TÜRLERİ NELER?

Varis türlerini temelde üçe ayırabiliriz; kılcal damar varisleri, büyük toplardamar varisleri, retiküler varisler. Başlangıçta bacaklarda görüntüyü bozan ince kılcal damarlar masum estetik kusurlar gibi durabilir. Daha sonraları bu şikayete bacaklarda ağrı, yanma, sıcaklık hissi, kaşıntı, şişme, gece boyunca kramp, karıncalanmalar eklenir. Zamanında tedavi edilmezse bacakta venöz ülser dediğimiz açık yaralara sebep olabilir. Tedavi edilmeyen yaralarda enfeksiyon, derin dokulara ilerleyerek kemik iltihabına ve kana mikrop karışmasına, flebit denilen pıhtılı damar iltihaplarına, kanamaya, nadiren uzuv kayıplarına, pıhtılaşarak damar tıkanıklığına yol açabilir.

VARİS NEDEN OLUR?

Normalde alt ve üst bacak kaslarımız kasılıp gevşeyerek toplardamarlardaki kanın parmak ucundan kalbe doğru olan akış hareketine destek olur. Genetik yatkınlık, yaş, cinsiyet, kilo artışı, gebelik, hareketsiz yaşam tarzı, uzun süre ayakta kalmayı veya sabit pozisyonda sürekli oturmayı gerektiren meslekler varis gelişiminde önemli rol oynar. “Öğretmen hastalığı” olarak anılmasının nedeni budur.

Kilo artışı bacaklardaki venöz basıncı artırarak yani varise neden olur; özellikle karın çevresinde oluşan yağlanmanın etkisi daha büyüktür. Vücut kitle indeksi 30’dan fazla olan erkeklerde varis riskinde 6 buçuk kat, kadınlarda 3 kat artış olduğu bildirilmiştir.

Topuklu ayakkabılar bacak kaslarının sürekli kasılı pozisyonda kalmasına neden olduğu için ardışık kasılıp gevşeme mekanizmasını bozar ve pompa etkisini zayıflatır. Sigara, toplar damar sağlığı için de bir tehdittir. Pıhtı oluşum riskini arttırır. Sigarayı bırakan kişilerde varis riskinin 3 kat azaldığı gözlemlenmiştir. Araştırmalar, günde 4 saatten fazla ayakta kalan kişilerde varisin oluşma riskinin diğer kişilere oranla çok daha fazla olduğunu göstermiştir.

Toplumda varis görülme oranı kadınlarda 3 kat fazladır. Bunun nedeni kadınların yapısal özelliklerinin yanında hormonal nedenler ve gebeliktir. Gebelikte değişen hormon dengeleri damar duvarının genişlemesine ve kan akışının yavaşlamasına neden olur. Menapoz, toplardamar sağlığı açısından önemli bir dönemdir. Bu süreçte hormonlarda değişimler, damarlarda elastik dokuda azalmalar ve bağ doku kaybı yaşanır.

Uzun boy, ağır yük kaldırma, kabızlık, fazla dar kıyafetler varis gelişme olasılığını artırmaktadır. Çoğumuzun bildiği huzursuz bacak sendromunun da en önemli nedenlerinden birisidir varisler.

VARİS YARASI NEDİR?

Varislerin neden olduğu ödem, bacak ağrıları, gece krampları ve kozmetik problemler yaşam kalitesini olumsuz etkiler. İlerleyen dönemlerde varis yarası gelişimi ise durumu daha da kötüleştirir. Varis yarası (venöz ülser), en sıklıkla ayak bileği bölgesinde oluşur. Yara kendiliğinden iyileşmez, zor tedavi edilir ve iyileşme sonrası tekrarlayabilir. Varis yarasının gelişme sıklığı; obez, hipertansiyonu, diyabeti, kalp yetmezliği, geçirilmiş bacak travmaları, böbrek yetmezliği olan, venöz tromboz geçirmiş ve ileri yaştaki kişilerde daha fazladır. Bu durumda hastaların ruh sağlığı da olumsuz yönde etkilenir. Bu nedenle variste önemli olan ülser aşamasına gelmeden tedaviye başlanmasıdır.

HAVALAR NASIL ETKİLER?
Yaz mevsimi, varis hastaları için en zor geçen mevsimdir; çünkü sıcak havalarda varisleşme nedeniyle zaten geniş olan damarlar daha da genişler, içlerinde daha fazla kan birikir, venöz basınç ve doku ödemi artar. Bu durum hastanın şikayetlerinde artışa neden olur. Yani sıcak havada varisli kişilerde bacaklarda dolgunluk hissi, ağrı, kaşıntı, kramp daha fazla görülür. Kış ayları da soğuk hava ve azalan aktivite seviyeleri nedeniyle varisler için riskli bir dönem olabilir.

VARİS OLUŞUMUNU NASIL ENGELLERİM?

Varis oluşmasını engellemenin ya da mevcut varislerin ilerlemesini önlemenin etkili yolları şunlardır:

• Düzenli egzersiz ve/veya yürüyüş yapmak

• Bisiklet sürmek veya yüzmek

• Uzun süre ayakta durduktan/oturduktan sonra düzenli aralıklarla bacaklarımızı dinlendirmek • Yüksekliği artırılmış ayaklık kullanmak

• Uzun süre bacak bacak üstüne atmamak

• Bacakları yüksekte tutmak

• Kilo kontrolü ve sağlıklı, dengeli, sebze ve meyve ağırlıklı beslenmek

• Yeterli miktarda su içmek

• Kafein tüketimini sınırlamak

• İşlenmiş ve yüksek karbonhidratlı besinler ile aşırı tuz tüketiminden kaçınmak

• Sigara ve alkol tüketiminden kaçınmak

• Çok dar kıyafetlerden uzak durmak, pamuklu ve rahat iç çamaşırı kullanmak

• Yüksek topuklu ayakkabı giymekten kaçınmak

• Kalp ve damar cerrahisi uzmanı tavsiyesi ile uygun basınca sahip kompresyon çorap ve taytları, bacaklardaki kan dolaşımını artırarak varis semptomlarını hafifletebilir.

NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Varis tedavisi için en doğru zaman yaz dışındaki mevsimlerdir. Ancak yaz mevsiminde yapılması, doktorun uyarıları dikkate alındığında tıbbi bir sorun teşkil etmemektedir. Tedavide temel amaçlar; toplardamar yetmezliğini tedavi etmek, varis tekrarını önlemek ve şikayetleri hafifletmektir. Varisli damarlara sahipsek ve yakın gelecekte gebelik planlıyorsak hamilelik öncesi dönemde bir kalp damar cerrahisi uzmanına görünmekte fayda vardır.

Varis tedavisinde ameliyatsız ve cerrahi yöntemler vardır. Kalp damar cerrahisi uzmanı, varisin evresine göre tedavi yöntemine karar verir. Eskiden bilinenin aksine kolay tedavi edilen bir hastalıktır.

Fotoğraf: Canva Pro