Okurumuzun Sorusu:

Bir özel okulda kütüphaneci olarak çalışıyorum. Çalışma saatlerimiz normal şartlarda 08:00-17:00 arası 5 gün. Mart ayında doğum yaptığım için şu an 1,5 saat süt izni kullanıp 15:30'da çıkıyorum. Ancak okulun hafta içi ya da hafta sonu eğitim ve toplantıları oluyor ve bunlara katılmam isteniyor. Örneğin bu hafta Pazar günü bir toplantı olacak ve 08:30-16:30 arası süreceği bildirildi. Bu toplantıya raporlu olma durumu dışında katılım zorunlu tutuluyor. Bu toplantıya katılmamak için yasal olarak bir hakkım var mı? Bu eğitim ve toplantılar yasal olarak çalışma süresi olarak sayılıyor mu? Ayrıca daha önce hafta sonu ve resmi tatillerde işe geldiğimiz günler için sonradan mesai izni kullandırılıyordu. Geçen yıl bu izinler kaldırıldı. Gerekçe olarak yemek ve dinlenme saatlerimizin 1,5 saat olduğunu, bu süreyi düşünce günde 7,5 saat çalıştığımızı ve haftada 37,5 saat yaptığını ama sözleşmelerimiz 45 saat üzerinden olduğu için mesailerimizin bu süreyi tamamladığını söylediler. Giriş çıkışta kart okutarak saatlerimiz belirleniyor ve her sabah en az 20 dakika erken geliyoruz servisler o saatte getirdiği için. Bu konuda yapılan uygulama doğru mudur?

Okurumuzun sorularını adım adım yanıtlayalım. Bunun için de bazı temel kuralları anımsayalım.

İş Yasası’na göre haftalık çalışma süresi 45 saattir. İş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile haftalık çalışma süresi azaltılabilir. Ancak böyle bir kural getirilmemişse işçi haftada 45 saat çalışmakla yükümlüdür. Uygulamada haftalık çalışma süresi bazı haftalar daha kısa olabilir. Yani bazı haftalar işçiler daha az süre çalıştırılabilir. Ancak bu durum işverenin 45 saatlik çalışma talep etme hakkını ortadan kaldırmaz.

Günlük ara dinlenmesi süresi fiilen çalışılan süreye göre değişir. İş Yasası’na göre günlük ara dinlenmesi4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) süreli işlerde otuz dakikadan, 7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saatten az olamaz. Bu süreler asgari sürelerdir ve artırılabilir. Örneğin 7,5 saat çalışan işçiye yarım saat değil 1 saat ara dinlenmesi verilebilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. Ara dinlenmesi kaç saat olarak ilan edilmiş olursa olsun, işçinin bu süreyi fiilen kullanıp kullanmadığına da bakılır.

İş Yasası’na göre işçiye en az 24 saat kesintisiz dinlenme, yani hafta tatili yapma olanağı sağlanmak zorundadır. Hafta tatili en az 1 gündür ve haftanın herhangi bir günü olabilir. İşçilerin haftalık çalışma süresini 5 günde tamamladığı işyerlerinde, işçiler haftada 2 gün izinli olabilmektedir. Ancak bu günlerden biri hafta tatili, diğeri akdi tatil sayılmaktadır.

İşçi hafta tatilinde çalışmak zorunda değildir. Ancak işveren talep ederse işçi akdi tatil olan diğer günde çalışmakla yükümlüdür. Cumartesi-pazar günleri çalışılmayan işyerlerinde genellikle cumartesi günü akdi tatil, pazar günü ise hafta tatili olmaktadır. Bu durumda işveren cumartesi günleri işçiden çalışmasını isteyebilir ve işçi de bu durumda çalışmakla yükümlüdür. Ancak işveren işçiden hafta tatili olan pazar gününde çalışmasını isterse, işçi hafta tatilinde çalışmayı kabul etmeme hakkına sahiptir. İşçi hafta tatilinde çalışmayı kabul eder ve çalışırsa işçiye ilave olarak 1,5 günlük ücret daha ödenmesi gerekir. Hafta tatilinde çalıştırılan işçiye başka bir gün izin yaptırılamaz. Hafta tatili çalışması izin ile takas edilemez. Ücretinin ödenmesi zorunludur!

Bir hafta içinde fiilen çalışılan süre 45 saati aşarsa, 45 saati aşan süreler fazla çalışma (mesai) sayılır. Fazla mesai yapılan her saat için ilaveten 1,5 saatlik fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir. İşçinin talebi halinde, fazla mesai ücreti yerine serbest zaman verilir. Yani 1 saatlik fazla mesainin karşılığını işçi istediği takdirde 1,5 saat serbest zaman olarak kullanabilir. Altını çizelim, ara dinlenmeleri çalışma (mesai) süresinden sayılmadığı için fazla mesai hesabında da dikkate alınmaz.

Resmi ve dini bayramlarda çalışan işçilere ilaveten 1 günlük ücret daha ödenmesi zorunludur. Tatil günü çalışması karşılığında izin verilemez. Tatil günü çalışmaları izin ile takas edilemez. Ücretinin ödenmesi zorunludur.

Bu bilgiler ışığında okurumuzun durumuna bakalım.

Okurumuz olağan koşullarda pazartesinden cumaya 08:00-17:00 çalışıyor.Eğer gerçekten de işverenin iddia ettiği gibi günlük 1,5 saat ara dinlenmesi veriliyorsa işçiler günlük 7,5 saat çalışmış olur. Yukarıda belirttiğim üzere 7,5 saat çalışılan bir işyerinde asgari ara dinlenmesi süresi 30 dakikadır. Hal böyleyken bunun üç katı, yani 1,5 saat ara dinlenmesi verilmesi pek gerçekçi değildir. Okurumuzun günde 1,5 saat ara dinlenmesi yaptığını sanmıyorum. Bu durumda okurumuzun (ve diğer işçilerin) fiilen ne kadar ara dinlenmesi yaptığına bakmak ve haftalık fiili çalışma süresini buna göre belirlemek gerekiyor.

Eğer gerçekten de günde 1,5 saat ara dinlenmesi veriliyorsa (örneğin 1 saat öğle arası, 15’er dakikalık iki mola) günlük çalışma süresi 7,5 saat olur ve bu durumda hafta içi okurumuz 37,5 saat çalışmış sayılır.

Eğer günde 1 saat ara dinlenmesi veriliyorsa günlük çalışma süresi 8 saat olur ve bu durumda hafta içi okurumuz 40 saat çalışmış sayılır.

Birinci seçenekte işveren okurumuzdan cumartesi günleri 7,5 saat daha çalışmasını, ikinci seçenekte ise 5 saat daha çalışması isteyebilir.

İşveren böyle bir talepte bulunursa okurumuz belirtilen süre kadar daha çalışmakla yükümlüdür. Toplam çalışma süresi 45 saati aşmadığı sürece okurumuz fazla mesai ücreti talep edemez. Bir not düşelim. Gebe ve emziren (yani çocuğu 1 yaşından küçük) kadın işçilere fazla mesai yaptırılamayacağı için okurumuz çocuğu 1 yaşına girene kadar 45 saatten fazla çalıştırılamaz.
Ancak işçi hafta tatilinde çalışmak zorunda değildir. Olağan koşullarda pazar gününün hafta tatili olduğu bir işyerinde işveren talep etse bile işçi hafta tatilinde çalışmayı kabul etmeyebilir. Bunun için işçinin rapor almasına gerek yoktur. Dinlenmek sadece yasal değil Anayasal bir haktır! İşçi hafta tatilinde çalışmaya zorlanamaz! Hele de gebe veya emziren bir işçi hafta tatilinde çalışmaya hiç zorlanamaz!

Okurumuz pazar günü yapılacak toplantıya gitmeyi reddedebilir, bu nedenle işten çıkarılması da İş Yasası’na aykırı olur.

Eğer okurumuz bu toplantıya katılırsa, bu süre çalışma süresinden sayılır. Öte yandan önceki günler 45 saat dolmuş olsun ya da olmasın, okurumuza hafta tatilinde çalışması halinde ilaveten 1,5 günlük ücret daha ödenmesi gerekir.

Servislerin mesai saatinin başlangıcından makul bir süre önce işyerine gelmesi gerekir. 20 dakikalık bir süre makul sayılabilir. İşyerine erken ulaşan işçi olağan mesai saatinden önce fiilen çalışmaya başlatılmıyorsa bu 20 dakikalık süre çalışma süresinden sayılmaz. Ancak işçi daha erken çalışmaya başlatılıyorsa, bu süre çalışma süresinden sayılır.