ÜCRETSİZ AİLE İŞÇİLİĞİNDEN ÜCRETLİ İŞÇİLİĞE

2000’li yıllara gelene kadar Türkiye’de istihdamdaki kadınların çoğunluğu tarımda ücretsiz aile işçisiydi. Yani kadınlar herhangi bir ücret almaksızın aileye ait tarlada çalışıyordu. Çok büyük çoğunluğunun da sigortası yoktu.
Ancak kırdan kente göç ve sanayileşme ile birlikte tarımda çalışan nüfus azaldı. Kente gelen kadınların bir kısmı çalışma yaşamının dışına çıkarken, bir kısmı da ücretli çalışan haline geldi. 1989 yılında istihdamdaki kadınların yüzde 71.2’si ücretsiz aile işçisi iken, 2016 yılına gelindiğinde bu oran yüzde 26.3’e düştü. Aynı dönemde kadınların ücretli çalışma oranı yüzde 20.8’den yüzde 63.5’e çıktı.

Sözün özü son 30 yılda çok büyük ve hızlı bir değişim yaşandı. Kadınlar işçileşti ve işçileşmeye devam ediyor! Bugün istihdamdaki kadınların büyük çoğunluğu (yüzde 63.5) ücretli çalışan konumunda. İstihdamdaki 8 milyon 312 bin kadının 5 milyon 276 bini ücretli çalışan. İşçi ya da memur, sigortalı ya da sigortasız ama bir ücret karşılığı çalışıyor.
Bugün yaklaşık olarak her 4 kadından 1’i hala ücretsiz aile işçisi. İşveren kadınların istihdamdaki kadınlar içinde oranı sadece yüzde 1.3. Kendi hesabına çalışanların oranı ise yüzde 8.8.
Ücretsiz aile işçiliğine kıyasla, ücretli çalışma kadınların lehine. Elbette bazı dezavantajları da var. Ancak son kertede ücretli çalışma, kadınların düzenli bir gelir, yasal haklar ve sigortaya erişimini kolaylaştırıyor.

EN YÜKSEK ÜCRETLİ ÇALIŞMA İSTANBUL’DA

Bugün istihdamdaki kadınların yüzde 63.5’inin ücretli çalıştığını söylemiştik. Ancak bu oran bölgelere farklılık gösteriyor. TÜİK verilerine göre hazırladığımız haritamız şu şekilde:

İşçileşme oranının en yüksek olduğu yer İstanbul. İstanbul’da istihdamdaki kadınların yüzde 86.4’ü ücretli olarak çalışıyor. Doğu Marmara ve Batı Anadolu’da da oran Türkiye ortalamasının üzerinde. İşçileşme, genel olarak batıdan doğuya doğru düşüyor. En düşük olduğu yerler ise Karadeniz ve Güneydoğu hariç Anadolu’nun iç ve doğu kesimleri. Buralarda hala ücretsiz aile işçiliği yaygın.

KADINLARIN ÇOĞUNLUĞU SABİT İŞYERİNDE

Kadınların çalıştıkları yere göre dağılımına baktığımızda kadınların yüzde 62.1’inin düzenli bir işyerinde çalıştığını görüyoruz. İkinci sırada yüzde 30.8 ile tarla geliyor. Evde çalışan kadınların oranı yüzde 6.2; sabit olmayan (mobil) işyerinde çalışan kadınların oranı ise yüzde 0.9.

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu

Resmi verilere göre 497 bin kadın evde çalışıyor. Bu rakam, evde (ev-eksenli) çalışmanın ne kadar yaygın olduğuna da işaret ediyor.

Ev-eksenli çalışanların düzensiz ve düşük ücret, kayıt dışı çalışma vb. bir dizi sorunu var. Bu sorunları evinde parça başı iş yapan Aslı’dan dinlemek isterseniz:
Aslı'nın elinden düşmeyen çanta

Sabit olmayan işyerinde çalışmak da hiç kolay değil. 74 bin kadın böyle çalışıyor. Sabit olmayan işyeri dediğimizde aklımıza ekmeğini sokaktan çıkaranlar geliyor. Pilav satarak hayatını kazanan, ekmek teknesine de “Ekmek ve Gül” adını veren Aliye gibi mesela: 
Ekmek ve Gül Pilavcısı... İşte bu yüzden varız!

Bugün kadınların işçileşme sürecini mercek altına aldık. Kadın istihdamının bir de sektörel dağılımında yaşanan değişimler var. Yarın da buna bakacağız.