Okurumuzun Sorusu:

Özel bir hastanede radyaloji teknikeri olarak çalışıyorum. Aynı zamanda gebeyim. Haftanın 6 günü 08:30-17:00 arası çalışıyorum ve maaşımda bir kesinti söz konusu. Bu yasal mı acaba? Bir de şöyle bir sistem var. Hastanenin aylık çalışma saati 176+49 saat. 176 saate kadar asgari ücret, üstüne çıkınca mesai olarak hesaplanıyor. Benim mesaimden kesinti olduğunu söylüyorlar. Zaten bu şekilde bile ben aylık 190 saati doldurmuş oluyorum.

Okurumuzun sorusuna geçmeden önce radyasyonlu ortamlarda çalışan gebe işçilerin işçi sağlığı ve güvenliği bakımından haklarını ele alalım.

Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin (1) numaraları ekinde “Özel Önlemler” başlığı altında şu düzenlemeler yer alıyor:

“3) İyonize radyasyon: Gebe veya emziren çalışanlar iyonize radyasyon kaynaklarının bulunduğu ve radyasyonla kirlenmiş olan yerlerde ve işlerde çalıştırılmaz. Bu gibi yerlere girmemesi uyarı levhaları ile belirtilir.

4) İyonize olmayan radyasyon: Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanların iyonize olmayan radyasyon kaynaklarından etkilenmesini önleyecek tedbirler alınır.”

Sağlık Hizmetlerinde İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynakları İle Çalışan Personelin Radyasyon Doz Limitleri ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliğin 8. maddesine göre:

“(3) Hamilelik durumu ortaya çıkan personel, bu durumunu ilgili birim amirine derhal yazılı olarak bildirir. Hamile personelin yıllık doz limitleri, Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde belirlenmiş toplum için doz limitlerini aşamaz. Çalışma şartları bilfiil denetimli alanları kapsamayacak şekilde düzenlenir.

(4) Emzirme dönemindeki personel, radyoiyodun solunması veya sindirim yoluyla alınması riski taşıyan nükleer tıp alanında ve benzeri bulaşma riski taşıyan işlerde çalıştırılamaz.”

Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nin 12. maddesine göre ise:

“Hamileliği belirlenmiş kadın çalışan, çalışma şartlarının yeniden düzenlenebilmesi amacıyla yönetimi haberdar eder. Hamileliğin bildirilmesi kadın çalışanın çalışmasına engel teşkil etmez, gerekiyorsa çalışma koşulları yeniden düzenlenir. Bu nedenle, doğacak çocuğun alacağı dozun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması sağlanır ve toplum için belirlenen doz sınırlarına uyulur.”

Her şeyden önce okurumuzun hamileliği ve emzirme dönemi (çocuk 1 yaşına girene kadar olan dönem) boyunca yukarıdaki yasal düzenlemelere uygun biçimde çalıştırılması gerekmektedir. Radyasyon ile ilgili özel düzenlemelerin yanı sıra, hamile işçilere ilişkin diğer yasal kurallara uyulması ve gerekli önlemlerin alınması da zorunludur.
Gelelim çalışma saatlerine.

3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom Ve Elektrikle Tedavi VeDiğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun’un ek 1. maddesine göre:

“İyonlaştırıcı radyasyonla teşhis, tedavi veya araştırmanın yapıldığı yerler ile bu iş veya işlemlerde çalışan personelin haftalık çalışma süresi 35 saattir.”

Dolayısıyla radyoloji teknisyenlerinin haftalık çalışma süresi 45 saat değil 35 saattir. Bu kural özel sektörde çalışan işçileri de kapsamaktadır.

Öte yandan Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesine göre:

“19/4/1937 tarihli ve 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanunun Ek 1 inci maddesinde yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapılan işler” günde 7,5 saatten fazla çalışılamayacak işler kapsamındadır.

Aynı yönetmeliğin 7. maddesine göre ise yönetmelik kapsamındaki işlerde fazla çalışma yapılamaz.

Sonuç olarak:
1) Radyaloji teknisyenlerinin haftalık azami çalışma süresi 35 saat, günlük azami çalışma süresi 7,5 saattir.

2) Radyaloji teknisyenleri günde 7,5 saatten, haftada 35 saatten fazla çalıştırılamaz. İlgili işlerde fazla mesai (çalışma) yasaktır. Bu kural kadın ya da erkek tüm işçileri kapsar.

Dikkat! İlgili Yargıtay kararlarına göre radyaloji teknisyenleri -yasağa rağmen- haftada 35 saatten fazla çalıştırılırsa, haftada 35 saati aşan süreler için fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir. Yani fazla mesaiye hak kazanmak için 45 saati doldurmak gerekmemektedir. Haftada 35 saati aşan her bir saatlik çalışma için 1,5 saatlik fazla mesai ücreti ödenmesi zorunludur. Yani fazla mesai yasağı olması, bu yasağa rağmen işçiyi 35 saatten fazla çalıştıran işverenin fazla mesai ücreti ödeme zorunluluğunu ortadan kaldırmaz.

Öte yandan Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nin 7. maddesine göre “Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere” fazla çalışma (mesai) yaptırılamaz.

Öte yandan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin 9. maddesine göre “Gebe veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz”.

Yani hamile ya da emziren radyaloji teknisyenlerine fazla mesai yaptırılması hem radyasyon ile ilgili işlerde çalışan işçilere ilişkin genel kurala hem de hamile işçilere ilişkin özel kurala aykırıdır.

Bu bilgiler ışığında okurumuzun durumuna bakalım. Okurumuz “Haftanın 6 günü 08:30-17:00 arası çalışıyorum” demiş.

Okurumuzun günlük ara dinlenmesi 1 saat ise günlük çalışma süresi 7,5 saat, haftalık çalışma süresi 45 saat,

Okurumuzun günlük ara dinlenmesi 1,5 saat ise günlük çalışma süresi 7 saat, haftalık çalışma süresi 42 saattir.

Her iki durumda da “haftada 35 saat” kuralı ve fazla mesai yasağı ihlal edilmiş olur. Okurumuz hem radyaloji teknikeri hem de hamile olduğu için çifte bir ihlal söz konusudur.

Okurumuzun çalıştığı hastanede uygulanan 176 saate kadar asgari ücret, üzerindeki 49 saat için fazla mesai ücreti sistemi yukarıda belirttiğim tüm yasal düzenlemelere aykırıdır. Bu sistem baştan aşağı yanlıştır. Dolayısıyla okurumuzdan yapılan kesinti de ilgili yasal düzenlemelere aykırıdır.

Okurumuzun haftada 35 saatten fazla çalıştırılmaması gerekir. Okurumuz haftada 35 saatten fazla çalışmayı reddedebilir. Bu nedenle işten çıkarılması İş Yasası’na aykırı olur ve okurumuz işe iade yoluna gidebileceği gibi tüm yasal haklarını da isteyebilir. Okurumuzun ve bebeğin sağlığı açısından okurumuzun yukarıda belirttiğimiz sağlık ve güvenlik kuralları çerçevesinde ve 35 saati aşmayacak şekilde çalıştırılmasında yarar vardır.

Buna rağmen okurumuza haftalık 35 saati aşan her çalışması için 1,5 saatlik fazla mesai ücreti ödenmesi zorunludur. Ödenmediği takdirde okurumuz arabulucu ve dava yoluyla fazla mesai ücretlerini talep edebileceği gibi haklı fesih hakkını da kullanabilir ve tüm yasal haklarını talep ederek işyerinden ayrılabilir. Detaylar için bu yanıtlarımıza bakılabilir: 

HAMİLE İŞÇİYE FAZLA MESAİ YAPTIRILAMAZ

FAZLA MESAİSİ ÖDENMEYEN İŞÇİ ÖNCE KANIT BİRİKTİRMELİ