Okurumuzun sorusu:
Çalıştığım işyerinde sürekli fazla mesai yapıyoruz ama fazla mesai ücreti vermiyorlar. Denkleştirme yapacaklarını söylüyorlar. Sözleşmemizde yazıyormuş. Ne yapabiliriz bu konuda?

DENKLEŞTİRMEYİ AKP GETİRDİ

Denkleştirme esasına göre çalışma AKP iktidarının 2003 yılında yeni İş Yasası ile çalışma yaşamına soktuğu bir uygulamadır.

“Esnekleştirme” adı altında getirilen bu yeni sistem, patronlar bakımından son derece avantajlıdır, işçiler bakımından ise büyük bir hak kaybıdır. Çünkü denkleştirme çalışması ile işverenler işçileri işin yoğun olduğu zamanlar çok, yoğun olmadığı zamanlar az çalıştırarak fazla mesai ücreti ödemekten kurtulabilmektedir.

FAZLA MESAİ VAR, ÜCRETİ YOK!

İş Yasası’nın 63. maddesine göre:
“Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.”(turizm sektöründe bu süreler 4 ve 6 aya kadar artırılabilir).

Bu maddeye göre toplu iş sözleşmesi ile artırılmadığı sürece denkleştirme süresi en çok 2 ay olabilir. Bu 2 aylık süre içinde işçi bazı haftalar daha çok, bazı haftalar daha az çalıştırılabilir ya da işçiler haftanın belli günlerinde daha çok, belli günlerinde daha az çalıştırılabilir. Esas olan 2 ay içindeki toplam çalışma süresinin ortalamasının 45 saati aşmamasıdır.

ÖRNEKLERLE DENKLEŞTİRME ÇALIŞMASI

Örneğin 2 ayın ilk 4 haftasında haftada 55 saat, sonraki 4 haftasında haftada 35 saat, geri kalanında ise haftada 45 saat çalışma yaptırılabilir. Bu durumda 2 ay içinde ortalama haftalık çalışma süresi 45 saat olmuş olacaktır. Böylece işveren işçiyi haftada 55 saat çalıştırdığı ilk 4 hafta için fazla mesai ücreti ödemek zorunda kalmayacaktır.

Denkleştirme çalışması şu şekilde de yaptırılabilir. Örneğin pazartesi, salı ve çarşamba günleri günde 10 saat; perşembe, cuma ve cumartesi günleri günde 5 saat çalışma yaptırılabilir. Bu durumda haftalık çalışma süresi 2 aylık süre içinde yine hep 45 saat olmuş olacaktır. Ancak işçi yine 10 saat çalıştığı günler için fazla mesai ücreti talep edemeyecektir.

DENKLEŞTİRMEYE İLİŞKİN KURAL VE SINIRLAR

Ancak denkleştirme çalışması İş Yasası ile İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği ile getirilen bazı kural ve sınırlamalar tabidir: 

1) Denkleştirme çalışması yapılabilmesi için tarafların anlaşması gerekir. Yani ya iş sözleşmesi ile denkleştirme çalışması kabul edilmiş olmalı ya da iş sözleşmesinde hüküm yoksa her denkleştirme çalışmasından önce işçi ve işverenin karşılıklı anlaşmış olması gerekir.

2) Eğer iş sözleşmesinde denkleştirme çalışması yapılabileceğine ilişkin bir hüküm varsa, işveren istediği zaman denkleştirme çalışması yaptırabilir, işverenin işçiden her seferinde ayrıca onay alması gerekmez.

3) Denkleştirme çalışması yaptırılsa bile günlük çalışma süresi hiçbir koşulda 11 saati, haftalık ise 66 saati aşamaz. 11 saati aşan çalışma yaptırılırsa, 11 saati aşan süreler doğrudan fazla mesaiye girer.

4) Yönetmeliğin 5. maddesine göre denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenir.

BU DENKLEŞTİRME ÇALIŞMASI DEĞİLDİR!

Gelelim okurumuzun sorusuna. Okurumuzun iş sözleşmesinde denkleştirme çalışmasına ilişkin bir dayanak mevcutsa işveren denkleştirme çalışması yaptırabilir.

Ancak yukarıda belirttiğim son kural gereği, işveren denkleştirme çalışmasını keyfine göre yaptıramaz.

Her bir denkleştirme çalışmasından önce

a) işveren uygulamanın başlangıç ve bitiş tarihlerini belirlemek

b) denkleştirme döneminde günlük ve haftalık çalışma sürelerini belirlemek

c) bunları işçilere önceden duyurmak zorundadır. 

Böylece işçiler hangi haftalar veya günlerde daha uzun çalışacaklarını, hangi haftalar ve günlerde ise daha kısa çalışacaklarını bilebilecek; yaşamlarını da buna göre organize edebilecektir.

Okurumuzun çalıştığı işyerinde önceden işçilere duyurulmuş, başlangıç ve bitiş tarihleri belirlenmiş, günlük ve haftalık çalışma süreleri saptanmış bir denkleştirme çalışması söz konusu değildir.

İşveren işçilere sürekli fazla mesai yaptırmakta ancak fazla mesai ücreti ödememek için “denkleştirme çalışması”nın arkasına sığınmaktadır.

Denkleştirme çalışmasının ne zaman başlayıp ne zaman bittiği belli olmadığı gibi işçiler sürekli 45 saatin üzerinde çalıştırılmakta ancak bunu denkleştirecek biçimde 45 saatin altında çalışma yaptırılmamaktadır.

Sonuç olarak buna denkleştirme çalışması denilemez. Okurumuz ve diğer işçilere haftada 45 saati aşan çalışmaları için fazla mesai ücreti ödenmek zorundadır.