Okurumuzun sorusu:

Merhaba. 6.5 aydır bir fabrikada çalışmaktayım. 2.5 aylık hamileyim ve fabrika doların yükselmesinden dolayı küçülmeye gitmeyi planlıyor ve işçi çıkarmalarına başladılar. Hamile olduğumu öğrenirlerse beni de çıkartırlar diye korkuyorum. Bu durumda ne yapabilirim?

Öncelikle okurumuzu tebrik ediyor, sağlıklı ve mutlu bir hamilelik süreci diliyorum.

Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliğin 6. maddesinin 1. fıkrasına göre:

“Çalışan, gebelik ve emzirmeye başlama halinde işverenini bilgilendirir”.

Dolayısıyla gebe olduğunu öğrenen kadın işçinin bir sağlık kuruluşundan gebeliğiyle alacağı belge ile en kısa sürede işvereni bildirme yükümlülüğü vardır.

İşçinin gebe olduğunu işverene bildirmesi ile birlikte işverenin bazı yükümlülükleri devreye girer. İşveren gebe işçi ve çocuğun sağlığı için çeşitli önlemleri almakla yükümlüdür.

Benzer biçimde gebe işçinin de bazı hakları başlar. Gebe işçiye fazla mesai yaptırılamaz, gebe işçi gece çalıştırılamaz, gebe işçiye sağlığına uygun işler verilmek zorundadır, gebe işçi periyodik kontrolleri için ücretli izin alma hakkına sahiptir.

Yasal düzenlemelerde işçinin gebeliğini öğrendiği halde işverene bildirmemesi ve gizlemesi halinde işçiye nasıl bir yaptırım uygulanabileceğine ilişkin açık bir hüküm yok.

Ancak işçinin yasal yükümlülüğünü yerine getirmeyerek hamileliğini bilerek gizlemesi, İş Yasası’nın 25. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenen “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” kapsamına girebilir. Bu durumda işverenin işçiye ihbarda bulunmadan, tazminat ödemeden “haklı nedenle derhal fesih” yapma hakkı doğabilir.

Dolayısıyla okurumuzun en kısa sürede bir sağlık kuruluşundan alacağı belge ile gebeliğini işverene bildirmesinde yarar var.

Okurumuz haklı olarak, işten çıkarmaların yaşandığı bir işyerinde hamileliğinin öğrenilmesinin işten çıkarılmasına yol açacağından endişe ediyor.

İş Yasası’nın 18. maddesine göre “gebelik” işten çıkarma gerekçesi olamaz. İşveren okurumuzu sırf gebe olduğu için işten çıkarırsa okurumuz -iş güvencesi kapsamında olduğu için- önce arabulucuya giderek anlaşma sağlanamadığı takdirde de dava yoluyla işe iadesini isteyebilir.
Peki, işveren, “Ben zaten küçülmeye gidiyordum, hamile olduğu için değil küçülmeye gittiğim için işten çıkardım” şeklinde bir savunma yaparsa ne olacak. Bu durumda işe iade davasını gören mahkeme, a) gerçekten küçülmeye gidilip gidilmediğini, b) işten çıkarma haricindeki başkaca önlemlerin araştırılıp araştırılmadığını, c) işten çıkarılacak işçilerin tespitinde eşitlik ilkesine uygun davranılıp davranılmadığını inceler.

Yani mahkeme, işten çıkarılacak işçiler tespit edilirken eşitlik ilkesine aykırı davranıldığını, özellikle kadın ya da hamile işçilerin tercih edildiğini tespit ederse de işe iade yönünde karar verebilir.

Sonuç olarak okurumuzun hamileliğini işverene kısa süre içinde bildirmesi yerinde olacaktır. Bu durumda işveren -tam aksine- okurumuzu hamile olduğu için işten çıkarmaktan da çekinebilir.

Aslında hepsinden önemlisi, gebeliğin bildirilmesi okurumuzun hem kendi sağlığı hem de çocuğunun sağlığı bakımından doğru adım olacaktır. Gebelik gizlendiği için gerekli önlemler alınmaz, okurumuza fazla mesai ve gece çalışması yaptırılırsa hem anne hem çocuğun sağlığı tehlikeye girebilir.

Öte yandan okurumuz gebeliğini işverene bildirmez ve bir süre sonra gebe olduğu anlaşılırsa, işverenin okurumuzu haklı fesih yoluyla derhal işten çıkarması için bir gerekçesi doğmuş olacaktır.

Bıçak sırtı bir durum olduğunun farkındayım. Ancak en doğrusu yasal düzenlemelere uygun davranmak ve hem anne hem çocuğun sağlığını korumak olacaktır.