Okurumuzun Sorusu:

Merhabalar. Ben bir kolejde öğretmen olarak çalışıyorum. Bu Eylül ayında işe başladım. Haziran ayında sözleşmem sonlanacak. Sözleşmeye göre sözleşmeyi bitiminden önce sonlandırırsam her ay için 2 brüt maaş vermem gerekiyor. Fakat ben evlenmeyi düşünüyorum. Evlilik nedeniyle iş akdimi sonlandırabilir miyim tazminat ödemeden? Bunu merak ediyorum. Çok teşekkür ederim.

Okurumuzun sözünü ettiği uygulama iş hukukunda cezai şart (ceza koşulu) olarak adlandırılmaktadır.

Cezai şart ile işveren ve işçinin iş sözleşmesini sonlandırma hakkı sınırlandırılabilmektedir. Bu sınırlamaya uymayan tarafın cezai şart yani tazminat ödemesi söz konusu olabilmektedir.
Ancak bu tür cezai şartlar işçi ya da işverenin iş sözleşmesini sonlandırma hakkını tümüyle ortadan kaldırmaz. Örneğin işçi ya da işveren “haklı fesih” nedeni varsa, sözleşmeyi derhal sona erdirebilir ve cezai şart ödemek zorunda kalmaz.

Öte yandan Borçlar Kanunu’nun 420. maddesinin 1. fıkrasına göre “Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir”.

Yargıtay içtihadına göre işverenin işçinin mesleki bilgi ve becerisini geliştirmek için eğitim harcamaları yapması durumunda, işçi aleyhine tek taraflı cezai şart konulabilmektedir.

Bu bilgiler ışığında okurumuzun sorusuna dönelim.

Eğer okurumuzun sözleşmesinde sadece okurumuz aleyhine bir cezai şart varsa, işveren için bir cezai şart düzenlenmemişse; bu cezai şart Borçlar Kanunu’nun 420. maddesinin 1. fıkrasına göre geçersizdir. Yukarıda belirttiğim gibi işveren okurumuz için özel eğitim masrafları yapmışsa durum değişir. Ancak böyle bir masraf söz konusu olmadığı gibi tek taraflı bir cezai şart varsa, bu cezai şart geçersizdir ve uygulanamaz. Dolayısıyla okurumuz cezai şart ödemek zorunda kalmaz.

Yani ilk yapılması gereken iş, cezai şartın eğitim giderlerine bağlanıp bağlanmadığına ve karşılıklı düzenlenip düzenlenmediğine bakmaktır.

Gelelim evlilik meselesine.

Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan kadın işçiler de, evlenmelerini takip eden 1 yıl içinde evlilik nedeniyle fesih yapıp işten ayrılabilirler ve işyerinde en az 1 yıl çalışmışlarsa kıdem tazminatı talep edebilirler.

Peki iş sözleşmesinde cezai şart varsa ve bu cezai şart -yukarıda açıkladığımız çerçevede- Borçlar Kanunu’na uygun biçimde düzenlenmişse, evlilik nedeniyle fesih cezai şartı ortadan kaldırır mı?

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2008/37407E., 2010/39404K. sayılı ve 23.12.2010 tarihli kararında evlilik nedeniyle feshin cezai şartı ortadan kaldırmayacağı yönünde hüküm kurmuştur:

“İşçinin evlilik nedeniyle iş sözleşmesini feshi kıdem tazminatının ödenmesine yönelik haklı bir nedendir. Ancak dava konusu olan kıdem tazminatı değil eğitim gideri ve cezai şart alacağıdır. Yasanın amacı sözü edilen istekleri kapsamamaktadır. Aksi halde normun amacını aşan bir sonuca varılır. Hakkaniyete aykırı hüküm tesis edilmiş olur. Mahkemenin davalının evlilik nedeniyle akdi haklı sebeple feshettiği bu nedenle eğitim giderinden sorumlu tutulamayacağına ilişkin gerekçesi bu sebeple yerinde değildir”.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi. 2017/13360E., 2019/7080K. sayılı ve 28.03.2019 tarihli kararında da benzer yönde bir hüküm kurmuştur:

“İş akdinin davalı tarafından 06.04.2015 tarihinde evlilik nedeniyle sonlandırıldığı anlaşılmaktadır. Eğitim gideri, verilen eğitimle oluşan artı değerin karşılığı çalışma taahhüdünün yerine getirilmemesi nedeniyle mahkemece hüküm altına alınmalıdır. Taahhüdün eğitimin verilmesinden önce veya sonra olmasının sonuca etkisi bulunmamaktadır.”

Altını çizmek isterim. Söz konusu Yargıtay kararlarındaki iş sözleşmeleri “asgari süresi belirli” belirsiz süreli iş sözleşmeleridir ve eğitim giderlerine bağlanmış cezai şart içermektedir. Bu tür sözleşmelerde, Yargıtay, evlilik nedeniyle feshin cezai şartı orkadan kaldırmayacağı yönünde kararlar vermektedir.

Okurumuzun sözleşmesi ise Özel Eğitim Kurumları Kanunu’ndan kaynaklanan belirli süreli iş sözleşmesidir. Cezai şart çok büyük ihtimalle eğitim giderlerine bağlanmamıştır.
Dolayısıyla söz konusu kararlar okurumuzun durumu ile birebir örtüşmemektedir ancak yine de fikir verebilir.

Ne yazık ki yaptığım araştırmada okurumuzun durumuna birebir uyan lehte ya da aleyhte bir karar bulamadım.

Bununla birlikte okurumuzla birebir aynı durumda olan bir öğretmen ile ilgili Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2015/16800E., 2017/5838K. sayılı ve 04.04.2017 tarihli kararında şu cümle yer almaktadır:

“Ayrıca somut olayda davalının işten ayrılma tarihinde evli olmadığı da nazara alındığında evlilik nedeniyle haklı fesih şartının gerçekleşmediği anlaşılmıştır.”

Bu somut vakada Yargıtay “evlilik nedeniyle haklı fesih” diyerek lehte bir ifade kullanmıştır. Lehte diyorum çünkü evlilik nedeniyle fesih “haklı fesih” olarak nitelendirilmiştir. Ancak Yargıtay, işten ayrıldığında öğretmen evli olmadığı için evlilik nedeniyle feshin mümkün olmadığını belirtmiş ve evlilik nedeniyle feshin cezai şartı ortadan kaldırıp kaldırmayacağına yönelik açık bir yorumda bulunmamıştır.

Her ne kadar “evlilik nedeniyle haklı fesih” gibi lehte yorumlanabilecek bir ifade içerse de, bu karara dayanarak adım atmak isabetli olmayabilir.

Mevcut Yargıtay kararları çerçevesinde söyleyecek olursak, eğer okurumuzun sözleşmesindeki cezai şart kanuna uygunsa, okurumuz evlilik nedeniyle işten ayrılsa dahi cezai şart ödemek zorunda kalabilir.

Dolayısıyla yasaya uygun bir cezai şart söz konusu ise okurumuzun evlilik nedeniyle fesih yerine, İş Yasası’nın 24. maddesinden kaynaklanan bir haklı fesih nedeni olup olmadığını araştırmasında yarar var. Çünkü -yukarıda da belirttiğim üzere- haklı fesih nedeni olan ve haklı fesih yapan işçi cezai şart ödemek zorunda kalmaz. Haklı fesih gerekçeleri için şu yanıtımıza bakılabilir: TIKLAYIN

Sonuç olarak okurumuzun yasal destek almasında, sözleşmesini ve durumunu bir avukat ile birlikte değerlendirdikten sonra adım atmasında yarar var.