Bir okurumuzun sorusu:

Vefat eden eşimden dul aylığı alıyorum. Emekli olacağım. Emekli olduktan sonra da dul aylığı alabilir miyim?

Eşini kaybeden kadın, sigortalı çalışıyor ya da emekli aylığı alıyor olsa da vefat eden eşinden dul (ölüm) aylığı alabilir. Kadının çalışması ya da emekliye ayrılması, dul aylığına hak kazanmayı engellemez. Sadece aylık bağlanma oranını değiştirir.

Dolayısıyla okurumuz, çalıştığı sırada nasıl dul aylığı alıyorsa, emekli olduktan sonra da hem dul aylığı hem de kendi emekli aylığını alabilecektir.

Eğer, yetim aylığı alacak çocuk yoksa:

a) Kendi sigortalı çalışmayan ve aylık almayan eşe yüzde 75 oranı üzerinden dul aylığı bağlanır.

b) Kendi sigortalı çalışan veya kendi sigortalılığından dolayı aylık alan (örneğin emekli aylığı) eşe yüzde 50 oranı üzerinden dul aylığı bağlanır.

Sonuç olarak çalışma ve emeklilik halinde de dul aylığı bağlanma oranı aynı olduğu için okurumuzun emekliye ayrılmasının ardından alacağı dul aylığı değişmeyecektir.

Dul aylığı, eşin yeniden evlenmesi halinde kesilir.

DUL AYLIĞININ KOŞULLARI

Dul eşe (kadın ya da erkek) ölüm aylığı bağlanabilmesi için:

1) Eşin vefat ettiği tarihte eşler arasında resmi nikâh bağlı olmalıdır.

2) Vefat eden eşin en az 1.800 gün priminin olması gerekir.

3) Eğer vefat eden eş 4-a’lı (işçi) ise, 1.800 gün prim olmasa bile en az 5 yıl sigortalılık ve 900 gün prim de yeterlidir (ancak her türlü borçlanma süresi bu hesaba dâhil edilmez).*

4) Vefat eden eş 4-b’li (eski adıyla Bağ-Kur’lu) ise dul aylığı bağlanabilmesi için vefat eden eşin kendi sigortalılığından dolayı prim borcunun olmaması gerekir. Eğer prim borcu varsa dul aylığının bağlanabilmesi için önce bu borcun ödenmesi şarttır.

5) Vefat eden eş, yaşlılık (emeklilik), malullük veya vazife malullüğü aylığı alıyorsa da dul aylığı bağlanır.

6) Vefat eden eşin sigorta primi dul aylığı için yeterli değilse, -koşulları varsa- borçlanma yolu ile primler tamamlanarak dul aylığı alınabilir. Diyelim ki vefat eden 4-b’li (Bağ-Kur’lu) eşin 1400 gün primi var. Vefat eden eş askerliğini 18 ay yapmış ve askerlik borçlanması yapmamış. Bu durumda dul eş, merhum kocası için askerlik borçlanmasına giderek eksik 400 gün primi, askerlik borçlanması ile tamamlayıp, dul aylığına hak kazanabilir.

7) Dul aylığı kendiliğinden bağlanmaz. Dul aylığının bağlanması için SGK’ya tahsis talep dilekçesi ile başvurulması gerekir.

Son olarak şunu belirtelim. Dul aylığı için prim koşulunun aranması nedeniyle vefat eden eşi sigortasız çalışan ya da prim günü eksik olan kadınlar büyük mağduriyet yaşamaktadır. Özellikle kendi çalışmayan kadınlar, hem eşlerini hem de tüm gelirlerini kaybetmiş olmaktadır. Dolayısıyla dul aylığı için sigortalılık ve prim koşulları kaldırılmalı; eşini kaybeden herkese koşulsuz-şartsız dul aylığı bağlanmalıdır.

Soma’da 301 işçinin yaşamını kaybetmesine yol açan toplu işçi cinayetinden sonra, birçok genç madencinin eşine prim ve sigortalılık süresi koşulu nedeniyle ölüm aylığı bağlanamadı. Bu nedenle 2014’te bir torba kanunla Soma’da eşini kaybeden kadınlara dul aylığı bağlanmasında “5 yıl sigortalılık, 900 gün prim” koşulunun aranmayacağı kuralı getirildi. Bu kural Ermenek’teki işçi cinayetinin ardından Ermenek’teki maden ocağında eşini yitiren kadınları da kapsayacak şekilde genişletildi.

Bunlar doğru ama eksik adımlardı. Bu ağır ve büyük mağduriyetin giderilmesi için illa kamuoyunda infiale yol açan büyük işçi kıyımlarının yaşanması mı gerekiyor? Yapılması gereken bellidir. Dul aylığı için sigortalılık ve prim koşulları derhal kaldırılmalıdır!

* 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın ilgili maddesinin yürürlüğe girmesinden, yani 1 Ekim 2018 tarihinden önce, dul eş, 5 yıl ve 900 günden eksik sigortalılık süresi ve primini borçlanma yolu ile tamamlayıp, dul aylığı bağlatabiliyordu. Ancak sosyal güvenlik alanında birçok hak kaybına yol açan bu yasa ile bu hak ortadan kaldırıldı. Bu yüzden özellikle genç yaşta, henüz 5 yıl ve 900 gün primi tamamlamadan vefat eden işçilerin eşleri, askerlik borçlanması yapsa bile dul aylığı bağlatamıyor.