Okurumuzun sorusu:

Aynı işyerinde 1.5 yıldır çalışıyorum. İstememe rağmen yıllık izin vermiyorlar. Ne yapabilirim?

ANAYASAL BİR HAK

Dinlenme hakkı Anayasal bir haktır. Anayasa’nın 50. maddesi ile “ücretli yıllık izin” Anayasal bir hak olarak düzenlenmiştir.

İş Yasası’nın 53. maddesine göre yıllık ücretli izin hakkı, vazgeçilemez bir haktır. Yani, işçi, “ben yıllık izin kullanmayacağım, izin kullanmak yerine izin parası alacağım” diyemez. Aynı şekilde işveren işçiye “sen iznini kullanma ben parasını vereyim” diyemez.

Çünkü yıllık ücretli yıllık izin hakkı işçinin fiziksel, psikolojik ve sosyal sağlığı bakımından büyük önem taşır. İşçi, makine değildir; işçinin dinlenme ve gönlünce zaman geçirme hakkı vardır.

İZİN KULLANMA DÖNEMİ

İş Yasası’nın 54. maddesine göre, her bir hizmet yılına karşılık hak edilen yıllık izin gelecek hizmet yılı içinde kullanılır. Örneğin 1 Haziran 2017 tarihinde işe giren bir işçi, 1 Haziran 2018 tarihi itibariyle 14 günlük yıllık ücretli izne hak kazanır (1). İşveren, işçiye, 1 Haziran 2018-1 Haziran 2019 tarihleri arasında yıllık ücretli iznini kullandırmakla yükümlüdür.

Anayasal ve vazgeçilemez bir hak olmasına rağmen, yıllık ücretli iznin ne zaman kullanılacağına ilişkin karar işverene bırakılmıştır. Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’nin 7. maddesine göre işçi, yıllık ücretli iznini kullanmak istediği zamandan en az bir ay önce işverene yazılı olarak bildirir. Ancak Yönetmeliğin 8. maddesine göre işveren ya da 100’den fazla işçinin çalıştığı işyerlerinde kurulması zorunlu olan İzin Kurulu, “işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir”.

İşçinin yıllık ücretli iznini ne zaman ve ne kadar kullanacağı konusundaki kararın son kertede işverene terk edilmiş olması, anti-demokratik ve gayri-insani bir durumdur. Bu konudaki yasal düzenlemelerde değişikliğe gidilmesi gerekmektedir.

İŞÇİNİN YAPABİLECEKLERİ

Bununla birlikte, işveren işçiye hak ettiği yıllık ücretli izin hakkını kullandırmıyorsa, işçinin yapabilecekleri vardır. Yukarıdaki örneğimize dönecek olursak, işveren 1 Haziran 2018 – 1 Haziran 2019 tarihleri arasında işçiye talebine rağmen yıllık ücretli iznini kullandırmamışsa:

1) İşçi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir. İzin yönetmeliğine aykırı olarak izin kullandırılmayan veya eksik kullandırılan her işçi için (2018 yılı itibariyle) 337 TL idari para cezası kesilir.

2) İşçi, İş Yasası’nın 24. maddesinin 2. fıkrasının (f) bendi uyarınca, “çalışma şartları uygulanmadığı” için haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanabilir. Ancak aşağıda detayları ile açıklayacağım hususlara dikkat edilmesi gerekir.

3) Eğer işveren işçiye yıllık ücretli iznini işçiyi psikolojik olarak baskı altına almak, taciz etmek veya istifaya zorlamak için kullandırmıyorsa, yani sistematik bir kasıt söz konusu ise mobbingden söz edebiliriz. Bu durumda işçi haklı fesih yapabileceği gibi yasal haklarının yanı sıra mobbingden kaynaklı tazminat da talep edebilir.

4) İşveren, işçiler arasında objektif bir gerekçe olmadığı halde, kasıtlı olarak ayrımcılığa gidiyor, diğer işçilere yıllık ücretli iznini kullandırırken, bir ya da bir grup işçiye kullandırmıyorsa, eşit davranma ilkesi ihlal edilmiş olur ve işçi İş Yasası’nın 5. maddesi uyarınca “ayrımcılık tazminatı” da talep edilebilir. Bazı örneklerde mobbing ve ayrımcılık bir arada da görülebilir.

YARGITAY KARARLARI

Ancak ne yazık ki Yargıtay’ın haklı fesih ile ilgili birbiri ile çelişen kararları var.

Yargıtay bir kararında işçinin talep etmesine rağmen, yıllık iznin işverence kullandırılması gereken yıl içinde kullandırılmamasını haklı fesih nedeni olarak kabul etmiştir (Yargıtay 22. H.D., 2014/24209E., 2015/34653K., 16.12.2015),

Ancak Yargıtay bir başka kararında ise şu sonuca varmıştır: “Yıllık ücretli iznin kullandırılmamasının haklı fesih sebebi oluşturabilmesi için çok uzun süre hiç izin kullandırmaması ya da talep edildiği halde gerekçesiz olarak izin kullandırılmaması gereklidir” (Yargıtay22. H.D.,2013/7567E., 2014/6472K., 18.03.2014).

Yargıtay’ın ikinci kararı son derece isabetsizdir, Yargıtay adeta kendi kendine kural icat etmekte; Anayasal bir hakkı ihlal edilen işçi karşısında, bu hakkı ihlal eden işvereni koruyan bir yaklaşım sergilemektedir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

İçime sinse de sinmese de, bu soruyu soran okurumuzun ve diğer okurlarımızın olası bir dava durumunda mağdur olmaması için şunları söylemek zorundayım:

Yargıtay kararlarına göre yıllık ücretli izin kullandırılmayan işçinin haklı fesih yapabilmesi için

a) İzin kullanma döneminin (örneğimizde 1 Haziran 2018 – 1 Haziran 2019 döneminin) sona ermiş olması ve

b) İşçinin yazılı olarak talep etmiş olmasına rağmen, işverenin işçiye gerekçesiz olarak iznini kullandırmamış olması,

c) Ya da işçiye çok uzun süre hiç izin kullandırılmamış olması gerekmektedir.

Dolayısıyla okurumuz, haklı fesih yoluna gidebilmek için muhakkak yazılı olarak başvuruda bulunmalı, bu başvurusunu belgelemeli ve saklamalı ve ayrıca izin kullanma dönemi yani 2. yılı dolana kadar beklemelidir. İşveren gerekçesiz bir biçimde hiç izin kullandırmamış ya da çok az izin kullandırmışsa, okurumuz haklı fesih yapabilir.

(1) Bu süreler hesaplanırken, işçinin fiilen çalıştığı süreler ile İş Yasası’nın 55. maddesi uyarınca “yıllık izin bakımından çalışılmış gibi sayılan haller” dikkate alınır ve birleştirilir. Bu sürelerin toplamının 1 yılı bulması ile yıllık ücretli izne hak kazanılır.