Okurumuzun Sorusu:

Hayırlı günler. Çalıştığım işyeri 16:00-01:00 vardiyası ama gün geliyor çıkış saatimiz belli olmuyor, daha geç saatlerde bitiyor. İşyeri şimdiye kadar kapının önüne bırakıyordu. Şimdi bırakmama kararı aldı. Hakları var mı acaba? 

İşverenin gece vardiyasında çalışan kadın işçilere servis sağlama yükümlülüğüne ilişkin tüm detaylı bilgilere şu yanıtımızdan ulaşılabilir: 

Okurumuz 16:00-01:00 saatleri arası çalışıyor. Ara dinlenmelerinin hangi saatler arasında verildiğini bilmiyoruz. Bununla birlikte okurumuzun günlük çalışma süresinin yarısından fazlasının saat 20:00’dan sonraya denk geldiği sonucuna ulaşıyorum. Dolayısıyla okurumuzun gece vardiyası yaptığını söyleyebiliriz. Yani işverenin servis sağlama yükümlüğü bakımından birinci koşul olan “gece vardiyasında çalışma” koşulu mevcut.

İlgili yasal düzenlemelere göre:

a) Belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri için işverenler, gece vardiyalarında çalıştırdığı kadın işçileri işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür.

b) Eğer işyeri belediye sınırları içindeyse, posta değişim saatlerinde toplu taşıma araçları ile gidip gelme zorluğu olup olmadığına bakılacak, eğer zorluk varsa, işverenin gece vardiyalarında çalıştırdığı kadın işçileri işyerine götürüp getirme yükümlülüğü doğacaktır.

Okurumuzun işyeri belediye sınırları dışındıysa işveren her koşulda servis sağlamak zorundadır. Eğer işyeri belediye sınırları içindeyse, vardiya değişim saatlerinde toplu taşıma araçları ile gidip gelme zorluğu olup olmadığına bakmak gerekiyor. Okurumuzun gece vardiyasından çıkışının en erken 01:00 olduğunu göz önünde bulunduracak olursak, toplu taşıma bakımından da zorluk olması kuvvetle muhtemel.

Bu bilgiler ışığında –yüzde 100 emin olmamakla birlikte- işverenin okurumuza servis sağlamak zorunda olduğu sonucuna ulaşıyoruz.

Peki, yasal koşulların mevcut olduğu durumlarda, işverenin yükümlülüğü nedir, ne değildir?

İlgili yönetmeliğe göre

a) işveren uygun araç sağlamakla ve

b) kadın işçileri ikametgâhlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür.

Ne yazık ki yönetmeliğe göre bu yükümlülük “kadın işçileri ikametgâhlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle” sınırlıdır. Yani servis işçiyi evinin önünden almak ve evinin önüne bırakmak zorunda değildir. Ancak işveren, işçiyi ikametgâhına en yakın merkezden alıp, buraya bırakmakla yükümlüdür.

Altını çizelim. Bu işverenin asgari yasal sorumluluğudur! Yani işveren işçiyi evinden alıp evine de bırakabilir, bunun önünde hiçbir yasal engel yoktur.

İşverenin yasal yükümlülüğü olsun ya da olmasın, bir işyerinde işveren gece vardiyasında çalışan kadın işçilere servis sağlıyorsa ve işçiyi evinden alıp evine bırakıyorsa, bir işyeri uygulaması söz konusudur! Bu işyeri uygulaması ancak işçinin yazılı onayı alınarak değiştirilebilir. İşveren “benim yasal yükümlülüğüm en yakın merkez, eve bırakmak zorunda değilmişim, artık eve bırakmayacağım” deyip işin içinden sıyrılamaz! İşveren keyfe keder değişiklik yapamaz. İşverenin bu hakkı, yetkisi yoktur!

İş Yasası’nın 22. maddesine göre çalışma koşullarında işçi aleyhine esaslı bir değişiklik yapılabilmesi için (ya da işyeri uygulamasının değiştirilebilmesi için) işverenin işçiye yazılı teklifte bulunması ve işçinin yazılı onayını alması gerekmektedir!

İşveren bu kurala aykırı biçimde bir değişiklik yaparsa, yani işçinin onayını almadan tek taraflı değişiklik yaparsa bu değişiklik işçiyi bağlamayacağı gibi işçi için haklı fesih hakkı da doğabilir! 

Sonuç olarak okurumuz ve diğer kadın işçiler:

1) İş Yasası’nın 22. maddesine aykırı bir değişiklik yapıldığını belirterek işverenden eski uygulamaya geri dönülmesini talep edebilir.

2) İşveren eski uygulamaya geri dönmezse; Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir.

3) İşverenin yaptığı değişiklik nedeniyle ek ulaşım masrafları ortaya çıkmışsa, bu masrafları işverenden talep edebilir.

4) İşverenin yaptığı yasaya aykırı değişiklik nedeniyle haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanabilir; kıdem tazminatı ve diğer yasal haklarını talep edebilir.

Eğer okurumuz sendikalı bir işyerinde çalışıyorsa, yukarıda belirttiğim yollara başvurmadan önce sendikası ile görüşmeli ve sendikasından destek istemelidir.

Eğer işyeri sendikalı değilse, okurumuz ve diğer işçilerin en kısa sürede sendikalı olmasında yarar vardır. Bu tür sorunlar sendika ve toplu iş sözleşmesi ile çok daha rahat çözülebilir.

Son olarak okurumuz haklı fesih yoluna gitmeyi düşünürse, bu yola başvurmadan önce muhakkak bir avukat ile görüşmeli, ayrıca hukuki destek almalıdır.