Nashra Balagamwala, Arranged! (Ayarlanmış!) adlı kutu oyununu tasarlamaya başladığında oyunun onu kendisi için ayarlanan evlilikten kurtaracağını hiç düşünmemiş. “Pakistanlıların konuşulmasından rahatsız oldukları bir konuyu deşince, aradıkları mükemmel uysal gelin olmaktan çıktım” diyor, gülüyor. “Çok da iyi oldu!” Çoğumuz Monopoly gibi bir oyunu ailemizle veya sevgilimizle oynamanın hayat karartıcı sonuçlarına aşinayız ama bir oyunun aile hayatını ve evliliği yorumlaması, özellikle de görücü usulü evlilikle uğraşması görülmüş bir şey değil. Balagamwala’nın doğup büyüdüğü Pakistan’da anne-babaların çocuklarına çöpçatan olması yaygın bir durum. “Annemin ve babamın neslinden olup da aşk evliliği yapan kimse bilmiyorum”, diyor 24 yaşındaki kadın.
Balagamwala büyüdükçe ailesinin kendisi için ayarladığı bir evliliği kabul etmesi için üzerindeki baskı artmış. Birkaç teklif gelmiş ve muhtemel damat adayları ile buluşmalar ayarlanmış, bunların hiçbiri ona hitap etmemiş. “Sadece birkaç hafta boyunca tanıdığım ve parasına, statüsüne ve başka yüzeysel ölçütlere göre benim için seçilmiş biri ile hayatımın kalanını geçirme fikrini kabullenemedim” diye açıklıyor.
Balagamwala New York’a kaçmış, Rhode Island Tasarım Okulu’nda okumaya başlamış ve bir yıl kadar oyun devi Hasbro şirketinde çalışmış. Vizesinin dolma süresi (yani, Pakistan’a dönüş tarihi) yaklaşırken genç kadın, görücü usulü evlilikten kaçmak için verdiği mücadelesini ve tanıma fırsatı bulamadığı erkeklerle aşksız birlikteliklere zorlanan arkadaşlarının deneyimlerini yansıtacak bir kutu oyun tasarlamaya başlamış.
“Görücü usulü evlilikten kaçmak için yaptığım bir sürü şeyi örnek olarak kullandım,” diyor, “mesela, mesleki kariyer yapmak istediğimden bahsetmek, sahte nişan yüzüğü takmak, erkeklerle arkadaş olmak, hatta bronzlaşmak – Pakistan kültüründe koyu renk deri daha az cazip görülüyor – gibi taktikleri kullanarak oynanan neşeli ama aynı zamanda kafa açıcı bir oyun yaptım.”

ÇÖPÇATAN YENGE, SAHAYA YAYILMIŞ DAMAT ADAYLARI VE KAÇIŞ!

Arranged! adlı oyunda oyuncular çöpçatandan kaçmak için ellerinden geleni yapmaya çalışıyorlar. “Rishta Yenge” olarak anılan çöpçatanı bir oyuncu hareket ettiriyor. Kaçak gelinlerin ilerlemesi için desteden kartlar çekiliyor, kartlarda örneğin “kariyer yapmak istiyorsunuz, dört adım ilerleyin” gibi hamleler var. Çöpçatan yengeyle aynı karoya gelen oyuncu sahaya yayılmış damat adaylarından biriyle evlendirilme tehdidiyle karşı karşıya kalıyor. Oyuncuların kendi seçtikleri bir erkekle evlenmeleri de mümkün ama, şansı çok düşük (“burada Pakistan kültürünü isabetli bir şekilde yansıtmak istedim,” diye açıklıyor Balagamwala).
Aldığı tepkiler son derece cesaretlendirici olmuş. “Dünyanın her yerinden insanlar vize sorunuma yardım önerdiler ve moral destek verdiler. Pek çok Pakistanlı genç kadın bu kadar önemli bir konuya dikkat çektiğim için bana teşekkür mesajları gönderdi,” diyor. “Çok fazla eleştiri de aldım. Birçok Pakistanlı olumsuz yaklaştı ve topluma hakaret ettiğim için yüzkarası olduğumu söyledi.”

GÖRÜCÜ USULÜ EVLİLİKLERİN KARANLIK YÜZÜ
Pakistan’da ayarlanmış evliliklerin karanlık bir tarafı da olabiliyor. Haziran 2016’da Lahore’da bir anne, ailenin onayladığı nişanlısını reddedip çocukluk arkadaşıyla evlendiği için kızını boğdu ve yaktı. Başka bir örnek de ergenlik yaşında bir kız çocuğu, erkek arkadaşıyla kaçması için arkadaşına yardım etti diye ilaçla uyutuldu ve canlı canlı yakıldı. Pakistan İnsan Hakları Komisyonu tarafından 2011’de hazırlanan bir rapora göre, namus cinayetlerinin yüzde 23’ü kurbanın kendi eşini seçme arzusuyla ilgili – 2003’e kadar Pakistanlı kadınların velileri veya babaları izin vermeden biriyle evlenmeleri yasaktı.
Balagamwala’ya göre Arranged! oyunu insanların görücü usulü evliliklerin ciddi sorunlarını tartışmaları için etkileşimli bir platform sağlıyor. “Bence konuya bu araçla işaret etmek daha kolay, çünkü biriyle oturup konunun derin ve karanlık taraflarını konuşmaktansa ona eğlenceli bir oyun oynatmak daha kolay. Birlikte tecrübe ettikleri bir şey hakkında insanların konuşmaya başlamaları daha muhtemel.”
Oyun için kitle fonlama aracı Kickstarter ile başlatılan kampanya 6000 ABD doları hedefine 17 gün önce ulaştı, 200’ün üzerinde kopya ısmarlandı ve oyun yakında üretime girecek. “Öyle görülüyor ki ilk baskısında 500 kopyaya yakın çıkacak” diyor Balagamwala.

BİR GÜN BİR KIZ ÇIKAR VE CESARET BULUR DİYE...

Ağustos başlarında vizesi bitince Balagamwala Pakistan’a dönmek zorunda kalmış, ama oyun üzerinde çalışmaya ve görücü usulü evlilikler hakkında konuşmaya devam edeceğini söylüyor. “Meseleyle ilgili sesimi yükseltmek, yapmak zorunda kaldığım en zor şeylerden biriydi. Çok şey kaybetmeyi göze aldım, ama bunu bir gün bir kız çıkar da hikâyeme bakar ve kendinde aynısını yapma cesareti bulur ümidiyle yaptım.”
Kendisi için ayarlanan evliliği sorduğumuzda: “Söyleyecek tek şeyim var, yok öyle bir şey! Evlenmek istediğim biriyle tanışana kadar görücü usulünden kaçmak için mücadele edeceğim.”

Vice sitesinden Ekmek ve Gül için Emrah Göker çevirdi. Başlık ve arabaşlıklar Ekmek ve Güle aittir.