2022 yapımı Netflix dizisi Çarpık Çizgiler-God’s Crooked Lines hakkında yazılmış neredeyse hiçbir yazı görmedim. Öte yandan hakkında çıkan kimi kısa değerlendirmeler de dizinin ana karakteri Alice akıl hastası mı değil mi onu tartışıyordu. Ve psikolojik gerilim olan diziyi farklı açılardan değerlendiriyordu.

Çarpık Çizgiler, pek çok olasılığı ve senaryoyu içerme ihtimali olan bir dizi. Orası kesin. Ancak yine de hikaye akıl hastanesinde geçse bile Alice’in akıl hastası olup olmadığı tartışması bile hikayede çok da görünmeyen ama aslında hikayenin sebebi olan eşinin çarpıttığı algılarla yani bir çeşit gaslightingle de doğrudan alakalı. Dolayısıyla Çarpık Çizgiler’i bu gözle izlemek hikayenin özüne inmek gibi geldi bana. Keza eşinin Alice’in parasını almak, servetine konmak için yaptığı oyun, Alice de bir süreliğine de olsa o gerçekliğe inandığı için ve o gerçekliğin peşinden kendi isteğiyle akıl hastanesine yattığı için Gaslihghting’in tuhaf bir parçası.

PARANOYA VE AKIL OYUNLARI

Gerçeği çarpıtmak ve sonra gerçek bambaşkaymış gibi davranarak kadının algısının hatalı olduğunu söyleyerek onu bir çeşit paranoyak ilan etmek ilişkilerin bir parçası haline geldi. Beyazperdeye de uyarlanan Patrick Hamilton’un 1939 tarihli Gaslighting oyunu ilk çıktığından beri bu hep vardı belki ama son dönemde daha çok konuşulur ve görünür oldu ve hatta hatta 2022’nin en çok kullanılan kelimesi bile oldu. Psikologlar ve ilişkiler konusunda araştırmalar yapan uzmanlar ve bu konuda çalışma yapan herkes, tehlikeli bir ilişki özelliği haline gelmiş Gaslighting’i daha çok anlatmaya başladı. Bunlar gerçeklikle ve dinamiği sağlam temellere dayanan bir ilişki kurmak ve her tür partner ilişkisinde gerçeklikle ilişkilenmek isteyen herkes için olumlu gelişmeler. Bu anlamda bu konuda okumak, izlemek, üzerine düşünmek ve deneyimleri paylaşmak hayati bir önem taşıyor. Keza her gasligting farklı bir akıl oyununu karşımıza çıkarıyor ve özellikle erkekler bu konuda oldukça yaratıcı. Sanatçı ve yaratıcı kişiliklerini başka bir kanala akıtmak yerine kadın üzerinde tahakküm kurmak ve istedikleri algıyı yaratarak hikayenin neresinden kazançlı çıkmak istiyorsa orası için çalışmak stratejik bir oyun haline getiriliyor kolayca ve karşısındaki kadının gerçekliğinin de bu oyuna devamlılığı üzerinden kurulması isteniyor. Gizli yönlendirmeler bu oyun üzerinden kurularak gaslighting süreçleri adeta bir senaryo gibi işleniyor.

Çarpık Çizgiler’de meselenin bu olduğunu anlayana kadar oldukça zaman geçiyor aslında. Filmde kendi isteğiyle, eşinin tanıştırdığı ünlü ve etkili birinin oğlunun akıl hastanesinde ölümünü araştırmak üzere akıl hastanesine yatmayı planlayan bir Alice görüyoruz. Mesleği dedektiflik olan Alice bu alanda ödüller de almış biri. Eşinin tanıştırdığı kişinin oğlunun ölümünün şüpheli olduğunu ama üzerine gidilmediği için kayıtlara intihar olarak geçtiğini söylemesi ve Alice’in bunu gizli şekilde araştırıp araştıramayacağı üzerine konuşmalarıyla başlıyor her şey. Mesleği aracılığıyla bir gerçeği ortaya çıkarma düşüncesi Alice’i çok heyecanlandırıyor ve büyük bir ciddiyetle bunu nasıl yapacağını araştırıyor, planlıyor. Akıl hastanesine yatabilmek için taklidi kolay bir hastalık olduğu düşüncesiyle paranoya üzerine çalışıyor, okuyor ve hangi senaryonun kendisini daha ‘paranoyak’ gösterdiği üzerine kafa yoruyor ve ikna edici bir hikaye yaratarak akıl hastanesindeki doktorları da paranoyası olduğuna ikna ediyor. Bu süreci planlamasına bu konuyu araştırmasını isteyen kişi yardım ediyor. O süreçte eşinin de imzası gerektiği için ona gizlice evrak imzalatıyor. Ve bambaşka bir seyahate çıktığını söyleyerek herkesten gizli evinden ayrılıyor.

Sonrasında Alice kendisine ve o ana kadar olan plana göre bir cinayeti aydınlatmak isteyen bir dedektif olarak akıl hastanesine yatıyor.

Ancak bir süre sonra yaşadığını sandığı hikayeyle, ona yaşatılan deneyimin farklılığını görüyor ve gerçekten de akıl hastası sanıldığını fark ediyor. Hatta kendisine cinayet olduğu söylenen hikayenin gerçekte ve gerçekten de bir intihar olduğunu öğreniyor ve kendi bu intihar olmadığı söylenen vakanın cinayet olduğunu düşünen ve bunu araştırmaya gelen bir dedektif kimliğini itiraf ettiğinde bile kendi isteğiyle seçtiği paranoyayı destekleyen bir senaryoya hizmet ettiğini de görüyor. Yaşadığı gerçekliğin kendi düşündüğü hikaye olmadığını ona hastane müdürünün onunla hiç yazışmadığını söylemesi, söylediği her şeyi inkar etmesi ve onu en sert tedavi yöntemleriyle kendince iyileştirmeye çalışmasıyla yavaş yavaş anlamaya başlıyor. Ve onun da işin içinde olabileceğini düşünüyor.

Alice’in, kendisinden kurtularak parasına sahip olmak isteyebileceğini düşündüğü eşiyle olan zamanları gözünün önünden geçirdiği sahneler filmin en çarpıcı sahnelerinden. O sahnelerle biz de izleyici olarak asıl gerçekliğin içine çekiliyoruz.

İÇİMİZDEKİ BENLER VE GERÇEKLİK RADARLARIMIZ

Burda Alice adeta fiziksel bir bölünme yaşıyor ve tüm zamanların farklı noktalarına Alice’ler yerleştiriyor zihninde. Ve o sırada hikayeyi yaşayan Alice her şey normal bir senaryoda akıp gidiyor sanırken, diğer Alice’ler eşinin komplolarını anlayan bir gözlükle durumu analiz ediyor. Bu Alice’ler aslında bir kadının içinden çıkardığı ‘Gerçeklik Radarı’ olarak tanımlamak istediğim radar benliklerini temsil ediyor. Bu radar benlikleriyle kendisine yaşatılmak isteneni adeta zaman aralıklarından soyuyor ve karşısında çıplak hale getirerek anlıyor durumu: Olan biten aslında kendinin parasına el koymak isteyen eşinin Alice’i yakın arkadaşım diye oğlu ölen bir adamla tanıştırması (gazeteye gerçekte o olmayan adamın resmini bastırdığı bir kopyayı Alice’e vermesi) ve uydurdukları cinayet hikayesini sahipleneceğini bilerek dedektif kimliğiyle onu kendi rızasıyla akıl hastanesine bu cinayeti aydınlatmaya göndermesi. Ancak bu aşamaları eşi ve iş birliği yaptığı kişi öyle ustaca planlıyor ki Alice her şeyi kendinin planladığını düşünüyor. İşte Gaslighter olan eşinin yaptığı algı çarpıtmasının detayları buralardan okunuyor.

Ancak Alice bu kurbanlaştırılmaya çalışıldığı senaryonun kurbanı değil. Keza gaslighting mağduru gibi kendi gerçekliğini sorgulamıyor. Sadece tek bir yerde eğer düşündükleri yanlışsa delirmiş olabileceğini söylüyor ama içten içe buna inanmadığını görüyoruz verdiği mücadeleden. O kendine yardımcı olmak isteyen ve inanan iki doktoru yanına alarak ve akıl sağlığı yerinde olan bir birey olarak onlara bunların bir oyun olabileceğini anlatarak da çıkıyor bu döngüden. Keza hastanedeki kadın doktorun ona inancı da filmdeki dostluk örneklerinden. Hastane müdürünün hesaplarını kontrol ettiğinde Alice’in eşinin ona bir hasta ücretinin 20 katından fazla ödeme yaptığını görüyor ve bunun bağış olduğunu söyleyen müdür yavaş yavaş inandırıcılığını kaybediyor.

O sırada Alice’e yakınlık hisseden diğer doktor evlerine gidiyor ve evlerinin terk edildiğini ve Alice’in eşinin Asya’ya bir seyahate çıktığını öğreniyor. Ayrıca Alice’ın hesaplarının boşaltığı da kanıtlanıyor.

Bundan sonrası Alice’in verdiği mücadelenin son zamanları. Ancak büyük bir oyunla erkeklerin bir arada bir kadını deliymiş gibi gösterme çabası olan hikaye ustaca kurulmuş ve bizi yine bir düğümle baş başa bırakarak sonlanıyor.

2022’nin son aylarında Amerika’nın en eski sözlük yayıncısı olan Merriem-Webster sözlüğü 2022’nin kelimesi olarak Gaslighting’i seçti. Kişinin kendi çıkarı için başkasına psikolojik manipülasyon yöntemleri uygulayarak kendinden şüphe duymasını sağlama çabası deniliyor özet olarak “gaslighting”e. Ama bunun özellikle ikili ilişkilerde yapılma şekilleri çok çeşitli. Genelde söylenen direkt cümleler, söyleneni söylenmemiş gibi gösterme ya da farklı bir şekilde anlatma ve kişiyi suçlama ya da bir şeylerin yerini değiştirirerek kişinin algısının yanlış olduğuna onu ikna etmeye çalışma gibi yöntemler içerse de, Çarpık Çizgiler kişinin mesleğinden yararlanarak gerçekleştirmek istediği girişimin bile, erkekler tarafından kendi çıkarları için toplu bir gaslighting hikayesi yaratılarak, kurgusal ve manipülasyon ve algı çarpıtmalarıyla dolu bir hikayeye dönüştürülebileceğini ama aynı zamanda kendini kurbanlaştırmayan bir kadının kendi gerçekliğini ortaya çıkarmak için önce bu kurgusallık ve gaslighting yöntemlerinin farkında olarak ve bununla yüzleşerek ancak o kurgunun bir parçası olmayı reddebileceğini, karşılaştıkları durumlardan hikayenin özünü okuyabilecek sezgisel de olabilen bir analiz gücüyle çıkabileceğini ve gaslighting ve algı çarpıtmalarını tersine çevirebileceğini gösteriyor.

Görseller: Dizi afişi