Polonya’da kürtajı neredeyse tamamen yasaklayan geçen haftaki anayasa mahkemesi kararından bu yana, ülke uzun zamandır en büyük olduğuna inanılan arka arkaya günlerce süren kitlesel protestolara tanık oldu. Göstericilerin öfkelerinin çoğu, mahkemenin kendisine değil, daha ziyade, kararın arkasında olarak görülen Katolik kilisesine ve iktidardaki ulusal muhafazakar İktidar ve Adalet Partisine (PiS) yönelikti. Yüz binlerce insan sokaklara dökülürken protestoları karakterize eden semboller kullanıldı. Bu yazıda en yaygın altı tanesinin arkasındaki anlamı açıklıyoruz.

KIRMIZI ŞİMŞEK

Kırmızı şimşek, protestoların ana sembolü haline geldi. Tabandan bir kadın hakları girişimi ve mevcut gösterilerin ana düzenleyicisi olan Kadın Grevinin (Strajk Kobiet) logosunun bir parçası.
Sembolün bir uyarıyı simgelediğini söyleyen grafik tasarımcı Ola Jasionowska tarafından yaratıldı. Jasionowska, Newsweek Polska gazetesine sembolün “Dikkat et, kadınların temel haklarından mahrum bırakıldıklarını kabul etmeyeceğiz” anlamına geldiğini açıkladı.

Sembol, protesto karşıtları tarafından SS ve Nazi Almanyası’ndaki diğer oluşumların kullandığı amblemlere benzetilerek eleştirildi. PİS’in meclis grubu başkanı ve alt meclis başkan yardımcısı Ryszard Terlecki, muhalefet milletvekillerinin “totaliter sembolleri referans gösteren” yüz maskeleri takmasının “üzücü” olduğunu söyledi. PİS’in etkisindeki devlet televizyonunda yayınlanan haberlerde bu hafta defalarca protestoculara “solcu faşistler” denildi ve kürtaj protestolarında kullanılan semboller ile Nazizm arasında bir bağlantı yaratılmaya çalışıldı.

Protestoların destekçileri, Women’s Strike logosunun renk, şekil ve stil açısından SS ambleminden farklı olduğuna ve şimşeklerin bir dizi farklı grup için ortak bir sembol olduğuna dikkat çekiyor. Sembol olarak kullananlar arasında, İkinci Dünya Savaşı’nda Alman Nazi işgaline direnen bir yeraltı Polonya paramiliter örgütü olan "Gri Sıralar" da vardı. Sol görüşlü milletvekili Anna-Maria Żukowska, yıldırım sembolünü Nazizme bağlayanların “Polonyalı kahramanlara hakaret ettiğini” söyledi. Logonun tasarımcısı Jasionowska, Nazi bağlantılarının iddialarının “saçma” olduğunu söyledi, “Niyetim hiç de bu değildi. Herkes yararlı bulduğu yorumları arar” dedi.

‘WYPİERDALAĆ’ VE DAYANIŞMA

Mevcut protestoların ana sloganlarından biri kabaca “Defol git” anlamına gelen "Wypierdalać" oldu. Söz, göstericiler tarafından söylenirken, poster ve pankartlarda da yer aldı. Bazıları onu 1980’lerde var olan Dayanışma (Solidarność) sendikasının logosu ile birleştirmeye başladı.
Sanatçı Jarek Kubicki daha sonra bu temayı, Polonya’nın 1989’da gerçekleştirdiği seçimin American Western High Noon’da bir kovboy olarak görünen Gary Cooper görüntüsünün arkasında Dayanışma logosunun yer aldığı ünlü bir kampanya afişini uyarlayarak daha da geliştirdi. Kubicki posteri yeniden yarattı, ancak "Solidarność", "Wypierdalać" ile değiştirildi ve Gary Cooper’ı Hollywood filmlerindeki kadın aksiyon kahramanlarıyla değiştirildi.

Sol görüşlü kadın milletvekilleri de dahil olmak üzere pek çok Polonyalı kadının ön planda kendileriyle benzer görüntüler oluşturmasıyla fikir hızla yayıldı.

Orijinal Dayanışma logosunun tasarımcısı Jerzy Janiszewski, kürtaj yasağına karşı çıkan protestocuların çalışmalarını kullanmasında hiçbir sorunu olmadığını söyledi. 2016 yılında, “Eserin yaratıcısı olarak, Polonya’da barışçıl ve bence kadın haklarına yönelik meşru protestolar sırasında logo kullanıldığı için birilerinin yargılanmasına ve cezalandırılmasına karşıyım” dedi.

***** ***

Kürtaj protestolarında, Polonya dışından gelen gözlemciler için oldukça kafa karıştırıcı ve şifreli bir mesaj olabilecek, ***** *** şeklinde sekiz yıldız taşıyan birçok işaret oldu. Semboller (Lehçe’de yaygın olarak “sekiz küçük yıldız” olarak anılır) “Jebać PİS” (Defol PİS) anlamına geliyor.
Bu yılki cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası sırasında, özellikle iktidar partisini eleştirilen Polonyalı rapçi Taco Hemingway’in bir şarkısının videosunda göründükten sonra yaygın olarak kullanılan bir sembol haline geldi. Mevcut protestolar sırasında, “Jebać PiS” yaygın bir slogan haline geldi, pankartlarda göründü (artık yıldız sansürü olmadan) ve Eric Prydz’in “Call On Me” gibi şarkıların ezgisiyle söyleniyor.

SİYAH ŞEMSİYE

2016’da, kürtaj yasasını sıkılaştırma ve doğum öncesi taramayı yetkilendirme girişimlerine karşı da kitlesel protestolar düzenlendi. Yası simgelemek için siyah giyen on binlerce Polonyalı kadın sokaklara çıktı.  En büyük gösterilerden bazıları sonbahar yağmurunda gerçekleşti ve bunun sonucunda şemsiyeler “Kara Protestolar”ın sembolü haline geldi.

Bu gösteriler PİS'i önerilen kürtaj yasağından geri çekilmeye zorladı. Ancak daha sonra, organizatörler "Nie składamy parasolek" (Şemsiyelerimizi kapatmıyoruz) diye yemin ettiler. Ve o zamandan beri, kadınların üreme haklarına yönelik bir tehdit algılandığında şemsiyeler yeniden ortaya çıktı.
Bu yılın başlarında, kürtajı yasaklama amaçlı bir başka öneri de karantina sırasında parlamentoya geri döndü. Sokak protestolarının yasak olduğu karantina döneminde kadınlar parlamentoya gelen bu öneriye karşı camlarının önüne, balkonlarına siyah şemsiyelerini yerleştirdiler ya da market sıralarında beklerken siyah şemsiyelerini açtılar. Sıkılaştırılan koronavirüs kısıtlamalarının ortasında da devam eden mevcut protestolarda bazı kadınlar “şemsiyeli yürüyüşler” için buluştu.

ELBİSE ASKISI

Polonya'daki mevcut gösteriler sırasında hem protestocular tarafından kullanılan hem de sağcı politikacıların kiliselerinin ve ofislerinin kapılarına veya çitlerine asılı olan kıyafet askısı da  yaygınlaştı
Geçen Cumartesi Wrocław şehrinde gerçekleşen gösterilere "Elbise Askısının Gecesi" (Noc wieszaka) adı verildi. Protestocular, Wrocław başpiskoposunun sarayının kapısını sloganlar ve elbise askısının yanı sıra kanla lekelenmiş bir kombinezonla “süslediler.”

Sembol, güvenli yasal yollar bulunmaması nedeniyle yasadışı, sağlıksız, ilkel yollarla kürtaj yapmaya zorlanan kadınların karşılaştıkları tehlikeleri ifade ediyor.
Avrupa’da Malta'nın dışında en katı kürtaj yasasına sahip olan Polonya'da, her yıl sadece bin civarında yasal kürtaj yapılmakta. Ancak, kadınların birçoğunun kürtaj hakkı tanıyan ülkelerde prosedürler için yurtdışına seyahat ettiği, on binlerce kadının her yıl yasadışı, sağlıksız ve riskli yollarla kürtaj yaptırdığı tahmin edilmektedir.
Sanatçı Iness Rychlik, elbise askısı sembolünü Polonya şeklinde bir kan lekesiyle birleştiren bir otoportre üretti.

‘PW’ ÇAPASI

"Çapa" (kotwica) Polonya'nın en önemli sembollerinden biridir. 1942'de yeraltı direnişinin bir üyesi olan Anna Smoleńska tarafından yaratılan bu sembol, savaş sırasında Alman işgaline karşı mücadelenin bir amblemi olarak kullanıldı. Şekli, Polska Walcząca (Polonya Dövüşü) anlamına gelen "PW" harflerini oluşturur.

2016 Kara Protestolar sırasında bazı kadınlar, çapanın kollarını göğüslere çeviren ve PW'yi Polka Walcząca (Polonyalı Kadın Dövüşü) anlamına gelen sembolün uyarlanmış bir versiyonunu sergiledi.

Orijinal çapa sembolü PİS lideri Jarosław Kaczyński tarafından bu hafta kürtaj protestocularının "Polonya'yı yok etmek" istediklerini söylediği sırada takıldı. Destekçilerine “rakiplerimizin ilan ettiği savaşı kazanarak vatanseverliği savunmaya” çağrı yaptı.

* Agnieszka Wądołowska’nın Notes From Poland’da yayımlanan 30 Ekim 2020 tarihli “Polonya’daki kürtaj protestolarının sembolleri” yazısından Ekmek ve Gül için Elif Turgut çevirmiştir.

Fotoğraf: Kürtaj yasası değişikliğine karşı Kadın Hakları Protestosunun 8. günü / Wroclaw, Polonya, 31/10/2020 (Zuza Gałczyńska/Unsplash)