Koronavirüs salgının devam ettiği ve sürü bağışıklığı kazanılması için yeterince önlem alınmayan şu günlerde, büyük çoğunluğumuz kendi kaderlerine terk edilmiş durumda. Kendi teşhisini kendisi koyuyor, kendi filyasyonunu kendisi yapıyor. En küçük rahatsızlık bile kovid olma endişesine neden olurken, tek amacımız sağlıklı olmak ve bu hali devam ettirerek süreci atlatmak. Kovid hastalığı her bünyede farklı seyrediyor. Kimi ayakta atlatırken, kimi kolunu kaldıracak hali bulamıyor. Akciğer veya kalbinde kronik rahatsızlığı olanlarda ölümler yüksek oranlarda görülüyor. Kovid virüsüne karşı henüz geliştirilmiş kesin bir tedavinin olmaması nedeniyle hastalıktan korunabilmenin veya hafif şekilde atlatabilmenin en önemli yollarından biri güçlü bağışıklığa sahip olmak. Bu sebeple hasta olan ve tekrar yakalanmak istemeyen de, şu an hasta haliyle bu yazıyı okuyan da, potansiyel hasta olarak bizlerin de aklında ‘Bağışıklığımı nasıl güçlendiririm’ sorusu mevcut.  

BAĞIŞIKLIK NEDİR?

Öncelikle bağışıklığın ne olduğundan bahsedelim.Bağışıklık, bir canlının vücuduna giren yabancı ve zararlı maddelerin yok edilmesini sağlayan reaksiyonların bütünüdür. Vücuda giren antijenlere karşı antikor üretir ve savaş açarak canlıyı hastalıktan korur. Bunu sağlayan hücrelere ve dokulara bağışıklık (immünite) sistemi denir. Kişinin yaşı, cinsiyeti, genetiği, beslenmesi, uyku düzeni ve diğer çevresel faktörler bağışıklığı etkileyen faktörlerdendir. Bağışıklık sistemi destekleyen besin bileşenleri olarak vitaminler, mineraller, beta glukan, omega-3 ve probiyotikleri sayabiliriz.

1. A VİTAMİNİ

Yağda çözünen bir vitamindir ve yağ ile birlikte tüketildiğinde vücutta emilimi artmaktadır. A vitamini akyuvar ve antikorların güçlenmesini sağlar. Bu özelliğinden dolayı uzun zaman enfeksiyon önleyici vitamin olarak anılmıştır. Havuç, domates, sarı patates, kayısı, muz gibi karoten içeren gıdaların yanı sıra süt ve süt ürünlerinde, yumurta ve tereyağı gibi hayvansal gıdalarda da bulunmaktadır. Tavuklar üzerinde yapılan bir araştırma Avitamini bakımından yetersiz bir diyetle beslenen tavuklarda, A vitamini açısından zengin diyetle beslenen tavuklara göre kovid benzeri enfeksiyon rahatsızlığını daha şiddetli geçirdiğini göstermiştir.

2. D VİTAMİNİ

Yağda çözünen bir vitamindir ve yağ ile birlikte tüketildiğinde vücutta emilimi artmaktadır. Hücre büyümesi, iltihaplı hastalıkların iyileşmesi, kemik ve kas gelişimi, Ca ve P emiliminde görev alır. Kaynağı besilerden ziyade güneş ışınlarıdır. Güneşten gelen UVB ışınların vücut tarafından alınmasıyla birlikte cildimizde, paratiroitlerde, karaciğer ve böbreklerde D3 vitamini sentezlenir. Balık yağında da D3 vitamini bulunmaktadır. D vitamini eksikliği dünyada yaygın olarak görülmektedir. Salgın sürecinde güneşe yeterince çıkamayanlar için D vitamini takviyesi önemlidir. Yapılan son klinik çalışmalarda günlük veya haftalık olarak D vitamini desteği alanların akut solunum yolu enfeksiyonu riskini azalttığı belirlenmiştir.

3. E VİTAMİNİ

Yağda çözünen bir vitamindir ve yağ ile birlikte tüketildiğinde vücutta emilimi artmaktadır. Yeşil yapraklı sebzeler, yağlı tohumlarda, et ve yumurtada bulunmaktadır. Koronaviris üzerindeki etkisi henüz bilinmese de yetersizliğinde enfeksiyonlara yatkınlığın arttığı bilinmektedir.

4. C VİTAMİNİ

Suda çözünür ve en dayanıksız vitamindir. Antioksidan özelliğe sahiptir. Koronavirüs salgını sonrası yoğun ilgi gösterilen C vitamini üzerine yapılan çalışmalar sonucu C vitamininin, üst solunum yolu enfeksiyonlarının alt solunum yolu enfeksiyonlarına dönüşmesini sınırladığı gözlemlenmiştir. Ayrıca yüksek doz oral C vitamini uygulamasının, viral enfeksiyonlara karşı belirli bir koruma sağladığını göstermiştir. Çin’de kovid-19 enfeksiyonunu orta ve şiddetli düzeyde geçiren 50 hastanın tedavisinde damar içi uygulama ile 10g-20g/gün arasında değişen dozlarda 8-10 saatlik aralıklarla C vitamini kullanılmıştır.

5. SELENYUM

Selenyum minerali eksikliğinde enfeksiyon hastalıklarına yatkınlığın arttığı ve enfeksiyon hastalıklarının şiddetli geçmesine neden olduğu bilimsel çalışmalar sonucu belirtilmiştir. Selenyum takviyesi ile ilgili vurgulanması gereken en önemli faktörün, bireyin selenyum durumu olduğunun altı çizilmiştir. Selenyum takviyesinin selenyum düzeyleri düşük kişilere faydalı olabileceği, yeterli ya da yüksek selenyum düzeylerine sahip bireyleri olumsuz etkileyebileceği vurgulanmıştır. Ayçiçeği çekirdeği, ton balığı, yumurta, muz ve kümes hayvanları selenyum kaynaklarının bazılarıdır.

6. ÇİNKO

Bağışıklık sistemini düzenleyici olarak görev alan bir mineraldir. Çinko eksikliğinin zatürre riskini artırdığı, yüksek çinko seviyesinin ise azalttığı gösterilmektedir. koronavirüsün akciğerlerde neden olduğu zatürreye karşı, çinkonun potansiyel koruyucu bir mikro bileşen olduğu, 75 mg/gün dozunun zatürre süresini kısalttığı bildirilmektedir. Çinkonun daha önceki SARS CoV virüsünü inhibe edici etkisi gösterilmiştir koronavirüs için de potansiyel olarak benzer rolünün olabileceği düşünülmektedir. Baklagiller ve yeşil mercimek zengin çinko kaynağıdır.

7. BAKIR

Birçok virüse karşı antiviral etki göstermektedir.Bakır gereksinimden fazla alındığında toksik etkiler göstermektedir. Bu nedenle temel biyolojik fonksiyonları sürdürecek ancak bakır zehirlenmesine yol açmayacak miktarda bakır alımını sağlamak önemlidir. Sarımsak, maydanoz, ıspanak, karalahana, pazı, kuşkonmaz, pırasa, rezene, patlıcan, karabiber, böbrek, ciğer, ay çekirdeği, bal kabağı, mercimek, lahana, fesleğen, kivi, brokoli, ceviz bakır kaynağı besinlerden bazılarıdır.

8. DEMİR

Virüsler de birçok canlı gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için demir elementine ihtiyaç duyar. Özellikle koronavirüs kendisini çoğaltabilmek için bu elemente oldukça ihtiyaç duyar. İnsanlarda enerji üretimini ve oksijen taşınımı gibi süreçlerde görev alan bir elementtir. Demir üzerine yapılan bazı çalışmalar demirin koronavirüse karşı kullanılabileceğini, bazıları ise hücrelerde demir depolarının dolmasıyla virüsün buradaki demiri kullandığını ortaya koymuştur. C vitamini, demir mineralinin bağırsaklardaki emilimini artırmaktadır. Demir bakımından zengin besinlere örnek olarak kırmızı et, ıspanak, kuru baklagiller, kabak çekirdeği, brokoli, fındık gibi besinleri sayabiliriz.

9. BETA GLUKAN

Stres durumunda bağışıklığın korunmasını sağlayan beta glukan, ekmek mayası hücre duvarında bulunmaktadır. Yulaf, arpa, mantar gibi gıdalarda da bulunmaktadır. Üst solunum yolu enfeksiyonlarının süresini ve semptomlarını azaltmaktadır. Ayrıca kolesterol düşürücü etkisi olduğu bilinmektedir.

10. OMEGA-3

Somon, ton balığı, uskumru, hamsi, sardalya, lüfer, ceviz fındık, keten tohumu yağı, kivi, semiz otu zengin omega-3 kaynaklarıdır. Vücut direncini arttırarak bağışıklığı güçlendiren bu doymamış yağ asidi aynı zamandazeka gelişimini de desteklemektedir.depresyon tedavisinde destek amacıyla önerilmektedir. Alzheimer hastalığı riskini azaltması da bilinen faydalarındandır.

11. PROBİYOTİKLER

Probiyotikler bağırsaklardaki zararlı bakterilerin çoğalmasını engelleyerek bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlayan mikroorganizmalardır. Probiyotikler fermente süt ürünleri (yoğurt, peynir, ayran, tereyağ), dondurmada, ilaç kapsüllerinde, margarinlerde, bebek süt ve mamalarında bulunmaktadır. Prebiyotikler ise probiyotiklerin çoğalmasını ve aktive olmasını sağlayan besin bileşenleridir. Klinik araştırmaları derleyen bir çalışma, probiyotik kullanımının soğuk algınlığına karşı belirli bir azaltıcı etkisi olduğunu göstermiştir. Kovid-19 hastalarında bu faydalı bakterilerin sayısının azaldığı ortaya çıkmıştır. Bu sebeple kovid -19 hastalarının probiyotik içeren gıdaları tüketmeleri önemlidir.

12. UYKU

Kovid 19 nedeniyle İtalya ‘da uygulanan karantina sırasında yapılan bir çalışmada kişilerin uyku kalitelerinde bozulma ve uyku saatlerinde kayma olduğu bulunmuştur. Uyku kalitesindeki bozulma kişilerde depresyon ve anksiyetelerindeki artışa bağlanırken, uyku saatlerindeki kaymalar, karantina süresince uyumadan önce yoğun olarak teknolojik alet kullanımının artması ile ilişkilendirilmiştir. Çin’de pandemi sırasında yapılan başka bir çalışmada, kişilerin anksiyete ve depresyon oranlarının oldukça yüksek olduğu, bu durumun da uyku kalitesinde bozulmalara yol açtığı belirtilmektedir. Yine aynı çalışmada uyku kalitesinde bozulmanın kişilerde intihara meyli artırabileceği ve bu konuda dikkatli olunması gerektiği de vurgulanmaktadır. Pandemi döneminde uyku kalitesinin bozulması sağlıklı bireyleri enfeksiyona karşı zayıf hale getirmekte ve salgın kontrolünde var olan güçlükleri de artırmaktadır.[1]

[2]

KAYNAKLAR:

*[1]. Z. Pelin , “ Uyku ve Bağışıklık Sistemi” ,Zeugma Sağlık Araştırmaları Dergisi. 2020;2(1):46-50

*[2]. Zeynep AĞIRBAŞLI, Aslıhan KAMBER, Merve KILIÇ, Dr. S. Cem ADIYAMAN, Prof. Dr. H. Şebnem HARSA, “ Covid-19 Pandemi Döneminde Potansiyel Besin Önerileri”, 27.05.2020

* Y. Karaağaç, E. Koyu Bellikci, “Viral Enfeksiyonlarda Vitaminler ve Mineraller: COVID-19 Odağında Bir Derleme”, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2020; 5(2): 165-173

* F. Çetin, “ Bağışıklık Sistemi Desteklerinin Besin-İlaç Etkileşimi “, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt:2 Sayı:1 Yıl: 2020

* Zeynep AĞIRBAŞLI, Aslıhan KAMBER, Merve KILIÇ, Dr. S. Cem ADIYAMAN, Prof. Dr. H. Şebnem HARSA, “ Covid-19 Pandemi Döneminde Potansiyel Besin Önerileri”, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 27.05.2020