Sağlık gelenekleri: Irkçılık karşısında siyah ebeler ve doğum koçları

SINIRLARIN ÖTESİ

09 Nisan 2022 12:00

Siyahlara karşı ırkçılık ve ayrımcılığın yaşandığı alanlardan biri de sağlık. Siyah kadınların ırkçılık nedeniyle sağlık hakkına erişememesi anne ve bebek ölümlerini artıran faktörler arasında.

Afrika’da ebelik antik çağlara kadar dayanır. Afrika’daki kraliçelerin mezarlarında kraliyet ailesindeki doğumlara yardım eden ebeler tasvir edilir. Bu, ebelerin (toplumsal hiyerarşide) en üstte olduğunu gösterdiği için önemlidir. Eski Afrika’da toplumun yapısı göz önüne alındığında ebelik yapanların erkekler değil kadınlar olduğu görülür. Bu kadınlar eğitimli ve büyük olasılıkla okuryazardı. Kahun Papirüsü, MÖ 1800’lerden kalma jinekolojik bir Afrika metnidir. Bilinen en eski jinekolojik metindir. Eski Afrikalıların doğum kontrolü için sperm öldürücü bitkiler kullandıklarına dair arkeolojik kanıtlar bile vardır.

KÖLELİK SONRASI EBELİK

Güney Afrika ülkelerinde köleleştirilen Afrika kökenli ebelerin okuma yazma öğrenmelerine izin verilmiyordu. Bu da ebelerin, uzmanlıklarını yeni ebe olacaklara sözlü olarak aktarmalarını zorunlu kılıyordu. Bu sözlü aktarım döneminde ebelik ilmi, bilim olmaktan öte “kocakarı ilacı” ya da daha kötüsü “cadılık-büyücülük” olarak yanlış yorumlanmaya başlandı.

1740’lara gelindiğinde her Kuzey Amerika kolonisinde kölelik vardı ancak 1808’den sonra köleleştirme için insan ithalatı ABD yasalarınca yasaklandı. Tecavüz ve zorla hamile bırakma yoluyla satılık köle sayısını artırma ise ekonomik bir teşvik haline geldi.

Bu şeytani gelişmenin bir sonucu olarak da köle ebe, köle sahibi için değerlendi. Buna ek olarak da köleleştirilmiş siyah ebeler, çocuk doğurma bilgileri nedeniyle beyaz kadınların doğumlarına sık sık yardım eder oldular.

Sömürge sahibi ve köleleştirici George Washington, siyah ebelere o kadar değer verdi ki onlara ödeme yapmaya istekliydi. “Şubat 1776’da Washington, Penelope French’e ait köle kadın Jane’e, köle edilmiş kadınlardan birini Dogue Run Çiftliği’ne teslim etmesi için para ödedi. Nisan 1783’te ise Washington, Ferry Çiftliği’ne “oyuncak bebek” teslim etmesi için “Bayan French’in Negro Kadını”na ödeme yaptı. Washington her teslimat için on şilin ödedi ve ödemelerin hepsi (teslimatı gerçekleştirilen kölelerin) nakit hesaplarına kaydedildi. Ödemeler doğrudan köle kadınlara yapıldı…”

EBELİK VE TIP KURUMU

20. yüzyıla kadar ABD’de evde doğum, beyaz olmayan kadınlar ve göçmenlerin çoğunluğu için bir normdu. Ebeler doğum sırasında annelere yardım ederdi. Bu durum, kısmen, kadınların oy hakkını kazanmasından sonra değişmeye başladı.

Beyaz orta ve üst sınıf kadınlar, ABD Çocuk Bürosu aracılığıyla yeni siyasi güçlerini (oy haklarını) esneterek Sheppard-Kasaba Yasası’nın kabulü için kampanya yürüttüler. Bu 1921 yasası, hamileliğin ve doğumun tıbbileştirilmesinde etkili oldu. Yasanın yürürlükte olduğu sekiz yıl boyunca ülke genelinde yaklaşık 3 bin çocuk ve anne sağlığı kliniği kuruldu.

(Bu) görünürde, çoğunlukla yoksul kırsal topluluklara tıbbi bakım sağlayarak bebek ölümlerini azaltacak cesur bir girişim olarak görüldü. Bununla birlikte yasa, temeldeki yoksulluğu ortadan kaldıracak herhangi bir hüküm içermiyordu.

Sheppard-Kasaba Yasası, yörelerinde bebek ölümlerinin ortak paydası olarak karalanan Güneyli siyah ebeleri olumsuz etkiledi. Mesleki eğitim almamış siyah ebelerin derslere katılmaları ve “güvenilir” pratisyenler olarak sertifikalanmaları zorunluydu.

Kapitalistler, hamilelik ve doğum için tıbbi kuruluş modelinin benimsenmesiyle yeni bir gelir kaynağı buldular. Ancak ABD jinekoloji tarihi, ırkçı varsayımlara dayalı “bilimsel araştırma”lar yapan tıp disiplini elinde işkenceye maruz kalan siyah kadınlarla bağlantılıdır. En dikkat çeken örneği ise James Marion Sims’in anestezi uygulanmış siyah köle kadınlar üzerinde yeni jinekolojik-cerrahi prosedürleri denemesidir.

Siyah Ebe Mary Cooley, 1952 yapımı Georiga Sağlık Bakanlığı filminde tipik bir çalışma haftasını anlatıyor. “Benim Tüm Bebeklerim” ve Mary Cooley, filmin ebeliği doğru bir şekilde tasvir etmesiyle tanındı. Bir sahnede beyaz bir doktorun siyah ebeyi hijyen eksikliği konusunda azarladığı gösterilmekte.

SİYAH EBELER VE HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELERİ
Alabama’daki Tuskegee Hemşire Ebelik Okulu, siyah halk sağlığı hemşirelerine ebelik öğreten bir avuç okuldan biriydi. 1941’de kurulan okul, Booker T. Washington tarafından kurulan tarihi Tuskegee Enstitüsünden ayrıydı ancak (enstitünün) bazı tesislerini kullanıyordu. ABD Çocuk Bürosu ve Alabama Sağlık Bakanlığının yönetimi altındaydı.
Okulun dayanağı, doğurganlık çağındaki siyah kadınların, beyaz doktorlardan çok hemşire-ebe olarak eğitilmiş siyah halk sağlığı hemşirelerinden bakım kabul etmesiydi. Hemşirelik eğitimi ağırlıklı olarak ırksal olarak ayrılmıştı ve siyah kadınların çoğu hemşirelik okullarına dahil edilmemişti. Ulusal Mezun Siyah Hemşireler Birliği, 1943’te 23 siyah hemşirelik okulunun olduğunu ancak yalnızca 15 okulun hem siyah hem de beyaz öğrencileri kabul ettiğini bildirmişti.
Tuskegee Hemşire Okulu 1946’ya kadar faaliyetlerini sürdürdü ve 31 siyah hemşire mezun etti. Bu kadınların siyah bebek ölüm oranını azaltmaktaki başarısı, 20.yüzyılın sağlık hizmetlerindeki ayrımcı ve ırkçı uygulamalar göz önünde bulundurulduğunda örnek teşkil etmekte.
Siyahlar, beyaz müşteriye hizmet veren hastanelerden genellikle dışlandı. Siyahlar için olan hastaneler ise yetersiz donanım ve personele sahipti. 1941’de sadece 110 siyah hastane vardı- ki bu hastaneler ABD’deki 14 milyona yakın siyah nüfusun toplamına hizmet veriyordu. Bu hastanelerin çoğu kentsel alanlardaydı, bu nedenle de kırsaldaki siyah nüfus daha da yetersiz hizmet alabiliyordu.
ABD Halk Sağlığı Departmanının 1946’daki siyah bebek ölüm istatistiği, beyaz bebeklerdeki bin doğumda 43 ölümle karşılaştırıldığında bin doğumda 74 ölümdü. Siyahlardaki anne ölümü ise beyaz annelere göre üç kat daha yüksekti.
Tuskegee hemşire-ebeleri, mesleki eğitim almamış ebelerle birlikte çalıştılar ve onlara Sheppard-Kasaba Yasası uyarınca mesleki eğitim almayan ebe sertifikası için gerekli olan dersleri verdiler. Sistematik ırkçılığın mevcut temel nedenlerine rağmen Tuskegee hemşire-ebeleri sayesinde siyah bebek ölümlerinde gözle görülür bir düşüş yaşandı. Ne yazık ki kötü çalışma koşulları ve yetersiz finansman, okulu sadece beş yıl sonra kapanmaya zorladı.

BUGÜNKÜ BEBEK ÖLÜMLERİNDEKİ EŞİTSİZLİK

Bebek ölüm hızı, bir yenidoğanın bir yaşına gelmeden önce ölme hızını ifade eder. Bu, acı ve yürek burkan bir istatistik.

ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanı, 2018’de ABD’deki bebek ölümlerinin genel oranını bin doğumda 5,7 bebek ölümü olarak belirtmekte. Siyah bebeklerin ölüm oranı ise bin doğumda 10,8 ölüm ile beyazlara göre iki kat daha fazla.

Anne-çocuk sağlığını kapsayan ayrımcı eşitsizlikler ise şu gerçekleri göler önüne seriyor: Siyah bebeklerin, düşük doğum ağırlığı komplikasyonları nedeniyle ölme olasılığı dört kat daha fazla. Ani bebek ölümü sendromuna yenik düşme ihtimalleri, beyaz bebeklere göre iki kat daha fazla. Siyah annelerin beyazlara göre doğum öncesi bakım alamama veya geç alma olasılığı iki kat daha fazla. Doğum öncesi bakım, hamileliği veya doğum sürecini zorlaştırabilecek potansiyel sağlık sorunlarına karşı anne adayları için erken sağlık kontrolleri yaygın olarak kabul edilen bir gerekliliktir.

Köleleştirme işkencelerinden Jim Crow’un ırk ayrımı gözeten hastaneler dönemine ve siyah topluluklara yönelik sosyal hizmetler ve sağlık hizmetlerindeki mevcut yetersiz finansmana kadar ABD ve özerk eyalet hükümetleri, savunmasızlıklarına veya yaşlarına bakmaksızın siyahlara yönelik baskıyı kurumsallaştırdı.

Yoksulluk içinde yaşayan çocukların yaklaşık yüzde 71’i siyah ve melez insanlar. Gıda güvensizliği, kötü koşullarda barınma, içilebilir su yoksunluğu ve kötü hava kalitesi yoksulluğun sonuçlarıdır ve anne-çocuk sağlığını olumsuz etkiler. Kaynaklar, emperyalist savaşlara harcanmak ve mega kapitalistlerin ceplerini doldurmak yerine değerlendirilseydi tüm bu koşullar ortadan kaldırılabilirdi.

Bunun yerine yüzyıllardır iktidardaki egemen sınıf, siyah kadınların ihmalkâr bakıcılar oldukları ve bu nedenle de sağlık eşitsizliklerinin suçlusu oldukları şeklindeki ırkçı efsaneyi yaydı.

SİYAH ANNELERE VURULMUŞ BU DAMGAYI KALDIRMAK

İlerici siyah sağlık çalışanları arasında, sağlık eşitsizlikleri sorunu, kökünü sistematik ırkçılık olarak tanımlayarak siyah anneler hakkında söylenen yanlışları çürütmeyi hedefleyen bir hareket var.

Siyah hemşire-ebeler ve doğum koçları siyah bebek ölümlerini tamamen çözemezler, onlardan beklenen de bu olmamalı. (Onların) siyah annelere sağlayabilecekleri, baskıcı sistem içindeki mücadelelerini sayarak hamilelikleri ve doğumları sırasında bakım sunmak ve saygı göstermektir.

Doktor Michelle Drew br hemşire-ebe, aile hemşiresi pratisyeni ve Delaware’deki Ubuntu Black Family Wellness Collective’in direktörü. Doktor Drew’un annesi ve büyükannesi, kökleri köle bir ebeye kadar uzanan ebeler.

2019’da kurulan Ubuntu Kolektifi, bebek ölümlerindeki ırki eşitsizliğin sebebi olarak siyah kadınları suçlayan anlatıyı reddediyor. Doktor Drew ve meslektaşları, temel neden olarak yoksulluğu ve yetersiz sağlık hizmetini yaratarak siyah anne ve bebeklerine zarar veren sistematik ırkçılığa dikkat çekiyor.

Virginia’daki Charlottesville’in Doğum Kız Kardeşleri (The Birth Sisters of Charlottesville), şehirlerindeki ve çevre ilçelerdeki siyah, melez ve yerli halklar için hamilelik ve doğum boyunca rehberlik ve desteğin yanı sıra doğum sonrası destek ve emzire desteği sağlıyor. Burada çalışan siyah ve melez doğum koçları, bakım esnasında kadınlarla yaşadıkları deneyimleri paylaştı. Kalıcı bir çözüm için sistematik ırkçılığı ortadan kaldırmak gerektiğine dikkat çektiler.

Şikago’daki Logan Islah Merkezindeki Eş Doğum Koçluğu Programı, hapiste olan eğitimli bir doğum koçu ile hapisteki bir hamileyi eşleştiriyor. Amaç ise hapsin anne bebek üzerindeki izolasyonunu ve zararını azaltmak.

Hapishane sisteminin adaletsizliğini, insanlık dışılığını ve aileleri nasıl yok ettiğini kabul etmek, hapishaneleri ortadan kaldırmak ve siyah bebek ölümlerinin kalbindeki maddi koşulları gidermek üzere halklara gerekli kaynakları sağlamak için atılacak küçük bir adımdır.

Çocukların ve doğum yapan annelerin sağlığına kendini adamış siyah ebelik geleneği, sistematik ırkçılık ve cinsiyet baskısını ortadan kaldırma mücadelesiyle devam ediyor.

Emekli Ebe Ellen Cohen katkılarıyla

Workers.org’dan Ekmek ve Gül için çeviren Bilge Su Yıldırım