Okurumuzun sorusu:

Kadınlar babalarından maaş alıyorlar da neden erkeklere verilmiyor? En azından hasta, sağlık sıkıntıları olan erkekler de anne veya babasının maaşını alabilmeliler. Bu haksızlık. İnşallah buna bir çare bulunur.

Geçtiğimiz günlerde emekli kadınların anne ya da babalarından yetim aylığı alabilmelerinin koşullarını şu yanıtımızda incelemiştik: Emekli kadının babasından yetim aylığı alması ancak bir koşulda mümkündür

Bu yanıtımızı sosyal medyadan paylaşmamızın ardından okurumuz böyle bir yorum yaptı. Bu yorum vesilesiyle erkek çocuklarının (ölüm) yetim aylığı hakkını ele almak istedim.

Kadın işçilere özel bir köşede erkeklerin hakları ile ilgili bir konuyu ele almam yadırganmasın lütfen. Bu yorumu yazan kadın okurumuz gibi birçok anne erkek çocukları için endişeleniyorlar, onlar da yetim aylığı alabilsinler istiyorlar çünkü.

Bu yanıtımız, kadınlar için, çocuklarının haklarının peşine daha kolay düşebilsinler diye…

Erkek çocuklarına yetim aylığı bağlanabilmesi için 4 temel koşul bulunmaktadır.

1) YETİM AYLIĞI İÇİN PRİM KOŞULU

Birinci koşulumuz prim koşulu.

Vefat eden anne ya da babanın en az 1.800 gün priminin ödenmiş olması gerekir. 1.800 gün primde eksik varsa, borçlanma yolu ile eksik gün tamamlanabilir. Vefat eden anne ya da baba emekli ya da malullük aylığı alıyorsa, prim gününe ayrıca bakılmaz.

Bu kuralın bir istisnası var. Eğer vefat eden anne ya da baba işçi yani 4-A’lı ise 5 yıl sigortalılık süresi ve 900 gün prim de yeterlidir.

Yukarıdaki koşullar hem dul hem yetim aylığı bakımından ön koşuldur. Bu koşul karşılanmıyorsa, yetim ya da dul aylığı bağlanmaz. Örneğin erkek çocuğun yaşının kaç olduğu ya da çalışıp çalışmadığı önem arz etmez. Önce vefat eden anne veya babanın yetim aylığı bağlanması bakımından yeterli prime sahip olup olmadığına bakılır.

2) YAŞ KOŞULU

Birinci koşulda sıkıntı yoksa yani prim yeterliyse, ikinci koşula yani yaşa bakarız.

Evli olmayan (hiç evlenmemiş, boşanmış veya dul) kız çocukları için yaş koşulu yok.

Ancak erkek çocuklarında var. Erkek çocuğuna yetim aylığı bağlanabilmesi için erkek çocuğunun 25 yaşını doldurmamış olması gerekir (bunun bir istisnası var, aşağıda detaylı açıklayacağım). 

Yaş koşulunu üçe ayıralım:

a) 18 yaşını doldurmamış erkek çocuklarına yetim aylığı bağlanabilir. Çocuğun eğitime devam edip etmediğine bakılmaz.

b) 18 yaşını doldurmuş ancak henüz 20 yaşını doldurmamış erkek çocuklarına –lise ve dengi öğrenimlerine devam ediyor olmaları koşuluyla- yetim aylığı bağlanabilir. Örneğin hala lise eğitimi devam eden 18 ya da 19 yaşındaki bir erkek çocuğu, yetim aylığı alabilir. Ancak çocuk 20 yaşını doldurmuşsa ve hala lisede eğitim görüyorsa yetim aylığı alamaz.

c) 18 yaşını doldurmuş ancak henüz 25 yaşını doldurmamış erkek çocuklarına –yükseköğrenimlerine devam ediyor olmaları koşuluyla- yetim aylığı bağlanabilir. Yani örneğin anne ya da babasını kaybeden erkek çocuk, üniversite (lisansüstüdâhil) eğitimi boyunca -25 yaşını doldurana kadar- yetim aylığı alabilir.

3) ÇALIŞMAMA VEYA AYLIK ALMAMA KOŞULU

İlk iki koşulda sorun yoksa yani hem prim hem yaş koşulu tutuyorsa, son koşula bakacağız.

Yetim aylığı bağlanabilmesi için erkek çocuğun sigortalı çalışmıyor olması ya da kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık almıyor olması gerekir.

Yani erkek çocuk sigortalı çalışıyorsa, yetim aylığı alamaz. Ancak bu kuralın da bir istisnası var. Yaklaşık 3 ay önce bir torba yasa ile yapılan düzenleme gereği,

a) 18 yaşını doldurmamış tüm erkek çocuklar –eğitim durumuna bakılmaksızın- sigortalı işçi olarak çalışsa bile yetim aylığı alabilecek,

b) 18 yaşını doldurmuş 20 yaşını doldurmamış olup, lise ve dengi öğrenimi devam eden erkek çocuk sigortalı işçi olarak çalışsa bile yetim aylığı alabilecek,

c) 18 yaşını doldurmuş 25 yaşını doldurmamış olup, yükseköğrenimi devam eden erkek çocuk sigortalı işçi olarak çalışsa bile yetim aylığı alabilecek.

Ancak erkek çocuk 4-b (eski adıyla Bağ-Kur) ya da 4-c (Emekli Sandığı) sigortalısı olarak çalışırsa, yetim aylığı alamaz. Bu istisna sadece 4-a’lı (işçi) olarak çalışan erkek çocuklarını kapsar.

Öte yandan örneğin 23 yaşındaki erkek çocuk, sigortalı işçi olarak çalışıyor ancak yükseköğrenimine devam etmiyorsa, yine yetim aylığı alamaz. Çünkü bu istisna sadece, eğitimine devam edip, sigortalı işçi olarak çalışan erkek çocuklar içindir.

4) KURUMA BAŞVURU KOŞULU

Yetim aylığı kendiliğinden bağlanmaz. Anne ya da babanın vefatı halinde hak sahibi erkek çocuğun (18 yaşından küçük ise yasal temsilcisi ile) Sosyal Güvenlik Kurumu’na, Kurumun hazırladığı tahsis-talep dilekçesi ile başvurması gerekir.

MALUL ERKEK ÇOCUKLARI İÇİN İSTİSNA
Yaş koşulunu açıklarken, 25 yaşını doldurmuş erkek çocuklarının yetim aylığı alamayacağını ancak bunun tek bir istisnası olduğunu belirtmiştim.
Gelelim o istisnaya. 25 yaşını doldurmuş olsa bile Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında kaybettiği (malul olduğu) tespit edilen erkek çocuklarına yetim aylığı bağlanabilir.
Ancak bu durumdaki erkek çocuğun yetim aylığı alabilmesi için sigortalı çalışmıyor olması ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık (ör. emekli aylığı, malul aylığı, sürekli iş göremezlik geliri) almıyor olması gerekir. Ancak bu durumdaki erkek çocuğun engelli (özürlü) aylığı alıyor olması, yetim aylığı almasına engel değildir. Çünkü engelli (özürlü) aylığı, kişinin kendi sigortalılığından kaynaklanan bir gelir ya da aylık değildir.
Ayrıca bu durumdaki erkek çocuklarına yetim aylığı bağlanabilmesi için çocuğun anne ya da babanın vefat tarihinde en az yüzde 60 oranında malul olması gerekmez. Bu maluliyet vefattan sonra, hatta yıllar, on yıllar sonra bile ortaya çıkabilir. Önemli olan Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünün en az % 60 oranında kaybedildiğinin tespit edilmesidir. Bu tespitin yapılmasının ardından, yetim aylığı bağlanabilir.
Okurumuz yorumunda “en azından hasta, sağlık sıkıntıları olan erkekler de anne veya babasının maaşını alabilmeliler” demişti. Yukarıda belirttiğim istisna hali, kısmen okurumuzun talebini karşılıyor. Ama yüzde 60 malullük şartı aranıyor.
Oysa asıl olması gereken sosyal güvenlik sisteminin prim, yaş, maluliyet gibi koşullar aramadan gereksinimi olan tüm yurttaşlara aylık bağlamasıdır. Ancak bizim sistemimiz ne yazık ki ağır koşullarla dolu.
Son olarak şunu da belirteyim. Her üç kadından sadece 1’inin çalışabildiği Türkiye’de kadınlara sosyal güvenlik sistemi içinde sağlanan nadir ayrıcalıkların haksızlık ya da adaletsizlik olduğunu düşünmüyorum. Aksine bu az sayıdaki (ve ne yazık ki sayıları giderek azalan) ayrıcalıklar olmasa haksızlık ve adaletsizlik olur…