Referandumun ardından kıdem tazminatı fonu tartışmaları yeniden alevlendi. Aslında bu tartışma yıllardır sürüyor. Ancak AKP Hükümeti bu sefer oldukça kararlı gözüküyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Mehmet Müezzinoğlu, tam bir mutabakat aramayacaklarını, yüzde 70’lik bir mutabakat sağlandığında konuyu Meclise taşıyacaklarını açıklamıştı. Dolayısıyla bu sefer iş, her zamankinden daha ciddi. Kıdem tazminatı hakkımız tehlikede!

FON NE İÇİN, KİMİN İÇİN?

Hükümet temsilcileri, işçilerin yüzde 75’inin kıdem tazminatı alamadığını, fon sistemi gelirse tüm işçilerin kıdem tazminatını alabileceğini söylüyor. Fon sisteminde kıdem tazminatı hakkının güvence altına alınacağını iddia ediyor. Oysa işin aslı başka!
İşveren örgütleri, daha kolay işçi atabilmek için kıdem tazminatı hakkının küçültülmesini istiyor. Aslında hükümetin de derdi bu! Eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Süleyman Soylu’nun şu sözleri, bu gerçeği apaçık gözler önüne seriyor: “İşveren ‘kıdem tazminatı yükünü nasıl karşılayacağım’ diye işten çıkarmıyor. İşverenimizin kıdem tazminatı yüzünden kâbuslar görmesini istemeyiz.”

KIDEM TAZMİNATI VE İŞ GÜVENCESİ

Bakanın sözleri boşuna değil. Çünkü bugün kıdem tazminatı, işçilerin en büyük iş güvencesi. Türkiye’de yasal anlamda iş güvencesi hakkına sahip olabilmek için, en az 30 işçi çalıştıran bir işyerinde çalışıyor olmak gerekiyor. Oysa Türkiye’de işçilerin yarısından fazlası 30’dan az işçi çalıştıran işyerlerinde çalışıyor. Dolayısıyla işverenler, her 2 işçiden 1’ini hiçbir gerekçe göstermeden, istedikleri zaman, kıdem tazminatlarını ödeyerek işten çıkarabilir. İşçi de işe iade davası açamaz! Dolayısıyla Türkiye’de yaklaşık 7,5 milyon işçinin tek güvencesi kıdem tazminatı. Fon sisteminde işte bu tek güvence de kalkacak. İş güvencesi kapsamında olan işçiler için de durum çok farklı değil. Çünkü işçi işe iade davasını kazansa bile, işveren 8 aylık ücret tutarını ödeyip işçiyi işbaşı yaptırmama hakkına sahip. Dolayısıyla kıdem tazminatı bu işçiler için de önemli bir güvence anlamına geliyor.

FON, GÜVENCEYİ NASIL YOK EDECEK?

Henüz kamuoyuna açıklanmış bir taslak yok. Ancak basında çıkan haberler ve önceki taslaklardan hareketle fon sistemi şöyle olacak:
* Fon sisteminde her bir işçinin ayrı bireysel hesabı olacak. İşveren her ay işçinin hesabına kıdem primi yatıracak.
* Kıdem primi, SGK’ya bildirilen o ayki ücret üzerinden ödenecek. Bugün kıdem tazminatına dâhil olan birçok hak, kıdem primine yansımayacak.
* Primin bir kısmı, devlet tarafından ödenecek; böylece işverenlerin yükü hafifletilecek.
* İşçi, işten çıkarıldığında ya da ayrıldığında kıdemini alamayacak. Bu durumda fona o güne kadar yatan primler duracak. İşçi yeniden işe girdiğinde yeni işveren fona prim yatırmaya devam edecek.
* İşçinin fonda biriken tutara dokunabilmesi için en az 15 yıl geçmesi gerekecek. İşçinin kıdeminin tamamını alabilmesi için ise emekli olması gerekecek. 15 yılı doldurup fondaki tutarın bir kısmını alan işçinin, yeniden fondan para çekebilmesi için her seferinde en az 5 yıl daha çalışması gerekecek.
Sonuç olarak; fon sisteminde işveren işçiyi işten atarken cebinden tazminat ödemeyecek. Kıdem tazminatının işverene olan maliyeti düşecek. İşten atmalar kolaylaşacak. İşten çıkarılan ya da ayrılan işçinin yeniden iş bulana kadar hayatını idame ettirmesinin de önemli güvencesi kıdem tazminatı. Ancak fon sistemiyle bu güvence de ortadan kalkacak.

KIDEM TAZMİNATI VE KADINLAR
Kadın işçiler, çalışma yaşamındaki en güvencesiz kesimi oluşturuyor. Kadın işçilerin çoğunluğu küçük işyerlerinde çalışıyor ve kadın işçilerin çoğunun tek güvencesi kıdem tazminatı. İşten çıkarmalar söz konusu olduğunda ilk önce topun ağzında olanlar da kadın işçiler. Kıdem tazminatının iş güvencesi boyutunun ortadan kalkması ile birlikte en çok kadınlar, güvencesizliğe mahkûm edilmiş olacak.
Öte yandan “15 yıl çalışma ve kıdem primi” koşulu da en çok kadınları vuracak. Çünkü kadınların önemli bir kısmı, düzensiz ve aralıklarla çalışıyor. Evlilik, çocuk, işten çıkarma gibi nedenlerle bir süre çalışıp sonra ara veren sonra yeniden çalışmaya başlayan kadınlar için 15 yıl koşulu, kıdem tazminatı hakkı önünde büyük bir engel oluşturacak.
Kadın işsizliği, erkek işsizliğinin 1,5 katına ulaşmış durumda. Kadınlar, daha sık ve daha çok işsiz kalıyor. İşten çıkarılan işçinin 15 yıla takılıp kıdem tazminatını alamadığı koşullarda kıdem tazminatı “kara gün” dostu olmaktan çıkacak. Bu durumdan en olumsuz etkilenecek olanlar da, en sık ve en çok işsiz kalan kadınlar olacak!
Bugün kadın işçiler, işyerlerinde yaşadığı sorunlar karşısında “haklı fesih” yapıp, kıdemini alıp ayrılma hakkına sahip. Dolayısıyla kıdem tazminatı, “ücretin ödenmemesi, hakların verilmemesi, taciz ve mobbing” gibi sorunlar karşısında kadın işçilerin patronlara karşı kullanabileceği önemli bir koz. Ancak fon sisteminde kadın işçi, haklı fesih yapsa bile kıdem tazminatını alamayacağı için bu koz da ortadan kalkacak. Patronlar, daha da pervasız davranabilecek.
Türkiye’de kadın işçilerin ücretleri, erkek işçilerin ücretlerinden daha düşük. Aynı sektörde aynı işte çalışan, aynı eğitim düzeyine sahip olan kadın ve erkek işçilerin ücretleri arasında önemli farklar var. Ancak kıdem tazminatı, son, giydirilmiş ve brüt ücret üzerinden hesaplandığı için, ücreti düşük olan kadın işçilerin bile eline azımsanmayacak tutarlar geçebiliyor. Ancak fon sisteminde kıdem tazminatının miktarı da esaslı bir biçimde düşeceği için zaten ücretleri düşük olan kadın işçiler, çok daha fazla kayba uğrayacak.
Tam da bu nedenle kıdem tazminatı hakkını korumak için yürütülen mücadelede kadınların en ön safta yer alması gerekiyor.

SORUN VARSA, ÇÖZÜMÜ DE VAR!

Bu arada kıdem tazminatına ilişkin birçok sorun olduğu hepimizin bildiği bir gerçek. Amaç bu sorunları çözmek ise fon sistemi olmadan da çözüm mümkün. Dolayısıyla bir yandan kıdem tazminatı hakkımızı savunurken, bir yandan da taleplerimizi dile getirmenin tam sırası!

10 SORUDA KIDEM TAZMİNATI
1) Kıdem tazminatı nedir?
Kıdem tazminatı, iş sözleşmesi sona erdiğinde, işçiye çalıştığı süre (kıdem) ile orantılı olarak ödenen tazminattır.
2) Koşulları nelerdir?
İşçinin işyerinde en az 1 yıldır çalışıyor olması ve iş sözleşmesinin kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde sona ermiş olması gerekir.
3) Hangi durumlarda ödenir?
İşveren işçiyi işten çıkardığında (İş Yasası’nın 25/2 maddesi hariç) kıdem tazminatı öder. Belli durumlarda işten ayrılan işçi de kıdem tazminatına hak kazanır.
4) İşçi işten nasıl ayrılırsa kıdemini alır?
a) Haklı fesih yaparak
b) Erkek işçi askere giderken
c) Kadın işçi evlendikten sonraki 1 yılda işten ayrılırsa
d) Emeklilik, malullük veya toptan ödemeye hak kazanıldığında,
e) 15 yıl, 3.600 gün doldurulduğunda (sigorta girişi 8 Eylül 1999 tarihinden önce olanlar için).
5) İşçi hayatını kaybederse ne olur?
İşçinin kıdem tazminatı mirasçılarına ödenir.
6) Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
Kıdem tazminatı her 1 yıllık kıdem için 30 günlük giydirilmiş brüt ücret tutarındadır. Son ücret esas alınır. Düzenli ödenen tüm parasal ve para ile ölçülmesi mümkün haklar (servis, yemek) dâhildir.
7) Kıdem tazminatından kesinti yapılır mı?
Hesaplanan kıdem tazminatından sadece binde 7,59 oranında damga verisi kesilir. Başka bir kesinti yapılmaz.
8) Kıdem tazminatı ödenmeyen işçi ne yapabilir?
İşçi dava açarak kıdem tazminatını alabilir. Geciken süreler için mevduata uygulanan en yüksek faiz (şu an yıllık yüzde 20) uygulanır.
9) Kıdem tazminatı tavanı nedir?
Kanun gereği, her 1 yıllık kıdem için ödenecek tazminat, devlet memurlarına ödenen azami emeklilik ikramiyesini geçemez. (2017 yılı ilk 6 ayı için 4.426,16 TL)
10) Sendikalı olmak kıdem tazminatını nasıl etkiler?
Toplu iş sözleşmesi ile elde edilen tüm haklar, kıdem tazminatına da yansır. Ayrıca “1 yıl için 30 günlük ücreti” toplu iş sözleşmesi ile artırmak mümkündür.

FON SİSTEMİNDE KAYIPLAR

- Kıdem tazminatı işçi-işveren arasındaki bir ilişki olmayacak. İş güvencesi boyutu yok olacak. İşverenler ceplerinden tazminat ödemeyeceği için daha kolay işçi atabilecek.
- İşçinin haklarını vermeyen işverene karşı “haklı fesih yapıp, kıdemini alma” kozu olmayacak.
- Bugün 1 yıl olan hak kazanma koşulu 15 yıla yükselecek. İşçi işten atıldığında ya da ayrıldığında 15 yılı dolmamışsa tazminat alamayacak.
- Kıdem tazminatı kara gün dostu olmaktan çıkacak. İşçi 15 yılını doldursa bile emekliliğe kadar kıdeminin tümünü alamayacak. 15 yılını doldurup kıdeminin bir kısmını alan işçinin, yeniden hak kazanabilmesi için her seferinde en az 5 yıl daha beklemesi gerekecek.
- Evlenen kadın işçi, kıdemini alıp ayrılamayacak.
- Kıdem tazminatı son ücret üzerinden hesaplanmayacak. Birçok hak kıdem tazminatına yansımayacak.
- Kıdem tazminatı enflasyon karşısında değer kaybedebilecek.
- Sigortaya gerçekten daha düşük ücret bildiriliyorsa, tazminat daha da azalabilecek.
- Fon doğru işletilmezse, kıdem pula dönebilecek.
- İşçinin eline geçecek tutar çok ciddi miktarda düşecek.

FONSUZ ÇÖZÜM İÇİN 10 ÖNERİ

1) 1 yıl koşulu kaldırılsın. Böylece 1 yıldan az kıdemi olan işçiler de kıdem tazminatı alabilsin.
2) İşçiye kıdem tazminatını ödemeyen işverene ağır ceza ve yaptırımlar getirilsin.
3) Kıdem tazminatı ödenmeyen işçiye, tazminatı devlet ödesin, işverenden geri tahsil etsin.
4) İcra ve iflas hallerinde kıdem dâhil tüm işçi alacakları birinci sıraya yükseltilsin.
5) Tazminat şirketten tahsil edilemediğinde, şirket sahibi ve ortaklarından tahsil edilebilsin.
6) Kıdem tazminatı dâhil tüm işçi alacakları “Ücret Garanti Fonu” kapsamına alınsın.
7) Belli süre aynı işyerinde çalışan işçiye istifa halinde de kıdem tazminatı ödensin.
8) İşverenlerin tazminatsız çıkarma (25/2) hakkını kullanma koşulları ağırlaştırılsın.
9) Grev yasakları kaldırılsın. Yasa dışı grev gerekçesiyle tazminatsız çıkış engellensin.
10) Sendikal örgütlenmenin önündeki engeller kaldırılsın. Sendika, kıdemin güvencesi olsun.