Önce Belediye başkanları ardından meclis üyesi listeleri derken yerel seçimler ülkenin gündemini oldukça meşgul etti, ediyor. Oysa seçime günler kala çok konuşulmayan bir başka bir kulvarda daha yarış sürüyor. O'da Muhtarlıklar.

Muhtar kelime anlamı seçilmiş demek. Seçilen kişi. Gelin görün ki mesele seçilen kişiye ya da seçilmeye gelince kadının adı gene neredeyse hiç yok.

Türkiye’nin ilk kadın muhtarı Gül Esin 1933' de seçildi ve o günden bugüne kadın temsili ise sadece yüzde 2,24 de kaldı. 2023 seçimlerine göre 18.291 köyden sadece 124'ünde, 32.201 Mahalle’den sadece 1134'ünde kadın muhtar seçildi.

SİİRT’TE TEK KADIN MUHTAR ADAYI BERİVAN

Berivan Demir bu 124 köyden birinde, Siirt, Kurtalan, Atalay Köyünde Muhtar. Siirt'in tek kadın muhtarı.

Babasının yerinde göreve talip olmuş, “Ben 8'e kadar okudum 344 Muhtar arasında tek kadın muhtar olunca kapılar ardına kadar açılacak sandım” diyor Berivan. Ama öyle olmamış. Berivan'ın önce ailesi sonra kendisi ihtarlar, tacizler almış. Ailesine kızını değil oğlunu aday yapması söylenmiş.

Peki neden?

Çünkü ‘muhtarlık zor, kadın yapamaz’mış.

Bir süre Berivan görmezden gelinmiş, muhatap alınmamış. O dönemde en çok üzüldüğü şeylerden biri ise aslında kadınlardan yeterince destek görmemek:

“Sonunda seçim olmuş Siirt’in tek kadın muhtarı olmuştum bu sefer daha güçlüydüm seçilmiştim yok sayıldıkça muhatap alınmadıkça daha çok hırslandım. Atalay köyüne önce çocuk parkı yaptırdım sonra geçici kanalizasyon sistemini kurdum, sosyal medyanın da desteği ile adımdan sıkça söz ettirir olmuştum. Artık sesim daha gür çıkıyordu. Köy yolunu asfaltladım İstanbul’dan banklar, Siirt’ten çardak aldım. Hatta çöp konteynerlerini da köye götürmüştüm. Yaptığım her hizmet dillere dolanmaya insanlar erkek olan muhtarlarını sorgulamaya başlamıştı, artık halk arasında desteklenen tanına sevilen en önemlisi de sayılan bir Muhtar olmuştum.”

Evet hem Berivan hem diğer kadınlar için en önemlisi gerçekten de buydu: ‘Sayılmak’, ‘Saygı duyulmak’.

Onun ilmek ilmek ördüğü bu sayılma mücadelesinde henüz yapmak istedikleri var, bu yüzden yeniden aday. Ama bu kez bir fark var. Bugün Siirt’in 15 kadın adayı var. Berivan ise, kadınlar onun yaşadığı zorlukları yaşamasınlar diye öncülük ediyor.

Berivan bu yolculuğu “maalesef her yerde kadın olmak zor Güneydoğuda o zorluklar on kat artıyor” diyerek anlatıyor. “Önce ailemize, çevremize kadın olarak kendimizi kanıtlamamız gerekiyor. Her güçlü kadın onlarca kadının hayatına yön vermesine vesile oluyor. Kendimde her zorluğa rağmen pes etmeyen kadınları örnek alıyorum. Şu an rol model olarak örnekte gösteriliyorum. Daha yapmak istediğim şeyler var eğer köy sakinlerimde ister ve desteklerse kadın yapar. Yeter ki yetki verilsin etkisini zaten görürler.”

Fotoğraf: Kişisel arşiv

VAN’DA MOBİNG DALGALARINI KIRAN NURTEN

Berivan Siirt'te mücadele ederken Nurten ise aynı zamanlarda bu mücadelenin bir benzerini Van'da veriyordu.

İpekyolu’nun Bahçıvan Mahallesi’nde tam 36 yıldır babadan oğula geçen bir muhtarlığa aday olmuş, ona da ‘elinin hamuru ile erkek işine karışmaması’, ailesi ile ilgilenmesi, ailesine yeterince vakit ayırmamasının sonuçları olacağı öğütlenmişti. Bu kadarla da kalınmamış, kahvelere gidip propaganda yapması ayıplanmış, mobbinge uğramıştı.

Nurten her şeye rağmen yılmamış, cinsiyet ayrımı yapmadan girdiği her alanı sadece kendisi için değil bütün kadınlar için ulaşılabilir bir hale getirmiş kadınlardan.

12 bin nüfuslu bu ilçenin desteğini alan Nurten bugün kahvelerde oturup çay içebiliyor, sabah gün dogmadan asfalt çalışmalarına katılabiliyor.

Büyük bir mobbing dalgasına karşı durarak seçildiği bu makamda yıllar sonra kendisini mahallenin ablası olarak tanımlıyor. Üstelik sadece o değil tüm mahalle bu görüşte. Nurten de bu yüzden yeniden aday.

İSTANBUL’DA TÜM ENGELLERE RAĞMEN MÜCADELE EDEN SÜHEYLA

Anadolu'da böyleyken İstanbul’da da durum pek farklı değil aslında. Süheyla Karademir Esenyurt'ta 2 dönemdir Muhtar. İlkinde yüzde 75 ikinci seçimde ise yüzde 81 oy almış bir kadın muhtar.

Ama adaylık sürecinde tepkiler ile karşılaşmış.

“Ben ‘kadından muhtar olmaz’, ‘Git evinde otur, çocuklarına bak’ söylemleri gibi birçok şeyle karşılaştım. Ama önüme çıkan bu söylemler, eylemler, engeller beni asla yıldırmadı, tam tersi kamçıladı. Azimle mücadelemi sürdürdüm, asla vazgeçmedim, umudumu bir an olsun yitirmedim. Zamanla bana inanan destek veren insanların sayısı gittikçe arttı ve geniş bir kitleye ulaştı. Ben kendime inandım sonra herkeste bana inandı, güvendi ve şimdi hep birlikte mahallemizi yönetiyoruz.”

Görülüyor ki Anadolu’dan İstanbul’a en küçük yerel birim olan mahalle/köy ölçeğinde hissedilen toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri çok daha keskin, yoğun ve katmerli. Bu ölçekte cinsiyetçi tutum, davranış ve kalıp yargıların kırılması, aday olmak ve seçilmek hiç kolay değil.

KADIN MUHTARLARLA DAHA RAHAT PAYLAŞIM YAPILIYOR
Bunu KAPI derneğinden uzun süredir Anadolu'yu karış karış gezip Muhtarlara Kapasite Geliştirme Eğitimi veren Ayşe Kaşıkırık'a soruyoruz.
Ona göre kadın muhtar sayısının az olmasının iki temel sebebi var:
Birincisi, Kadın adayların seçim sürecini yürütecek gerekli finansal kaynaklara erişimi kısıtlı. Erkek muhtar adaylarından bedava çeyrek altın dağıtan, et veren, çay-kahve ikram eden, saç kesenler var. Kadın adayların çoğu ise adaylık sürecini kredi çekerek veya varsa birikimi olan altınları bozdurarak yürütüyor. Afiş, broşür, oy pusulası bastırmak ve saha çalışmaları yürütmek ciddi bir bütçe gerektiriyor.
İkincisi ise Kadınlar zamanının çoğunu evlerinde geçiriyor, kamusal alanlarda geçirdikleri vakit kısıtlı. Omuzlarındaki bakım emeği (çocuk, hasta, yaşlı, engelli bakımı gibi) yükü çok fazla. Dolayısıyla, kadınlar iletişim ve çevre geliştirebilmek ve kendini seçmene tanıtabilmek için gerekli olan sosyal çevrelerden hem oldukça uzaklar hem de ihtiyaç duyulan zaman neredeyse hiç yok. Erkekler ise zamanını daha özgür yönetiyor, özetle ceketini alıyor ve dışarı çıkıyor. Camide, kahvede, kıraathanede, hemşeri derneklerinde ve esnaf muhabbetlerinde adaylık çalışmalarını rahatlıkla yürütüyor.
Ayşe Kaşıkırık kadın muhtarların çalışmasına ilişkin de şunları söylüyor: “Kadın muhtarlar toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve tüm kadınlar ile kız çocuklarının güçlenmesine yönelik bir dizi çalışma içerisinde bulunuyor. Örneğin, meslek edindirme ve okuma-yazma kurslarının açılması, kadın el emeği pazarlarının kurulması, şiddetle mücadelede kadınların doğru bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesi, kız çocuklarının erken yaşta ve zorla evlendirilmesinin önüne geçilmesi, çocukların eğitime erişiminin sağlanması için birtakım ayni destekler (kıyafet, okul çantası, kırtasiye malzemesi) sunulması gibi.
Aynı zamanda, kadınlar kendilerini kadın muhtarlara daha yakın hissettikleri için sorunlarını, taleplerini ve beklentilerini daha rahat aktarabiliyorlar. Erkekler de kendilerini kadın muhtara daha yakın hissediyor. Böylece, yaşadıkları problemler birincil ağızdan kadın muhtar ile paylaşılıyor ve ortak çözüm yolları geliştirilebiliyor.



Fotoğraf: Kişisel arşiv

‘KADINLAR ADİL YARIŞMAK İSTİYOR’

Bugün Anadolu’nun en ücra köyünden büyükşehirlere binlerce kadın muhtar adayı var ve onların hepsinin istediği tek bir şey var, adil bir şekilde seçim sürecinde propaganda yapabilmek. 

Zayıf görülüp tehdit edilmekten, medeni durumlarından tutunda giysi tercihlerine kadar her şeyin ucuz bir siyasi malzeme yapılmasından, ailelerinin taciz edilmesinden yorulmuş durumdalar. Onlar sadece kendileri için değil kadın mücadelesini yükseltmek içinde adaylar.

Onlara verilecek her oy sadece bir muhtara destek değil eşitlik mücadelesine verilmiş bir katkı olacaktır.

Fotoğraf: Pexels