Taliban 15 Ağustos 2021’de Afganistan’ın başkenti Kabil’i ele geçirerek ülkenin yönetimini ele geçirdi. Her ne kadar Taliban dünya kamuoyuna “kendini kabul ettirmek” ve tepkileri sönümlemek için “ılımlı olacağına” dair açıklamalar yapmış ve güvence vermiş olsa da ördüğü karanlık ağ en çok da kadınların ve kız çocukların üzerine çöktü. Kadınlar bir yıl içerisinde pek çok hakkından mahrum bırakıldı; ailelerindeki erkeklere bağımlı kalmaları için işlerinden çıkarıldılar, kamusal alanlara, parklara girişleri yasaklandı, okula gitmelerine izin verilmedi, siyah burkalar giymeye zorlandılar... Kadınlar üzerindeki kısıtlamalara her geçen zamanda bir yenisi eklenirken kadınlar da hayatlarının ellerinden alınmasına sessiz kalmıyor.

1972’den bu yana kadınların hakları için mücadelesi eden Afganistan Devrimci Kadınlar Birliği (RAWA), Taliban’ın ülkeyi ele geçirmesinin ardından kadınların yaşadıklarını, kadınlara getirilen kısıtlamaların nasıl riskler yarattığını, Afganistanlı kadınların mücadelelerinin boyutunu Ekmek ve Gül’e anlattı. RAWA'dan Mariam*, kız çocuklarının eğitiminin yasaklanmasının ve kadınların çalışmasının engellenmesinin, kadınların günlük hayata katılımını engellemek ve onları ailelerindeki erkeklere bağımlı kılmak anlamına geldiğini söylüyor ve soruyor: “Eğer kadınlar eğitim almazsa haklarının nasıl farkında olabilir ve onları nasıl savunabilir?”

KADINLAR TOPLUMDAN YAVAŞ YAVAŞ DIŞLANIYOR

Taliban dünya kamuoyuna "eskisi gibi olmayacakları" ve "kadın haklarına saygı gösterecekleri" konusunda çeşitli sözde güvenceler vermişti. Ancak geçtiğimiz yıl içerisinde Afganistan’da kadın haklarına getirilen kısıtlamalar bunun aksini gösteriyor. Taliban'ın ülkeyi ele geçirmesinden bu yana Afganistan'da kadınlar için ne değişti?

İster ABD işgali, ister NATO işgali altında olsun, isterse de bugün Taliban yönetimi altında olsun, Afgan kadınlarının durumu hiçbir zaman çok iyi olmadı Maalesef bu ülke istismarın, işkencenin farklı biçimlerinin görülebildiği bir yer. Afganistan’da kadınların pek çok farklı sıkıntısı var. Fakir bir ülkede yaşıyoruz, en fazla mültecinin olduğu, en fazla eğitimsiz, okuma yazma bilmeyen kadın ve erkeğin olduğu felaket bir ülke. Genel olarak insanlar, ama özel olarak kadınlar birçok sorunla karşı karşıya.

Geçtiğimiz bir yılda neler olduğuna bakalım. Her şey çok değişti. Kadınların sahip olmaya başladığı çok temel hakların yerle bir olduğunu görebiliyorduk.
ABD işgali nedeniyle Taliban'ın yeniden ortaya çıktığını ve İslami köktendinciliğin güçlendiğini düşünüyoruz. Dini fanatikler iktidarı ele geçirir geçirmez kadınlara yönelik kısıtlamalar ilan etmeye, kadınların günlük yaşamına daha fazla sınırlama getirmeye başladılar.

İlk yaptıkları şey, çalışan tüm kadınları evlerine geri göndermek oldu. Ayrıca kız çocuklarının her türlü eğitimini yasakladılar; bu, insanların günlük yaşamı için en korkunç değişim.  Artık ailelerin ekmek kapısı olan kadınların çalışmasına izin verilmiyor. Kız çocuklarını sadece cinsiyetlerinden dolayı, sadece kız oldukları için okula göndermelerine izin verilmeyen annelerin acısını muhtemelen hissedebilirsiniz. Bu genç kızların hissettikleri psikolojik baskıyı hayal etmek zor. Yavaş yavaş toplumdan dışlanıyorlar; onurları, kişilikleri ellerinden alınıyor.

Kadınlar ayrıca uzun siyah -rengi bile belirli- elbiseler giymeye zorlanıyor. Toplu taşıma araçlarını kullanmalarına izin verilmiyor, kendi başlarına seyahat etmelerine izin verilmiyor. Yanlarında her zaman bir erkek yakınlarının bulunması gerekiyor. Tüm bunlar kadınların gündelik hayata erişimini engelliyor.

Kadınlar için hayat tersine dönmüş durumda. Eşit haklardan bahsetmiyoruz, sosyal değişimlerden, kadınların toplumdaki siyasi rolünden bahsetmiyoruz. Çok temel şeylerden bahsediyoruz: nefes almak, hareket etmek, sağlık hizmetlerine erişmek, eğitime erişmek. Ne yazık ki kadınlar bugün bu insan haklarından mahrumlar.

Fotoğraf: @HamzaDawar0 twitter hesabında yayınlanan videodan ekran görüntüsü

EĞER BİR KADIN EĞİTİMLİ DEĞİLSE...

Afganistan'da kızların okula gitmesine izin verilmemesinin kız çocukları ve kadınlar için sonuçları ne olacak?

Dini fanatikler ve Taliban gibi ortaçağ zihninin yarattığı bu koşullarda iyi bir gelecek olmayacaktır. Herhangi bir toplumda kadınlar eğitim almazsa, çalışamazsa ekonomi gelişmez. Kadınların rolü olmadan toplumun gelişmesi mümkün değil.

Genç kızları çok tehlikeli bir gelecek bekliyor. Evden dışarı çıkamadıkları ve kendilerini güvende hissetmedikleri için genç kızlarda birçok psikolojik sorun şimdiden başladı. Gerçekleştirmek istedikleri tüm hayaller -avukat, doktor, bilim insanı olmak- hepsi Taliban'ın iktidar olması ile gitti.

Çok geri kalmış, yoksun bir ulus olarak yalnız kalacağız. En önemli risk, gelecekte Taliban'a karşı ya da farklı rejimlerin işkencelerine ve acımasızlıklarına, kadına yönelik ayrımcılığa karşı muhalefetin olmaması.

Eğer bir kadın eğitimli değilse, haklarını nasıl bilebilir?

Haklarını nasıl savunabilirler?

Özellikle Afganistan gibi sadece köktendinciliğin değil aynı zamanda ataerkil sistemin de çok güçlü olduğu muhafazakâr toplumlarda hakları için mücadele etmek üzere ayağa kalkma güvenini nasıl inşa edebilirler?

Kültürel koşullarını nasıl değiştirebilir ve geliştirebilirler?

Kalkınma, istikrar, barış kadınların rolüyle gelebilir. Bu sadece toplumdaki fiziksel görünümleri değil, aynı zamanda eğitimli, açık fikirli, erkekler gibi aktif olmalarıyla olabilir.

KADINLAR GÜÇLENDİ

Eğitim hakları için sokaklarda eylem yapan genç kızlar görüyoruz. Eğitim almak için gizli sınıflarda eğitim görüyorlar. Bu protestoları uluslararası basına yansıdığı kadarıyla görüyoruz. Bugün Afganistan'daki kadın hareketinin, kadınların mücadelesinin boyutu ne? Bu yüksek baskı altında bile kadınlar örgütlenebiliyor ve hakları için bir mücadelenin parçası olabiliyorlar mı?

Genel olarak konuşmak gerekirse, bugünlerde Afganistan'da Taliban'a karşı çok güçlü bir mücadele yok maalesef. Taliban'a karşı örgütlü, kitlesel bir hareket gerçekleşmiyor. Çoğunlukla kadınların protestoları kendi kendine örgütlenen ve kendi kendine başlayan tepkilerden oluşuyor. Protestocular çoğunlukla haklarını savunmak isteyen, işlerini kaybettiklerinde ekonomik baskı altında kalan çalışanlar, öğretmenler, hemşireler, sağlık çalışanları. Kız çocuklarının eğitim hakkını savunanlar sokaklara döküldü. Bu şekilde sokaklara çıktılar ve Taliban'a karşı seslerini yükselttiler.

Kesinlikle kadınlar daha fazla sıkıntı çektikleri için daha güçlüler, bu yüzden Taliban'a karşı direnişleri ve tepkileri de daha güçlü. Mahkumlar gibi hapsedilmeyi kabul edemezler. Zincirler içinde tutulamazlar.
İlerlemek, haklarını savunmak için; fedakarlık yapmaları, sokaklara çıkmaları, kız çocuklarını eğitmenin bir yolunu bulmaları, Taliban'a karşı direnmek için harekete geçmenin ve örgütlenmenin bir yolunu bulmaları gerekiyor.

Taliban'ın ilk dönemiyle bugünü karşılaştırdığımızda bu kanıtlanmış olur. 1996 yılında Taliban yönetimi ele geçirdiğinde ona karşı kadınlar arasında herhangi bir protesto yoktu. Tamamen susturulmuşlardı. İnsanların çoğu sadece ülkeden nasıl kaçacaklarını ve komşu ülkelere nasıl gideceklerini düşünebiliyorlardı. Şimdi görüyoruz ki kadınlar değişti, kadınlar güçlendi, Taliban'a karşı savaşmazlarsa tamamen ortadan kaldırılacaklarını, toplumsal yaşamdan tamamen dışlanacaklarını anladılar.

Kadınların direnişi sadece protesto ve gösteri şeklinde değil. Aynı zamanda gizli ev dersleri düzenliyorlar, kadınlar için iş olanakları organize ediyorlar, hatta başka direniş biçimleri de var.
Başkent Kabil'de Taliban tarafından ilan edilen kurallara uymamaya çalışan pek çok kadın görebilirsiniz. Örneğin siyah renk giymiyorlar. Ya da Taliban'ın emrettiği uzun elbiseleri giymiyorlar. Taksiye binmekten biraz daha yüksek bir ücret ödemeleri gerekse de toplu taşıma araçlarını kullanmaya çalışıyorlar. Pek çok kadın çok riskli olmasına ve işten ayrılmaları için uyarılmalarına ve tehdit edilmelerine rağmen işlerini bırakmıyor. İşlerini sürdürüyorlar çünkü "Bu bizim hayatımız ve en azından bunu yapabiliriz" diye düşünüyorlar.

Afgan halkı, erkekler de kadınlar da Taliban'ı kabul etmek istemiyor, onların rejimine itaat etmek istemiyor.

KOCANIN MALI, ÇOCUĞUN HİZMETÇİSİ
Kadınlar protestolara katılırken ya da Taliban'a karşı çıkarken nasıl engellerle karşılaşıyorlar?
Kadınların bağımsız, eşit insanlar olarak görülmediği bir toplumda yaşıyoruz. Tamamen erkek akrabalarının kontrolü altındalar; babalarının, erkek kardeşlerinin, kocalarının. Kocalarının malı ve daha sonra da erkek çocuklarının hizmetçisi gibiler. Ama tabii ki eğitimli erkek ve kadınların farklı bir zihniyeti var. Kadının toplumdaki rolüne ilişkin farklı bir bakış açıları var. Eğer durumu değiştirmek istiyorsanız, yoksulluktan, süregelen baskıdan kurtulmak istiyorsanız, bunun ancak kadınların eğitimi, kadınlara haklarının verilmesi, korunması ile mümkün olduğunu kesinlikle biliyorlar. Bu çok kolay bir şey değil. Çok fazla enerji gerektiriyor. Bu uzun bir yol.
Afgan kadınların sadece emperyalist istilalardan, işgallerden, kökten dinci tahakkümden değil, aynı zamanda güçlü bir zincir gibi olan feodal ve ataerkil sistemden de mustarip olduğunu söylüyoruz. RAWA'nın bağımsız bir siyasi kadın grubu olarak ortaya çıkmasının nedeni de bu.

İRAN'IN ZAFERİ AFGANİSTAN’I ÇOK ETKİLEYECEK

İran'da Mahsa Amini'nin ahlak polisi tarafından öldürülmesine tepki olarak başlayan hareket ülke geneline yayılarak üniversiteleri, liseleri, fabrikaları ve sokakları sardı. Üç ayı aşkın bir süredir de hiç sönmeden devam ediyor. İran'daki protestolar Afgan kadınları nasıl etkiliyor ve kadınlar arasında nasıl tartışılıyor?

Özellikle de kökten dincilik karşıtı, antiemperyalist ve anti Amerikan mücadeleye inanan kadınlar için İran'da yaşananlar cesaret ve ilham verici.  Özellikle de RAWA olarak bizim için çünkü biz bir örgüt olarak her zaman İran'dan, Kürt kadınlarından öğrendiklerimizi yaygınlaştırdık. Her zaman kadınların adalet ve eşit haklar için verdiği mücadelenin, ülkemizden uzakta gerçekleşiyor olsa bile dünyanın her yeriyle bağlantılı olduğunu düşündük. Ama İran bize çok yakın. Kadınların sokaklara döküldüğünü ve İran İslam rejimine ve baskıya karşı sloganlar attığını görmek kalplerimize dokunuyor. Aynı dili, aynı duyguları ve köktendinci ve dinci rejim deneyimini paylaşan bir komşu olarak İran'da kadınların çok daha fazla ilerleme kaydettiğini, örgütlendiklerini, iyi eğitim aldıklarını ve bir şekilde siyasete derinden dahil olduklarını görüyoruz.

İranlı kız kardeşlerimizden, Kürt kız kardeşlerimizden bir şeyler öğrenmemiz gerektiğine inanıyoruz. İran'daki ayaklanmalarla dayanışma amacıyla Kabil'deki İran Büyükelçiliği önünde gerçekleştirdiğimiz gösteride ana slogan "Bugün İran'da olan yarın Afganistan'da olmalı" idi. Bu gerçekten cesaret verici bir şey ve bu mücadelenin başarıya ulaşmasını yürekten diliyoruz. İran'daki zaferin Afganistan üzerinde derin bir etkisi olacak. Sadece bizi duygusal olarak daha güçlü kılmakla kalmayacak, aynı zamanda tarihsel olarak da bizim için çok önemli bir ders olacak. İran rejiminin Taliban gibi bazı köktendincilere verdiği mevcut desteği kesinlikle kesecektir. Köktendinciliği sona erdirebilir ve dünyaya, özellikle de Afganistan halkına güven verebiliriz. Köktendincilik, eğer insanlar birleşir, ayaklanır ve köktendinciliğe karşı çıkarsa yenilebilir.

POLİTİK MÜCADELE OLMADAN OLMAZ

Afgan kadınlarını nasıl bir mücadeleye çağırıyorsunuz? Taliban'a karşı mücadelenin nasıl daha örgütlü hale geleceğini düşünüyorsunuz?

Farkındalık, eğitim ve güçlendirme, kadınlar için güven inşa etmek çok önemlidir. Kadınların mutlak çoğunluğunun eğitimli olmadığı çok muhafazakâr bir toplumda yaşıyoruz. Kadınların hayatlarındaki temel şeylere bile karar verme hakkına sahip değiller. Ailenin erkek üyelerine bağımlılar.

Peki bu koşullarda biz ne yapıyoruz? Kadınları gizli ev sınıflarında eğitiyoruz, bilinçlendiriyoruz, özellikle siyasi mücadelenin bir parçası olmaları için bir araya getiriyoruz.

Bazı STK'lar, bazı sözde kadın hakları grupları batı medyasının desteğiyle çok popüler hale geliyor. Ancak bizim için kadınların sadece siyasi değişimler ve siyasi mücadele ile haklarının elde edilebileceğini düşünmeleri çok önemli.

Böyle bir siyasi mücadele olmadan, toplumumuzda kadınlara ve tüm azınlıklara yönelik ayrımcılığa hiçbir şey son veremez.

*Mariam güvenliği için gerçek ismini kullanmamaktadır.

Manşet fotoğraf: Rawa.org