Okurumuzun Sorusu:

Özel bir fabrikada 7,5 yıldır çalışıyorum. Taşınmadan önce servisim vardı ama taşındıktan sonra 10 aydır servis vermiyorlar. Gündüzdeydim ama şimdi 4-12 arası gece vardiyasına verecekler. Eve nasıl gidip geleceğim? Tazminatımı istedim vermediler. Yol parası da vermiyorlar. Servis de vermiyorlar. Görevim bükümcü ama yemekhane ve çaycılığa da bakacakmışım ve temizlik de yapacakmışım. Sırf çalıştığım bölümün dışındaki işe geçmeyi kabul etmediğim için beni bu duruma getirdiler. Tazminatımı nasıl alabilirim? Ne yapmam gerekiyor?

Okurumuzun sorusuna sağlıklı bir yanıt verebilmek için önce bir konuyu netleştirmemiz gerekiyor: Çalışma koşullarında değişiklik nasıl yapılır? İşçinin değişikliği reddetme hakkı var mıdır?

İşçi reddettiği halde değişiklik yapılırsa ya da işçiye sorulmadan değişiklik yapılırsa işçi ne yapabilir?

İş Yasası’nın 22. maddesine göre:

1) İşçinin çalışma koşullarında işçi aleyhine esaslı bir değişiklik ancak işçiye yazılı olarak bildirilerek ve işçinin yazılı onayı alınarak yapılabilir.

2) İşçiye değişiklik teklifi yazılı olarak bildirilir. İşçinin düşünme süresi başlar. İşçi 6 işgünü içinde bu değişikliği yazılı olarak kabul edebilir ya da reddedebilir.

3) İşçinin değişikliği reddetmesi halinde, işveren ancak geçerli bir nedeni varsa işçiyi tazminatlı olarak işten çıkarabilir. Yani en az 1 yıl kıdemi olan işçi, değişikliği kabul etmediği takdirde ancak ve ancak tazminatlı olarak işten çıkarılabilir.

4) Tazminatlı işten çıkarılan işçi –iş güvencesi kapsamındaysa- ayrıca işe iade için arabulucu ve dava yoluna gidebilir.

5) İşveren işçi aleyhine esaslı bir değişikliği işçiye yazılı olarak teklif etmeksizin doğrudan yaparsa, bu değişiklik işçiyi bağlamaz. Bu durumda işçi haklı fesih yapabilir. Benzer biçimde işçinin kabul etmemesine rağmen işveren yine de tek taraflı değişiklik yaparsa da bu değişiklik işçiyi bağlamaz ve işçi haklı fesih yapabilir. Haklı fesih yapan işçi, bir yılını doldurmuşsa, kıdem tazminatını ve diğer yasal haklarını isteyebilir.

Ancak işverenin yapmak istediği değişikliğin “İşçi aleyhine esaslı bir değişiklik olup olmadığından” emin olmak gerekir. Her değişiklik işçi aleyhine esaslı değişiklik olmayabilir ve dolayısıyla işçinin onayı gerekmeyebilir. Öte yandan iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile işveren belli değişiklikleri yapma hakkını saklı tutmuş olabilir ve bu durumda da işçinin onayı aranmayabilir.

Dolayısıyla her bir değişikliği ayrı ayrı incelemek ve ona göre sonuca varmak gerekir!

Tam da bu noktada okurlarımızdan çok önemli bir ricam var. İşveren bir değişiklik yapmak istiyorsa, örneğin ücret ya da haklarınızı düşürmek ya da ortadan kaldırmak istiyorsa veya görevinizi ya da işyerinizi değiştirmek istiyorsa lütfen önce danışın ve ona göre adım atın.

Bu bilgiler ışığında okurumuzun durumunu inceleyelim.

Servis uygulamasının olduğu bir işyerinde işçi taşınırsa işverenin servis uygulamasını devam ettirmesi ya da işçinin yeni taşındığı yere servis verilemiyorsa işçiye toplu ulaşım ücreti ödemesi gerekir. İşveren işçiye servis sağlamadığı gibi işçiye toplu ulaşım ücreti de vermiyorsa ve işçi aleyhine bu değişiklik için işçinin yazılı onayını almamışsa işçi için haklı fesih hakkı kanımca doğmuş olur.

Olağan koşullarda haklı fesih hakkı 6 iş günü içinde kullanılmalıdır. Ancak haklı fesih nedenini oluşturan davranış devam ettiği sürece 6 iş günlük hak düşürücü süre işlemez. Örneğimizde servis hakkı kaldırılan okurumuza 9 aydır ulaşım ücreti de verilmemekte, dolayısıyla haklı fesin nedeni oluşturan davranış devam etmektedir.

Bu nedenle okurumuz haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanarak işten ayrılabilir, kıdem tazminatını, ödenmeyen yol ücretlerini ve diğer yasal haklarını talep edebilir.

Elimizde zaten bir haklı fesih nedeni var. Yine de vardiya değişikliğinin ayrıca haklı feshe yol açıp açmayacağına bir bakalım.

Yukarıda da belirttiğim gibi her değişiklik işçi aleyhine esaslı değişiklik olmayabilir, İş Yasası’nın 22. maddesi kapsamına girmeyebilir ve işçinin onayı gerekmeyebilir.

Vardiyalı çalışılan ve vardiyaların düzenli olarak döndüğü bir işyerinde vardiya dönüşümünün kendisi işçi aleyhine esaslı değişiklik değildir.

Ancak uzun süredir aynı vardiyada çalıştırılan işçinin vardiyasının değiştirilmesi ya da vardiya sistemine dâhil edilmesi, esaslı değişiklik olabilir. Yargıtay da bir kararında şöyle hüküm kurmuştur:

“Vardiya değişikliği yapılmadan işçilerin sürekli ya da uzun bir süre aynı vardiyada çalıştırılmasından sonra, çalışma koşullarında esaslı tarzda bir değişiklik mahiyetinde sadece bir veya bir kaç işçi için vardiya değişikliği 4857 sayılı Kanun'un 22. maddesinde öngörülen prosedüre tabidir” (Yargıtay, 22. Hukuk Dairesi, Esas Numarası: 2012/26182, Karar Numarası: 2013/19137, Karar Tarihi: 17.09.2013).

İşveren okurumuzu mevcut görevinin değiştirilmesini kabul etmediği için cezalandırmak amacıyla 16:00-24:00 vardiyasına geçirmek istemektedir. Yani okurumuza özgü ve aynı zamanda cezalandırma amacını da taşıyan ve iyi niyetli de olmayan bir değişiklik söz konusudur. Yargıtay’ın yukarıdaki kararından da görüleceği üzere zaten böyle bir değişiklik İş Yasası’nın 22. maddesi kapsamına girmektedir ve bu vardiya değişikliği için işçinin yazılı onayı gerekmektedir.

Okurumuz çalışma koşullarında aleyhte değişikliğe yol açan bu değişikliği kabul etmeme hakkına sahiptir. Ancak işveren bu değişikliği okurumuza yazılı olarak teklif etmemekte; değişikliği doğrudan yapmayı amaçlamaktadır. Bu durum da ayrıca bir haklı fesih nedeni oluşturmaktadır.

Sonuç olarak okurumuz vardiyasının onayı olmaksızın değiştirilmesinin ardından yeni vardiyada geçmeksizin (6 iş günü içinde) haklı fesih hakkını kullanabilir. Haklı fesih gerekçesi olarak hem onayı alınmaksızın yapılan vardiya değişikliğini hem de onayı alınmaksızın servis ve yol parası hakkının kaldırılmasını gösterebilir. İki ayrı haklı fesih gerekçesinin olması, muhtemel bir yargı sürecinde okurumuzun elini de güçlendirecektir. Ancak mahkemenin okurumuz lehine karar vereceğinin garantisini vermemiz olanaklı değildir.

Okurumuz bu bilgiler ışığında en kısa sürede bir avukatın yardımıyla da haklı fesih dilekçesini hazırlayabilir, noter kanalıyla haklı fesih yapabilir, kıdem tazminatı ve diğer yasal haklarını talep edebilir. Okurumuzun haklı feshi vardiya değişikliğinin hemen ardından yapması isabetli olacaktır.

Eğer okurumuz bu yola başvuracaksa yeni vardiyada kesinlikle çalışmamalı, vardiya değişikliğinin hemen ardından haklı fesih yapmalıdır.