Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi, "Türkiye'de Türkçe Dışında Konuşulan Anadillerinin Kullanım Düzeyi ile Ana Dillerine Dair Talep ve Eğilimleri" başlıklı araştırma raporunu açıkladı. 2-9 Mayıs 2024 tarihleri arasında 16 kente yürütülen çalışma online ortamda bin 276 kişinin katılımıyla gerçekleştirildi. Araştırma, Diyarbakır, İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Antalya, Antep, Çanakkale, Mersin, Elazığ, Mardin, Urfa, Van, Batman, Şırnak ve Ağrı illerini kapsadı.

Araştırma grubunun yüzde 60,7’si erkek, yüzde 39,3’ü kadın katılımcılardan oluştu.

Araştırma kapsamında katılımcılara ana dilleri/lehçelerinin ne olduğu soruldu. Katılımcıların yüzde 74’ü "Kurmancî", yüzde 11,9’u "Kirmanckî/Zazakî", yüzde 5,3’ü "Kurmancî ve Kırmanckî/Zazakî" yanıtı verdi. Yüzde 8,8'lik bir grup da Süryanice, Ermenice, Arapça, Gürcüce, Çerkezce, Lazca, Rumca, Osetçe'nin ana dilleri olduğunu söyledi.

KATILIMCILARIN 10'DA BİRİ ANA DİLİNİ HİÇ KONUŞMAMIŞ

Ana dili Türkçe olmadığı halde "hanelerinde/aile içinde" sadece Türkçe konuşanların oranı yüzde 18,8 oldu. Türkçe ve kendi ana dillerini hanelerinde birlikte konuşanların toplam oranı yüzde 46 oldu. Söz konusu yanıtlar hesap edilerek araştırma grubunun yüzde 64,8’inin hanesinde Türkçe kullanımı mevcut olduğu belirtildi.

Katılımcıların yüzde 42,2'si, anadilini hanede/aile içinde "her zaman" konuştuklarını belirtti. Katılımcıların yüzde 17,7'si ana dillerini hanede/aile içinde "nadiren" konuştuklarını, yüzde 9,1'i ise "hiçbir zaman" konuşmadıklarını bildirdi.

KADINLAR SOSYAL HAYATTA ANADİLİNİ KULLANAMIYOR

Verilere göre; ana dilin hanede yaygın kullanımı katılımcıların yarısının altında seyretti. Erkek görüşmecilerin, yüzde 46,3’ü "her zaman"; kadın görüşmecilerin yüzde 35,9’u "her zaman" hanelerinde ana dillerini konuştuklarını bildirdi. Ana dili kullanımında kadınların oranının düşüklüğü dikkat çekti.

Ayrıca farklı ana dillerine sahip olan her 10 kişiden en az 7’si, "Sokak/Sosyal hayat" dilinin "Türkçe" olduğunu ifade etti. 

Cinsiyet tablosuna göre; sokakta ya da sosyal hayatta kadınların erkeklere göre daha çok "Türkçe" konuştuğu belirtildi. "Sokakta/sosyal hayatta çoğunlukla konuştuğunuz dil/lehçe hangisidir?" sorusuna erkek görüşmecilerin yüzde 66,1’i "Türkçe" ve yüzde 31’i "Kurmancî"; kadın görüşmecilerin yüzde 80,5’i "Türkçe", yüzde 18,3’ü "Kurmancî" yanıtı verdi.

BASKI VE KAYNAK AYIRMAMA ANADİLDEN UZAKLAŞTIRDI

Katılımcılara "Ana dilini anlama, konuşma, okuma, yazma" düzeyine dair de sorular yöneltildi. Katılımcıların yüzde 21,9 anadilini az ya da hiç bilmediğini belirtti. Katılımcıların yüzde 78,1’i ise ana dilini iyi anladığını söyledi.

Aynı araştırma grubunun toplam yüzde 40,5’i ana dilini az ya da hiç konuşamadığını, yüzde 50,9’u az ya da hiç okuyamadığını, yüzde 58,9’u ana dilinde az ya da hiç yazamadığını bildirdi. Cinsiyet karşılaştırmasında; kadınlarda yaş küçüldükçe ana dilini anlayabilme, konuşabilme, okuyabilme ve yazabilme oranının düştüğü görüldüğü ifade edildi.

Ana dilini az anladığını veya hiç anlamadığını bildiren katılımcılara, “Ana dilinizi niçin anlayamıyorsunuz/tam anlayamıyorsunuz?​” sorusu yöneltildi. Yanıtlara göre yüzde 38,6 "Ailemde konuşan olmadığı için/ailem öğretmediği için", yüzde 37,1’i "Dışlanmamam için sadece resmi dil öğretildi" yanıtı verdi.

Ana dilini az konuştuğunu ya da hiç konuşamadığını bildiren katılımcıların ise yüzde 38,7’si “Ana dilimi iyi konuşamadığım ve kendimi iyi ifade edemediğim için”, yüzde 33,9’u “Ailemde/çevremde konuşan olmadığı için”, yüzde 24,2’si “Ana dilimi öğrenebileceğim bir okul ve kaynak olmadığı için” ana dilini konuşamadığını bildirdi.

Yaş küçüldükçe hanede ana dili konuşma sıklığında dramatik düzeyde düştüğü tespit edildi. 0-5 yaş arasındaki çocukların yüzde 42,9’u ana dillerini konuşamadığı ve yüzde 19,6’sının nadiren konuşabildiği ifade edildi. 6-11 yaş grubu çocuklarının yüzde 41,4’ü hiç, yüzde 21,5’i nadiren; 12-17 yaş aralığında çocukların yüzde 38,3’ü hiç, yüzde 25,4’ü nadiren, 18-24 yaş aralığında olanların yüzde 20,6’sı nadiren, yüzde 25,2’si hiç ana dillerini konuşmadığı kaydedildi.

TALEP: ANA DİLDE EĞİTİM

Araştırma grubu içinde okul çağında olan çocukları için "yaşayan diller ve lehçeler" seçmeli dersine başvuranların oranı yüzde 32,8 oldu. Seçmeli ders talep edenlerin yüzde 16,4’ü "Talep ettiğimiz anadilde çocuklar için sınıf açıldı" derken, diğer başvurulara yanıt verilmediği ya da değişik gerekçelerle sınıflar açılmadığı tespit edildi.

Bununla birlikte katılımcıların yüzde 98,4’ü "Çocuklarının anadillerinde eğitim görmesini" istediğini bildirdi.

"Ana dilinizin korunması ve geliştirilmesi gerektiğini düşünüyor musunuz?​” sorusuna katılımcıların yüzde 99,4’ü "Evet" yanıtı verdi. “Ana dilinizin varlığını sürdürmesi önünde en büyük tehlike sizce nedir?​” sorusuna açık uçlu yanıt veren katılımcıların yüzde 52,5’i, "Ana dilde eğitimin olmaması", yüzde 17,4’ü "Ailelerin çocuklarıyla Türkçe konuşması", yüzde 17,4’ü "Baskı ve asimilasyon politikaları" dedi.

Akabinde “Ana dilinizin korunması ve geliştirilmesi için birinci öncelikli olarak neler yapılmasını önerirsiniz?​” sorusu katılımcılara yöneltildi. Katılımcıların yüzde 36,1’i "Eğitim/Öğretim dili olmalı", yüzde 29,6’sı "Yasal/Anayasal güvencelere kavuşmalı", yüzde 16,5’i "Resmi dil olarak kabul edilmeli", yüzde 12,5’i "Aileler çocuklarına ana dillerini öğretmeli" yanıtlarını verdi.

AYRIMCILIK VERİLERİ

Araştırma grubuna anadillerinden kaynaklı ayrımcılığa maruz kalıp kalmadıkları da soruldu:

• Katılımcıların yüzde 89,5'i devlet dairelerinde,
• yüzde 85,6'sı sağlık kurumlarında
• yüzde 88,9'u eğitim kurumlarında,
• yüzde 68,9'u toplu taşımada,
• yüzde 80,5'i müzik/film gösterimlerinde,
• yüzde 69,1'i inanç/bayram ve kutlama ritüellerinde,
• yüzde 62,5'i sosyal çevresinde,
• yüzde 73,2'si sanal medyada,
• yüzde 71,1'i iş ortamında,
• yüzde 55,7'si yaşadığı kentte ayrımcılığa uğradığını belirtti.

Kaynak-fotoğraf: MA