Yeni eğitim öğretim yılının başlamasına günler kaldı. Eğitim masrafları, kırtasiye alışverişi, okula kayıt parasına ek olarak çocukların beslenme çantalarının nasıl dolacağı sorusu velilerin kafasını kurcalıyor. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfının (TEPAV), Mayıs 2024’teki “Türkiye’de çocuk yoksulluğu: Mevcut durum ve riskler” raporuna göre, her 3 çocuktan biri yoksulluk içerisinde. Çocukların sağlıklı gelişiminden, eğitim hakkının güvence altına alınmasından sorumlu Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ise çocukların nasıl sağlıklı besleneceğine dair öğüt vermekle yetiniyor. 2023 yılında MEB’in “Okul öncesinden ortaöğretime kadar çocukların geleceğe güvenle adım atmaları; fiziksel, bilişsel ve sosyal yönden gelişimlerinin en iyi şekilde sağlanması için” Emine Erdoğan ile başlattığı Okulumda Sağlıklı Besleniyorum Programı’nın internet sayfasında çocukların nasıl sağlıklı besleneceğine dair çeşitli videolar, haftalık örnek öğün listesi yer alıyor.

Programın internet sitesinde haftalık bir ana menü örneği de yer alıyor. Örnek menülerde yok yok: Etli kuru fasulye, İzmir köfte, çipura fileto, buğu kebabı, şehriyeli güveç, kıymalı börek… Her gün 8-10 bardak su içilmesi, ana öğüne ek olarak ara öğünler yenmesi de menüde öneriliyor.

Milli Eğitim Bakanlığının verdiği örnek menüye göre 8-12 yaşları arasındaki bir çocuğun yiyeceği porsiyonları baz alarak bir market araştırması yaptığımızda, bir çocuğun günlük beslenmesi ortalama 215 lira tutuyor. Yani MEB’in listesine göre sadece bir çocuğun sağlıklı beslenmesi için ailelerin aylık yaklaşık 6 bin 450 lira ayırması gerekiyor.

Bu 5 günlük sadece ana öğünlerden oluşan örnek menünün bir günlük ortalaması 165 lira oluyor. MEB’in önerdiği ara öğünler ve 10 bardak su eklenince günlük yaklaşık 215 liralık bir gıda masrafı ortaya çıkıyor. Yemekler hazırlanırken harcanacak doğal gaz, elektrik masrafı ve her öğün çeşitli yemekleri çıkartmak için ayrılması gereken zaman buna dahil değil. Tabii, gıda malzemeleri çocuk porsiyonlarıyla 20’şer 60’ar gram olarak satılmıyor. Örnek menüde satın alınması gittikçe zorlaşan bolca etli, peynirli yemekler yer alıyor.

‘BİZİMLE DALGA MI GEÇİYORLAR?’

İstanbul’da yaşayan 4 çocuğu olan kadınlar ise örnek menüyü gördüklerinde “Bizimle dalga geçiyorlar herhalde” diyorlar.

35 yaşındaki Yeşim’in* 4 çocuğu var. 6 kişilik evlerinin geliri 15 bin ila 20 bin lira arasında değişiyor. Eşinin düzenli bir işi yok. 16 yaşındaki kızı da günlük işlere gidiyor. Etli yemeklerin her gün yenmesinin önerildiği bu menüye dair konuşurken Yeşim, “Evimize et girmiyor. En son Kurban Bayramı’nda komşular getirmişti. Et alamıyoruz. Sebze ve meyveyi de kısıtlı alabiliyoruz. Tavuk eti bile nadir alıyoruz” diyor. Genelde yemek olarak patates, fasulye, pirinç, makarna ve çorba pişirdiğini söylüyor.

‘ÜCRETLİ’ EĞİTİM, EĞİTİME ERİŞİME MANİ

Yeşim’in iki çocuğu okula gidiyor, biri de aslında ana sınıfına gitmesi gereken yaşta. Ancak okul kaydında istenen kayıt parası, okulda kullanılacak malzemeler için istenen para ve MEB’in okul öncesi eğitim için belirlediği aylık katkı payı, Yeşim’in çocuğunu ana sınıfına yazdırmasını engellemiş: “Çocuğu kaydetmek için okula gittiğimde 2 bin lira kayıt parası istediler. 5 bin lira da okulda kullanılacak malzemeler için ayrıca para istediler. Aylık 750 lira da ödeyeceğimizi söylediklerinde vazgeçip geri geldim kayıt yaptırmadan.” Yeşim seçimlerde AKP’ye oy verdiğini eklerken “Bizi mahvettiler” diyor.

‘ÇOCUKLARIMIZI SAĞLIKLI BESLEYEMİYORUZ’

41 yaşındaki Melek’in de 4 çocuğu var. Çocuklarının 3’ü okula gidiyor. Büyük kızı lise sona, ortancası lise ikiye gidiyor. Küçük kızı da bu yıl ilkokula başlayacak. Kendisi çalışmıyor, EYT’den emekli eşi çalışıyor: “Eşim şu an çalıştığı iş yerinden 30 bin lira maaş alıyor, emekli maaşı ile gelirimiz 42 bin 500 lira. 2 buçuk yaşında bir çocuğum var. Onun bezi, sütü bir sürü para yapıyor. Ay sonunu zar zor, bir şeylerden kısa kısa getiriyoruz. Kıyafet ve benzeri ihtiyaçlarımızı ertelemeye çalışıyoruz.” Gelirlerinin çoğunu faturalara ve gıda masraflarına harcadıkları söylüyor. MEB’in Emine Erdoğan ile başlattığı programdaki örnek menüye dair ise Melek, “Bizimle dalga geçiyorlar. Biz de çocuklarımızın en iyi şekilde beslenmesini istiyoruz. Sağlıklı büyümesini istiyoruz. Eşim emekli, 12 bin 500 lira emekli maaşı alıyor. Yıllarca verdiği emeğin hakkı bu mu? Emekli maaşı yetmediği için tekrar çalışıyor ama hâlâ çocuklarımızı sağlıklı besleyemiyoruz” diyerek sitem ediyor.

UCUZU NEREDEYSE ALIŞVERİŞ ORADAN

Milli Eğitim Bakanlığı etli kuru fasulye, etli mevsim türlü, kıymalı börek, düğün çorba gibi yemekleri öğle yemeği olarak öneredursun Melek, liseye giden çocuklarının beslenmesine ancak ekmek arası çikolata ya da ekmek arası domates, peynir koyabiliyor. Lise sona giden kızının sabah 8’den akşam 5’e kadar okulda olduğunu söyleyen Melek, kızının eve geldiğinde hemen yemeğe saldırdığını söylüyor. Çünkü kızı bütün gün bir ekmek arası ve bir elma ile idare ediyor.

‘EN UCUZ SÜTÜ NEREDEN ALACAĞIMI ARAŞTIRIYORUM

İlkokula başlayacak çocuğunun beslenmesi için ise araştırmalarına şimdiden başlamış Melek: “Beslenmesine meyve suyu, süt ucuza nereden alabilirim diye şimdiden araştırıyorum. Komşulara soruyoruz ‘Sen nereden aldın? Kaça aldın?’ diye. Liste verirlerse ben o listeye uyabilecek miyim diye düşünüyorum.”

Gıda alışverişini nasıl yaptığını anlatan Melek, “Pazara gidiyoruz, kalitesine bakmaksızın nerede ucuzu varsa oradan alıyoruz. Meyve ancak 1-2 çeşit alabiliyoruz, o da 1-2 kiloyu geçmiyor. Her hafta pazarda yaklaşık 500-600 lira harcıyorum. Bazen 1000 lirayı buluyor, aldığımız da birkaç poşet” diyor. Et ise Kurban Bayramı’ndan Kurban Bayramı’na evlerine giriyor. Tavuk etini ise ayda 2-3 defa alabildiklerini söyleyen Melek, market kampanyalarını sıkı takip ediyor. Hangi market kampanyaya girdiyse, ürünler hangi markette daha ucuzsa oralardan azar azar alarak yetinmeye çalıştıklarını söylüyor.

İlkokula başlayacak çocuğunun ihtiyaçları ise ceplerini yakıyor: “Bir çanta 800 lira. Okul kıyafetleri çok pahalı. Bir tişört 350-400 lira, pantolon da aynı şekilde. İkişer tane alsam 1600 lira ediyor. Daha kırtasiye malzemesi ne olacak bilmiyoruz.”

MEB ‘FARKINDALIK’ İLE AÇ BIRAKIYOR
2022 yılında Ekmek ve Gül’ün “Okullarda bir öğün ücretsiz, sağlıklı yemek her çocuğun hakkı” kampanyası sonucu kazanım elde edilmiş, okul öncesi eğitimde ücretsiz yemek verilmeye başlanmıştı. Ancak bu sadece bir dönem sürmüş, bakanlık okul öncesinde verdiği ücretsiz yemeği sadece deprem bölgesi ile sınırlandırmıştı. Geçtiğimiz yıl Milli Eğitim Bakanlığı Emine Erdoğan ile birlikte “Okulumda Sağlıklı besleniyorum programı”nı başlattı. Programın hedefleri arasında “Öğrenci, veli ve öğretmenlerimizde sağlıklı beslenme kültürü oluşmasını sağlamak, öğrencilerimizi fiziksel aktivite yapmaya teşvik etmek, öğrencilerimizi ve velilerimizi gıda okuryazarlığı konusunda bilinçlendirmek, eğitim kurumlarımızdaki gıda güvenliği ve kalitesinin artırılmasını sağlamak, beslenme ve fiziksel aktivite ortamlarını iyileştirmek, okullarda öğrencilerimizi geleneksel tatlarla buluşturmak, gıda israfına yönelik bilinçlendirme sağlamak” gibi maddeler yer alıyor. Okullarda bir öğün ücretsiz sağlıklı yemek verilmesi talebinin mücadelesi ise sürüyor.

*Kadınların ismi değiştirilmiştir.

Manşet fotoğrafı: Ekmek ve Gül