Özellikle son haftalarda neredeyse her gün haber sitelerine yansıyor, il il, köy köy dolaşan jandarma ve emniyet ekipleri kadınlara KADES uygulamasını anlatıyor. Malatya’da kayısı işçilerine, Van’da Dersim’de Antep’te Kilis, Elazığ, Aksaray ve Çanakkale’de kadınlara uygulama anlatılıyor… Ancak televizyonlarda da bolca reklamı yapılan ve tanıtılan, İçişleri Bakanlığı tarafından 2018 yılında hayata geçirilen KADES uygulaması, şiddeti önlemede ne kadar etkili? Bu sorunun cevabını Mor Çatı, Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu, Esenyalı Kadın Dayanışma Derneği ve Rosa Kadın Derneği ve kadın hakları savunucularıyla konuştuk.

Kadına yönelik şiddeti engellemek amacıyla İçişleri Bakanlığı tarafından 2018 yılında Kadına Şiddete Karşı Destek Hattı (KADES) uygulaması hayata geçirildi. Bu uygulama, eşi veya bir başkası tarafından şiddet gören ya da şiddete maruz kalma ihtimali olan kadınların, akıllı telefonları üzerinden hızlı bir şekilde ihbarda bulunmasını sağlıyor. Bakanlığın verilerine göre, 2 milyona yakın kadın telefonuna KADES uygulamasını indirdi. Yine Bakanlık verilerine göre uygulama günden güne artıyor. 2020 yılının temmuz ayı verilerine göre, uygulamanın kullanımı son 17 ayda yüzde binden fazla arttı, 30 bin kadın panik tuşuna basarak yardım talebinde bulundu. Daha güncel veriler ise henüz paylaşılmadı. KADES kullanan ancak buna rağmen şiddete maruz kalan, adalete erişemeyen ya da öldürülen kadınlara dair ise şeffaf bilgiler de Bakanlık tarafından paylaşılmadı.

KADES uygulaması için yalnızca akıllı telefona ulaşım sağlaması değil, internete de erişim sağlaması gerekiyor kadınların. Ancak, kadınların ne kadarının akıllı telefona ve internete erişimi olduğuna ilişkin resmi bir veri de yok. Bunun yanında okuma yazma bilmeyen, ana dili Kürtçe olan, Türkçe bilmeyen kadınlar açısından da KADES’in uygulanabilirliği sorun olabiliyor. Peki bu sorunlara çözüm bulmak için Bakanlık neyi bekliyor?

KADES KADINLARA GÜVEN VERİYOR AMA…

Esenyalı Kadın Dayanışma Derneğinden Adile Doğan, ilişkide oldukları işçi kadınların çoğunun KADES uygulamasını indirdiğini, gece yürürken, servise giderken kadınların telefonda uygulamayı açarak bir sorun olması karşısında butona basmaya hazır bir şekilde beklediklerini ifade ediyor. Doğan’a göre kadınlar bu uygulamayla kendilerini güvende hissediyor ama… “KADES polisi getiren bir uygulama, polis şiddet failini alıp götürüyor. Yani böyle olması lazım. Reklamlarda anında kelepçe takıldığı görülüyor ama öyle bir şey yok, çünkü bunun için bir mahkeme kararı gerekiyor. Burada kadınların aldatıldığını düşünüyorum. Kadınlara elinin altında böyle bir uygulamanın olması güven veriyor ama şiddeti önlemesi açısından KADES’in caydırıcılığı yok. Çünkü fail karakola götürülüyor daha sonra serbest bırakılıyor. Kadın şikayetçi olsa bile kişi ifadesi alınıp serbest bırakılıyor. Tacizde de durum böyle oluyor. Uygulamada bir sorun var” diyen Doğan, KADES’in şiddete karşı çözüm olmadığına işaret ediyor.

Avukat Canan Arın da Doğan ile aynı fikirde: “KADES uygulaması iyi uygulanırsa kadınlar açısından iyi sonuçları olur. Ama ne kadar işe yaradığını şöyle değerlendirebiliriz; bir günde kaç kadın öldürülüyor, öldürülme biçimleri gittikçe vahşileşiyor, korkunçlaşıyor… Ağustos ayında kaç kadının öldürüldüğüne bakalım… Adalet Bakanlığı ne kadar engel oluyor gerçekten cinayetlere, şiddete? Şimdi yeni bir haber geldi; kadın öldürüleceğini biliyor, korkunç şekilde tehdit altında, savcı tutuklama talebiyle gidiyor, sulh ceza hakimi adamı serbest bırakıyor, adam gidip kadını öldürüyor. Durum ortada. Yargı, kadınların korunması adına samimi değil, gerçekten korumak gibi bir derdi yok. Onun için bu uygulamalar ne kadar başarılı, yeterli mi, doğrudan sonuçlarına bakmak için işte böyle durumlara bakmak gerekiyor.”

KADES VAR, ŞİDDETE KARŞI EĞİTİLMİŞ SAHA ÇALIŞANLARI YOK!

Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu Başkanı Canan Güllü de KADES’in önemli bir uygulama olduğunu asıl sorunun ise mekanizmaların etkin uygulanmamasında olduğunu aktarıyor: “Sorun KADES ‘de görevli arkadaşların şiddet konusundaki yetersizliği, bunu vurgulamak gerekiyor. Birinci olarak ALO 183’ü destek hizmeti görerek bütün yükü KADES sistemi üzerinden götürebilme amacı yanlış. ALO 183 artık doğru, verimli, yerinde çalışan bir sistem değil. Çünkü Aile Bakanlığı KADES’e yüklendi. İkinci olarak, KADES emniyetin kendi içinde kolluğu daha verimli kullanabilme adına olaylara müdahale etme yöntemini getiriyor. Ancak bu müdahalede şiddet eğitimi almamış saha polisleri çıkıyor karşımıza. Sizin çağırdığınız kolluk kuvveti şiddetin erkek egemen sistemden kaynaklandığından bir haber yüzünüze bakabiliyor. Ya da siz bir travma yaşıyorsunuz şiddete uğruyorsunuz, “Nerede oturuyorsunuz, telefon numaranız ne” diye soruyor. Uygulamanın doğru çalışabilmesi için bütün polis memurlarının şiddet eğitiminden geçmesi lazım ya da müdahale edecek araçların içinde en az bir polisin bu eğitimden geçmesi lazım. Biz bir bütün olarak görmüyoruz şiddeti önlemeyi. Şikayet ettiğinizde, tutuklama talep ettiğinizde biraz sonra serbest bırakılıyor fail. Uzaklaştırma alsanız biraz sonra evinize geldiğinde şikayet ettiğinizde tutuklanmayan kişi oluyor karşınızdaki. Bir vaka KADES’in çok kötü olduğunu söylemez, ama bir vaka KADES’in nasıl işlemediğini, yasal mevzuatın nasıl işlenmediğini yönelik çalışmayı ortaya koyabilir. İktidar şiddeti önlemeye çalışmıyor. Önleme kabiliyetini ortaya koymayan, politikası olmayan bir iktidar var ne yazık ki.”

FATMA YASAK OLAYINDA KADES BAŞARILI OLAMADI
Fatma Yasak ise İçişleri Bakanlığına bağlı Kadın Destek Uygulaması’na (KADES) basarak can güvenliğinin tehdit altında olduğu mesajını verdi. Canlı konumunun anında paylaşılması gerekirken ekipler ısrarla kadını arayarak konum istedi. Yasak, Alper Tasalı tarafından kaçırıldığı anda Kadın Destek Uygulaması (KADES) vasıtasıyla ihbarda bulunduğunu ancak KADES personelinin o durumdaki bir kadına yardımcı olmakta başarılı olamadığını da aktardı.

‘UYGULAMADAKİ AKSAKLIKLARA ÇÖZÜM GETİRİLMELİ’

Mor Çatı’dan Gülsüm Kanat, Fatma Yasak’ın yaşadığı gibi kendilerine başvuran birkaç kadının da KADES’te aynı sorunu yaşadığını aktardı: “Bizimde deneyimlerimiz içinde birkaç kişinin KADES’e bastıktan sonra polis tarafından arandıklarını ve “Neredesiniz, konumuz ne” gibi sorular sorduklarını söylediler. Böyle olmamalı, bastığında sizi hiç konuşturmadan konumunuzdan bulup geliyor olması, konumunuzu sistemden görüyor olması lazım. O kadar çok KADES’in reklamını yaptılar, böyle deneyimlerle öğreniyoruz bizde gerçekten çalışıp çalışmadığını. Biz KADES’i her kadına anlatıyoruz güvenerek. Ama düşünsenize, dışarıda fail yanımda, KADES’E basıyorum beni arıyorlar, neredesiniz diye soruyor, anlatamam ki… Bu sorunların o yüzden konuşulması ve çözülmesi gerekiyor. KADES’e neden basıyoruz? O sırada fail onu anlamasın, bilmesin, bir an evvel olay olurken polis gelebilsin, tehlikeye dönüşmesin. Yoksa KADES niye var?”

KADES ŞİDDETİ ÖNLER Mİ?

İktidarın ve Bakanlığın KADES gibi uygulamaların şiddetin çözüm kaynağı gibi gösterilmesine de yanıt veren Kanat, KADES’in şiddetin kaynağını önlemeyeceğini belirterek bütüncül politikaların uygulanması gerektiğini açıklıyor: “Kadının şiddet ortamından kurtarılmasına destek sağlayabilir böyle uygulamalar ama şiddeti kökten önlemez. Asıl mesele şiddetin kaynağını çözmek. Toplumsal cinsiyet ayrımcılığına, ataerkil sisteme son verilmesi gerekiyor ve bütün mekanizmaların aynı zamanda etkin biçimde çalışması sağlanmalı. 6284 sayılı Kanun’un eksiksiz uygulanmasından, sığınak ve danışma merkezlerinin iyi uygulanması, ŞÖNİM’lerin içinin boşaltılmayıp düzgün bir biçimde çalışmasını, toplumdaki kadınla ilgili, şiddetle ilgili ön yargıların üzerine ciddiyetle gidilmesi, kadın erkek eşitsizliğini düşünerek yaklaşılmaması, içten samimi yaklaşan, devlet bireyleriyle, çalışanıyla, iş/okul yaşamıyla bütünsel bir yaklaşım gerekiyor şiddetin önlenmesini istiyorsak. KADES gibi yöntemler sıcak şiddet yaşayan kadınların ya da kadının şiddetten kurtarılması için geliştirilen mekanizmalardan biridir, doğru uygulanması şartıyla olmasında yarar vardır.”

ANA DİLİ KÜRTÇE OLAN KADINLAR İÇİN KADES’TEN YARARLANMA MÜMKÜN OLMUYOR

Rosa Kadın Derneğinden Avukat Elif Tirenç İpek de KADES uygulaması için şunları kaydediyor: “Yaklaşık 4 yıldır hayata geçirilmiş olmasına rağmen şiddeti önlemede çok etkili olduğu söylenemez. Bunun birden çok sebebi var. Bunların en önemlisi her kadının akıllı telefona sahip olma imkanından uzak olması. Özellikle kırsal kesimde yaşayan veya sosyoekonomik durumu alt gelir düzeyinde yer alan veya hiçbir mesleği olmayıp gelir getiren herhangi bir işte çalışmayan kadınların akıllı telefona sahip olamamaları ve dolayısıyla bu uygulamadan faydalanamıyor olmaları önemli bir gerçeklik olarak karşımızda duruyor. Yine programın bilgisinin yaygınlaştırılmaması programın kullanım sayısının çok düşük olmasının nedeni. Sadece 2018 yılının ilk 4 ayında 51 bin 361 kadının şiddet başvurusunun resmi makamlarca alındığı verisi var. Ülkenin yaklaşık 41 milyonunun kadın olduğu ve kadınların yüzde doksan üzerinde kesiminin şiddete maruz kaldığı bilgisi karşısında KADES programının şiddeti önlemedeki etkisinin çok cılız kaldığı rahatlıkla görülebiliyor. Programın teknik altyapısında sıkıntı olduğu ve çalışmadığı yönünde çok sayıda kadının beyanını da alıyoruz. KADES uygulamasının son genelgelerle akıllı telefonlarda 7 dilde kullanılabilmesinin yolu açılmışken bu diller arasında Türkiye’de en yaygın kullanılan ikinci dil olan Kürtçenin yer almamış olması ana dili Kürtçe olan kadınların bu uygulamadan faydalanmasının da önünü kesiyor. Tüm bu etkenler birleştiğinde KADES uygulamasının şiddeti önlemede beklendiği gibi etki yaratamadığı ise çok açık.”

Fotoğraflar: Dilara Açıkgöz / csgorselarsiv.org