‘Aile yılı’nda üreme sağlığı hizmetleri alarm veriyor: Bilgilendirme eksik, tedarik sınırlı, talep karşılanmıyor

GÜNDEM

30 Mayıs 2025 13:35

İktidarın nüfusu artırma çabası ve özelleştirme uygulamalarıyla doğum kontrol yöntemlerine erişim zorlaştı, en çok yoksullar etkilendi. Kadınların sağlığı döner sermayeye teslim edildi.

Damla KIRMIZITAŞ // Ankara

İstenmeyen gebelikleri önlemek için uygulanan doğum kontrol yöntemlerine erişim sorunu her geçen gün büyüyor. AKP iktidarı önümüzdeki 10 yılı ‘aile yılı’ ilan ederken üreme sağlığı hizmetleri alarm veriyor. Türk Tabipleri Birliği (TTB) Kadın Hekimlik ve Kadın Sağlığı Kolu Yürütme Üyesi Dr. Derya Bulgur, üreme sağlığı hizmetlerinde bir süreklilik ve ulaşılabilirlik halinin olmadığına dikkat çekerek “Karşılanmayan talep iki katına çıktı” dedi.

Üreme sağlığı hizmetlerinin 1960’lı yıllardan itibaren sağlıkta sosyalizasyon uygulamaları kapsamında kırsal alanı da kapsayacak şekilde planlandığını anlatan Dr. Derya Bulgur “Birinci basamakta sağlık ocaklarında ve ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezlerinde (AÇSAP), özellikle kırsal alanda ulaşılamayan yerlerde ebeler aracılığıyla yapılan ev ziyaretleriyle, devlet hastanelerinde ise aile planlaması kliniklerinde sürdürülüyordu bu hizmet. 2003’te sağlıkta dönüşüm programı ile birlikte, birinci basamağın özelleştirilmesi anlamına gelen ve aile hekimlerinin çalıştığı aile sağlığı merkezleri (ASM) ile daha çok nüfusa hizmet veren, idari birimler olan toplum sağlığı merkezleri bunların yerini aldı” dedi.

‘ÖZELLEŞTİRME TEDARİKİ AZALTTI’

Üreme sağlığı kavramının doğurganlığın düzenlenmesi ve aile planlamasını içermesine rağmen, 2008’li yıllarda iktidarın ortalama doğum sayısının düştüğü, nüfusun yaşlandığı ve genç nüfusun azaldığı gerekçesiyle artık ‘doğum kontrolü’ ifadesi yerine ‘üreme sağlığı’ ifadesini kullandığını dile getiren Dr. Bulgur “Üreme sağlığı hizmetleriyle ilgili aşama aşama yaşanan aksaklıklarla bugünkü noktaya gelindi” dedi. Öte yandan uluslararası kuruluşlar tarafından hibe şeklinde sağlanan üreme sağlığı malzemelerinin temini ve lojistiğinin 2000’de kesilerek Sağlık Bakanlığının bu malzemelerin temin ve tedarikini satın alma yoluyla sağlamaya başladığını hatırlatan Dr. Bulgur “2017’de de bu görev il sağlık müdürlüklerine devredildi. Ancak, sağlıkta dönüşüm programı ile birinci basamaktan itibaren sağlık sisteminin özelleşmesi sonucu, bu hizmetleri ücretsiz sağlık hizmeti verilen birinci basamak kuruluşlarına temininde yıllar içerisinde belirgin bir azalma olduğu, Türkiye nüfus ve sağlık araştırması (TNSA) verilerinde de belirtiliyor” diye konuştu.

‘EN FAZLA YOKSULLAR ETKİLENDİ’

Bu durumdan en çok yoksulların etkilendiğine dikkati çeken Dr. Bulgur, “Ayağına koruyucu sağlık hizmeti götürülmesi gereken, üreme sağlığı açısından bilgilendirme ve malzeme ulaştırılması gereken bu gruplar, hizmet yetersizliğinden en fazla etkileniyor. İktidarın, kadınların doğurganlığını artırmaya yönelik ve temelde de genç nüfusun azaldığı izlenimini yaratan söylemleri, üreme sağlığı malzemelerinin tedariki ve hizmetlerinin sunumunda yaşanan azalmada da etkili oldu” ifadelerini kullanarak nüfus planlamasıyla ilgili yönetmelikler ve ‘aile yılı’ ilan edilmesiyle birlikte, Sağlık Bakanlığı ve iktidarın doğurganlığı artırmayı amaçlayan kampanyalar yürütmeye başladığını söyledi.

‘İHTİYACI OLANA ULAŞTIRMADA GERİLEME VAR'

Üreme sağlığı hizmetlerinde kullanılan oral kontraseptifler ve kondomlar gibi malzemelere kıyasla, rahim içi araçların (RİA) daha düzenli temin edildiği bilgisini veren Dr. Bulgur, “Ancak bu durum bölgeden bölgeye, hatta aynı ilin iki ilçesi arasında bile farklılık gösteriyor. Tedarik, dağıtım ve birinci basamakta ihtiyacı olan kişilere ulaştırma açısından ciddi bir gerileme yaşanıyor ve RİA uygulamaları da bundan etkileniyor. Üreme sağlığı hizmetleri açısından iktidara düşen birçok görev var. Sağlığa ayrılan bütçenin artırılması, üreme sağlığı hizmetini verecek personel sayısının ve bu personelin eğitim düzeyi büyük önem taşıyor. Özellikle birinci basamakta, bu uygulamaları gerçekleştiren ve ev ziyaretleriyle hizmet sunan ebeler çok kritik bir role sahip. Malzeme tedarikinin sağlanması da son derece önemli” dedi.

‘KADIN SAĞLIĞI DÖNER SERMAYEYE TESLİM'

Hizmetlerde bir süreklilik ve ulaşılabilirlik halinin olmadığını, 1 ay mevcut olanın 3 ay sonra hiç olmadığı durumların da yaşandığını aktaran Dr. Bulgur “Hacettepe Üniversitesinin yapmış olduğu Türkiye nüfus ve sağlık araştırmasında, (TNSA) üreme sağlığı hizmetlerine yönelik karşılanamayan talebin 2 katına çıktığı görülüyor. Çünkü üreme sağlığı hizmetleri eskiden Dünya Bankası fonlarıyla desteklenirken artık doğrudan il sağlık müdürlüklerinin döner sermayeleri üzerinden finanse ediliyor. Bu da illerin bu malzemeleri kendi bütçelerinden temin etmeleri anlamına geliyor ve iller arasında ciddi farklılıklara yol açıyor. Bazı iller bu malzemeleri karşılayamayabiliyor ya da yeterli talep oluşturamıyor” ifadelerini kullanarak bu farklılıkların da gebelik önleyici hizmetlere erişimde ciddi sorunlara yol açtığını söyledi. İnsanların bu hizmetlere ulaşmakta zorlandığının altını çizen Dr. Bulgur “Ciddi bir yoksulluk yaşanıyor ve vatandaşlar, devletin karşıladığı yöntemleri sormakta ancak şu anda bu yöntemler devlet tarafından karşılanmıyor” dedi.

‘RİA NEREDE TAKILIR, BİLEN YOK!’

AÇSAP’ların kapatılması ve bu hizmetlerin artık çok az merkezde, sınırlı sayıda verilmesi nedeniyle, herhangi bir ile “RİA nerede takılıyor?” diye sorduğunuzda, hekim ve hemşirelerin dahi nerede ne yapıldığını tam olarak bilemediğine işaret eden Dr. Bulgur “Bu durum, uygulamaların duyurulması, yaygınlaştırılması ve hizmetler hakkında halkın bilgilendirilmesi açısından ciddi bir bilgi eksikliği olduğunu gösteriyor. Üstelik, bu konuya ilişkin yapılmış somut bir araştırma ya da çalışma da yok” dedi.