19. ve 20. yüzyılda işçi sınıfının yükselen gücünü, özellikle de Ekim Devrimi’yle birlikte Rusya’da sosyalizmin kuruluşunu varlığına tehdit gören kapitalizm, 1950’lerin başlarında “sosyal devlet” anlayışını kabul etti. Bu kabul kendiliğinden olmadı. Sosyalizmin kapitalist dünyada yarattığı büyük bölünme ve işçi sınıfının kapitalist ülkelerdeki iktidar mücadeleleri karşısında buna mecbur kaldı.

Sovyetler Birliği’nde geçirilen sosyalizm, tüm emekçilerin özellikle de kadınların konumunu kökten değiştirmişti. Kadının “ekonomik, devletsel, kültürel, toplumsal ve politik yaşamın bütün alanlarında erkeklerle eşit hakları” anayasal güvence altın alındı. Bununla da kalmadı hukuksal düzenlemelerin hayat bulmasının maddi koşulları da yaratıldı.

Bu çalışmaların başında, kadınların kültürel düzeyini yükseltecek, meslek edinebilecekleri ya da kendilerini geliştirebilecekleri okul ve kursların açılması geliyordu. Toplumsal üretime katılabilmeleri için çocuklarını emanet edebilecekleri yaygın bir çocuk bakım/eğitim kuruluşları (kreşler, yurtlar, yatılı okullar, etüt merkezleri vb) ağı kuruldu. Mahallelere tek tek fabrikalara dek örgütlenen yemekhaneler, kantinler, çamaşırhaneler, terzihaneler alınan diğer önlemler. Bunlar, aynı zamanda kadının toplumsal yaşamın örgütlenmesine çekilmesinin bir aracını da oluşturdu. Kadınların önemli bir bölümü devlet, Sovyet ve parti örgütleri içinde idari hizmetlerde, tüketim malları dağıtımının örgütlenmesi/ idaresi alanında veya anne ve çocuk koruma kurumlarında, çocuk yuvaları, kamu mutfakları, kamu çamaşırhanelerinde çalışma yaşamına çekildiler.

1954 yılında artık çalışabilir yaştaki bütün kadınların yüzde 70-80’i çalışıyordu ve Sovyetler Birliği’nde kadın mesleği ile erkek mesleği arasındaki sınır yok olmaya yüz tutmuştu.

PARASIZ EĞİTİM, PARASIZ SAĞLIK

Sovyetler Birliği’nde eğitim ve sağlık hakkının tamamen devlet güvencesinde ve parasız olduğunu hatırlamak gerekir. Bununla da kalmıyor, kalifiyeleşmek ya da yüksek öğrenim görmek üzere eğitim alan işçi ve emekçiler, geçim kaygısını ortadan kaldıracak bir maddi destek de görüyorlardı.

Devrimden yalnızca iki ay sonra, anne ve çocuğun korunması “doğrudan devletin yükümlülüğü” ilan edilmişti. Her kadına ulaşılabilir bir doğum yardımı sağlandı. 1955’e gelindiğinde ücretli doğum izni 112 güne çıkmıştı. Ayrıca her türlü sağlık hizmetini parasız sağlayan Sovyet devleti, kadına gebelik yardımı ve önemli bir ek beslenme ödeneği ayırdı, doğum için de anne ve çocuğun yaşamını ve sağlığını en geniş anlamda güvence altına almak üzere çeşitli düzenlemelerde bulundu. Kadın ve çocuklara hekim danışmanlığı sağlayan binlerce sağlık kuruluşu, hamileler ve emzirenler için özel yurtlar, fabrikalarda kreşler, garlarda vb. kamusal alanlarda anne ve çocuk için özel odalar yaratıldı. 1944’te hamile kadınlara, çok çocuklu kadınlara ve tek başına çocuk yetiştiren kadınlara sağlanan devlet yardımı yükseltildi, kadın ve çocuğun korunmasını güçlendiren önlemler alındı. Devlet ve belediye bütçelerinde annelerin desteklenmesi için, çocuk eğitimi için ve emekçi kadınların yükünü hafifletecek diğer yardımlar için yeterli olanakların hazır tutulması ağırlıkla kadınların denetimindeydi.

TATİL VE DİNLENME OLANAKLARI

Sovyetlerde tüm vatandaşların faydalanabildiği, ülkenin en güzel, en sağlıklı yerlerinde büyük oranda ücretsiz sanatoryumlar, dinlenme yurtları ve tatil köyleri yaratıldı. Çalışan annelere tatillerinde gerçek anlamda bir dinlenme sağlayabilmek için buralarda, çocuklarını eğitimcilere emanet edebilecekleri özel uygulamalar hayata geçirildi. Böylece anne çocuklarından ayrılmaksızın sağlıklı ve iyi bir dinlenme olanağına kavuşuyordu.

Kültürel alanda da devasa adımlar atan Sovyetlerin dört bir yanında sayısız kültür kurumu halkın hizmetine açıldı: Kültür evleri, radyolar, tiyatrolar, yayınevleri, kütüphaneler, kulüpler, müzeler, araştırma merkezleri, enstitüler...

Sovyet Rusya’da sosyal güvenlik, sosyal yardım ve hizmetler alanında yaratılan devasa olanaklar, yaşlı, engelli ve emekliler için de geçerliydi.

Sovyet kadınının yarını ve çocuklarının akıbeti için endişe duymasına gerek yoktu. Çünkü işsizlik sorununun bulunmadığı ülkesinde devlet onların gerekli eğitimi almasını, sağlıklı kalmalarını ve insana yaraşır yaşama koşullarını güvence altına almıştı.

SOVYETLERDE EŞİTLİK İÇİN ADIM ADIM... 
Yasal düzenlemelerden, fiili eşitlik için atılan somut adımlara, eğitimden politikaya, kadınların toplumsal üretime çekilmesi için yapılan seferberlikten kadın işçilere özel politikalara... Ayrıntılar burada.

KAPİTALİZM SALDIRIYA GEÇTİ

Dünya işçi ve emekçilerinin tanık olduğu ve uğruna mücadele ettikleri bu somut kazanımlar, kapitalist dünyayı baskı altına aldı ve iki sınıf arasındaki çatışmayı azaltmak uğruna “sosyal devlet” uygulamaları gündeme getirildi.

Ancak kapitalistler verdikleri tavizleri geri almak için her daim fırsat kollamayı ihmal etmedi. Krizlerin de etkisiyle 1975’lerden itibaren, hararetli bir şekilde, gereğinden fazla büyüdüğünü iddia ettikleri sosyal devletin sınırlandırılmasını istediler.

Nitekim Sovyetler Birliği’nin çökmesi, rekabet ve teknolojideki gelişmeler, işçi sınıfının mücadelesinin zayıflamış olması günümüzde hızla yaşama geçirilen, yoksulluk ve işsizliği körükleyen, en çok da kadını vuran neoliberal politikalara ortam hazırladı. Bugün, sosyal devlet uygulamaları hızla gerilemekte, bir zamanlar devlet güvencesi altında bulunan “hak”lar budanarak bireylerin insafına kalmış “yardım” anlayışına terk edilmekte.