Ekmek ve Gül’ün internet sitesinde bu hafta “Kadınlara müjdenin işten çıkarma yüzü” başlığıyla işten atmaları ve kadın işsizliğini ele aldığımız bir dosya yayımlandı. İşten atmalara ilişkin bir dosya yapmayı istememizin temel sebepleri, yazın başlarında ülke genelinde fabrikalarda gerçekleşen parça parça işten atılma ve konkordato ilanı haberleriydi. TÜİK verileri de 2025 yılının ilk 3 ayında sanayi alanında istihdam edilen 81 bin kadının istihdamdan ayrıldığını ortaya koydu.

Her ne kadar teşviklerle kadın istihdamının artırıldığına ilişkin bir iktidar propagandası olsa da gerçeklik çok da böyle değil. Önümüzdeki süreçlerde orta vadeli programın sonuçlarıyla, işten atmalardan ve işsizlikten kadınlar daha da derin bir şekilde etkilenecek gibi görünüyor. Keza TÜİK verilerine göre haziran ayı itibariyle her 100 kadından 41’i işsiz. Mevsim etkisinden arındırılmış geniş tanımlı işsizlik oranı, kadınlar arasında 2025’in ilk altı ayında sürekli artarak ocak ayına göre yüzde 3,8 puan yükseldi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in bakanlık koltuğuna oturmasının ardından bu yana kadın işsizliği 10,3 puan arttı.

Patrona var da işçiye yok mu?

Dosyadan çıkan sonuç Erdoğan-Şimşek programı kapsamında, sanayide kadın istihdamını artırmak için sunulan teşviklerin işçilere değil; patronlara yaradığını net bir şekilde gösteriyor. İŞKUR’un başlattığı İş Pozitif programı, SGK prim teşvikleri ve daha nice “müjde”, kadınların kısa süreli, sosyal hakların birçoğundan yararlanamadan, esnek bir biçimde istihdam edilmesi anlamına geldi. Örneğin İstanbul’daki Salcomp fabrikası işe alımlar için devlet teşviği alıyor. Buna rağmen daralma gerekçesiyle çoğu kadın işçi olan 110 kişiyi işten çıkarıp yerine İŞKUR’dan belli bir süre çalışacak işçi alması, teşviklerin nasıl işçinin aleyhine kullanıldığının açık örneklerinden biri. Patronlar bir yandan teşvikleri alırken bir yandan da hem İŞKUR programları vasıtasıyla aldıkları işçileri belli süreli çalıştırıyor, bir yandan da işten atmaların önünde neredeyse fiilen bir engel kalmamasıyla birlikte tazminat hakkını gasbedebilmek için işçilerin bir senesi dolmadan işten çıkartıyor ve yenilerini alıyor.

İşten atma ve işe alım süreçleri kısa periyotlarla bir döngüye dönüştüğünde ise işten atmalara ve işsizliğe ilişkin aslında daha kısıtlı verilere sahip oluyoruz. Bursa’da bir gıda fabrikasından işçi bir kadının dosya kapsamında anlattığı, kendi fabrikasında haftalık olarak işten çıkartmaların yaşandığı ve burada öncelikli olarak altı ayını henüz doldurmamış işçilerin çıkarıldığıydı.

Örgütsüzlük en büyük sorun

Kadınların yoğunluklu çalıştığı tekstil ve çalışanlarının yarısından fazlasının kadın olduğu hazır giyimde ise, “işçi maliyetini düşürme” gerekçesiyle Türkiyeli ve yabancı şirketlerin sermayelerini Hindistan, Mısır gibi Ortadoğu ve Orta Asya bölgelerine kaydırmaya başlaması, gerçekleşen iflas ve konkordato süreçleri işçi kadınları bugünden başlayan bir toplu işsizlik tehlikesiyle baş başa bırakıyor. Tekstil işçisi kadınlar zaten daha önce de çalışma koşullarının diğer sektörlere göre ağır ve güvencesiz olduğunu, şiddetin iş yerlerinde rahatlıkla kol gezdiğini anlatıyorlardı. Şimdi ise kadınlar işten atılma tehdidinin boyutunu, kadın işçilerin birbirleriyle sohbet etmesiyle dahi ortaya çıkabildiğini ifade ediyorlar.

Birleşik Metal İş Sendikası Başkanı Özkan Atar’ın verdiği bilgiye göre kendi sendikalarına üye 213 kadın işçinin işine bir yıl içinde son verildi. Sendikalı işçiler de işten çıkarılırken, sendikalaşma mücadelesi veren işçiler çeşitli kodlarla kıdem vs. haklarına el konarak işten çıkarılıyorlar. Özak Tekstil, Polonez, DİGEL Tekstil, TKIS Blinds gibi iş yerleri patronların bu tutumunu yansıtan örnekler olarak verilebilir. Ancak, özellikle sendikasız işçilerin yoğun olduğu alanlarda, işten atılma tehdidinin düzeyi ve çalışma hayatına etkisi çok daha belirgin. Bir yılı dolmamış işçileri işten çıkartarak tazminat hakkını gasbeden işten çıkartmalar ise çok daha yaygın.

Kadın işçilerin sendikasızlık oranı ise konuştuğumuz sendikacılara göre oldukça yüksek. Bu durum kadın işçilerin bir yandan var olan haklarını -örneğin ücretli izin, analık izni gibi- kullanmasının önünde bir engelken iş güvencesini de tehlikeye atıyor.

Adöksan fabrikası örneği ise önemli bir yerde duruyor. Adöksan’ın kendi web sitesinde yer alan bilgilere göre “yeni tesisle döküm kapasitesi üç kat arttırıldı ve son on yıldaki bileşik yıllık büyüme oranı yüzde 15.” Ağırlıklı olarak kadın işçi çalışmasının nedenlerinden biri de otomotiv parçaları üretiliyor olması. Ancak son dönemde “Arçelik’in taşınmasını” bahane ederek daralmaya gittiğini söylüyor işçilere Adöksan patronları. Konuştuğumuz işçiler, patronların tazminatsız işten çıkası için türlü baskılar uyguladığını çarpıcı bir biçimde anlatıyor. Adöksan bu kadar “büyük” olmasına rağmen yetkili sendikası yok.

İktidarın “istihdam” söylemi boşa düştü

Kısacası, çeşitli programlar ve uygulamalarla işe alım ve işten çıkartılma süreçlerinin hızla gerçekleştirilmesi gerçek işsizlik rakamlarını gizlerken sermaye için kadın emeği sömürüsü en uygun hale getiriyor. Bu süreçte işten atmalar sürerken kadınların iş güvencesi, ücret ve sosyal haklar için sendikalaşması yine patronlar tarafından işten atmalar ile engellenmeye çalışılıyor. Tüm bu koşullarda işçi ve emekçi kadınların şiddet, yoksulluk, işsizlik girdabından çıkabilmek için ne yapması gerektiği ise güncel tartışma konularımızdan biri olmayı sürdürüyor.

Kadınlar güvenceli iş bulmakta zorlanıyor
İşsizlik tehdidi özellikle yaşı ilerlemiş kadınlar açısından büyük sorun. Var olan iş yerinde uzun süredir çalışmış kadınlar, işten çıkartıldıktan sonra yeniden görece güvenceli bir iş bulmakta zorlanırken esnek ve güvencesiz işlere yönelmek zorunda kalıyor.

“Kadınlara müjdenin işten çıkarma yüzü” dosyanın tüm yazılarına ulaşmak için tıklayın.

Fotoğraf: Pexels