Rezzan Has Müzesinde ‘Cibali Tütün Fabrikası-Emeğin Mekanı’ sergisinin ilanlarını gördüğüm zaman nelerin sergilendiğini çok merak ettim. Bir asırdan daha fazla tütün işleyen, sigara saran yüzlerce işçinin çalıştığı fabrikanın son emekçilerinden biri olarak yaşanmışlıkların ne kadarının sergilendiğini görmek istedim.
Haliç sahil yolundan giden Eminönü otobüsüne bindim. Senelerdir bu yoldan Eminönü’ye gider şimdiki Kadir Has Üniversitesinin önünden bazen farkına bile varmadan geçerim. Cibali Tütün Fabrikası sergisini gezme düşüncesi ile çıktığım yol, görmeden, bakmadan, geçtiğim aynı yol değildi. Bugün on yedi sene çalıştığım Cibali Sigara Fabrikasına giden yolu gidiyordum. İçimde garip bir heyecan, yüreğimde bir telaş...
Unkapanı durağında inip aşağı caddeden yürümeye başladım. Attığım her adımda bastığım her karış yolda yaşanmışlıklar üzerime doğru gelmeye başladı. Binanın önündeki hafif rampayı çıkarken dudaklarıma bir gülümseme yerleşti.

MÜDÜR AZ DAHA CAMDAN DÜŞECEKTİ

İlk vizite eylemlerimizden birini yaparken fabrikanın önünde toplanmışız. Vizite kağıtları elimizde, polis caddeye inmeyelim Cibali’nin arka sokaklarından gidelim diye bu rampaya polis otobüsünü park etmiş caddeye iniş yolunu kapatmıştı. Yavaş yavaş otobüse dayanıp caddeye kadar otobüsü sürüp yolu açmıştık.
Rampayı çıkıp boyanmış, restore edilip yenilenmiş fabrikamıza bakarak ön kapıya geldim. Kafamı kaldırıp yukarıdaki camlara baktım. Sanki fabrika müdürü camdaydı. Bir keresinde kapının önüne park etmiş olan fabrika müdürünün arabasının üzerine çıkarak toplanan işçilere konuşma yapmıştım. Söylediğimiz halde arabayı çekmemişti, mecburen müdür az daha camdan düşecekti.

89’DA EYLEMSİZ GÜNÜMÜZ OLMAZDI

Kapıdan içeri girdim. Ana salon önümde uzanıyordu. Sol tarafta sigara imalat sağ tarafta pipo tütünü, enfiye. Pipo tütününe konan aromaların kokusu salonu doldururdu. ‘89 bahar eylemlerinde, eylemsiz günümüz olmazdı. Fabrika dışında bir eylem yapmamışsak çay molasında bütün işçi bu salonda toplanır slogan atar değerlendirme yapardık.
İki bin işçinin yarısından çoğu kadın olunca 8 Mart Emekçi Kadınlar Günü bir başka kutlanırdı. Genç kadın işçilerden oluşmuş halk oyunları ekibimiz vardı. Yemek paydosunda çalışırlardı. Aynı şekilde bir de koro kurmuştuk. 8 Martta bu salonda tüm işçiler toplanır, gösteriler yapar, sonra mitinge giderdik.

FABRİKANIN İÇİNDE MÜZE VARDI

Anıların içinde kaybolmuş bir halde, binanın şimdiki halini, müzenin yerini göstermeye çalışan öğrencinin konuşmalarını algılayamadan sergi salonuna geldim. Çalışırken fabrikanın içinde müze vardı. Asırlık fabrikanın ilk dönemlerinde kullanılan tütün balyalama, kıyım, elle sigara sarma, ilk filitreli uç takma, sigara paketleme, ilk dokuma tezgahları, ip sarma taharları vs aletler, masalar, daktilolar, resimler, üye kayıt defterleri... Onlarca malzeme camekanlar içinde sergilenirdi. Eski bir itfaiye arabası bile vardı. Son dönemde A. Kadir’in ‘Cibali’ şiirini çerçeveletip müzeye koymuştuk.

Cibali dendi mi
aklıma siz gelirsiniz, kadınlar.
Çarpık ayakkaplarınız gelir
ve kahraman elleriniz.

Fabrika kapandıktan sonra müze de boşaltıldı. Sergi salonunu dolaşırken bir kısmının bu sergide yer aldığını görmek eski müzeyi geziyormuş duygusu uyandırdı. Yıllar içinde üretilmiş tüm sigara paketlerinin ambalajları, puro yapımı için kullanılan tablalar, ilk kullanılan makinalar, en önemlisi de kadın işçilerin resimleri. 1900 yıllarda çalışan kadın işçiler... Resimleri incelerken aynı bizim gibiler diye düşünmekten kendimi alamadım.

TÜTÜNÜ BİLİR MİSİN?

Cibali Sigara Fabrikasında sigara imalatının yanı sıra puro imalatı, pipo tütünü, enfiye ve dokuma yapıyordu. Puro ve sigara imalatının dışında dokumayla ilgili ne sergide ne de duvarlarda yer alan açıklamalarda bir bilgiye rastlamadım. Oysa dokuma bölümü bir tek Cibali Sigara Fabrikasında vardı. Tütün fabrikasında dokuma nedir, diye sorabilirsiniz. Bu dokumalar sigara makinalarına takılan üzerinden sigaraların geçtiği iplikten örülen bantlardı.
Her şeye rağmen böyle bir serginin oluşturulması ve sergilenmesinin önemini yadsımamak gerekir diye düşünerek, ağır adımlarla sergi salonundan çıktım. Artık Cibali Sigara Fabrikası olmayan bu yabancı binadan kulaklarımda makinaların seslerine karışmış işçilerin sesleri, yüreğime oturmuş bir isyan duygusuyla ayrıldım.

İki parmak arasına kıyılmış,
Bir parçası var kalbimin
İncecik ak kağıtlara sarılır...
Ahmet ARİF