İlk profesyonel kadın gazeteci Sabiha Sertel

BELLEK

02 Eylül 2020 16:00

Kadın ve Sosyalizm kitabını 1935 yılında Türkçeye kazandıran Sabiha Sertel 2 Eylül 1968’de aramızdan ayrıldı.

Tam adı Sabiha Nazmi Zekeriya Sertel. Sabiha Zekeriya imzasını da kullandı. 1895 yılında Selanik’te doğdu. 1902 yılında ilkokula başladı. Ortaokul ve liseyi Selanik’te Terakki Mektebinde tamamladı. Bir süre Fransız Mektebinde devam etti. Eğitimine 1911 yılında arkadaşlarıyla birlikte, ilerleme anlamına gelen Tefeyyüz Cemiyeti adını verdikleri okuma grubunda devam etti. “Osmanlı Cemiyetinde Kadın” başlıklı makalesi, yılın en iyi makalesi ödülünü aldı. 1912 yılında Hilal-i Ahmer Hastanesinde gönüllü hastabakıcılığa yazıldı. 1913 yılında ailesiyle birlikte Selanik’ten İstanbul’a taşındı. 1915’te gazeteci Mehmet Zekeriya Sertel’le evlendi. 1917 yılında kızı Sevim doğdu. 1919 yılında kocası Zekeriya Bey tutuklandı. Sabiha Hanım, 6 Mart 1919’dan 25 Aralık 1919’a dek 17 sayı olarak yayımlanan Büyük Mecmua’nın imtiyazını üzerine aldı. Burcu Ertuna Biçer, “Sabiha Sertel’de Kadın Sorunu ve İdeolojik Duruş” adlı yazısında Sertel’in burada kadın meselesi üzerine yazdığı yazılarda kadınlara yasal eşitliği savunan birinci dalga feminizminin etkilerinin görülebileceğinin altını çizer.

Sertel, Roman Gibi adlı anı kitabında Büyük Mecmua’nın çıkışına ilişkin görüşlerini şöyle ifade eder: “Ümitsizliğe düşüp etrafa zehir saçacağımıza yahut herkese milletin geleceğinden ümit kalmadığını yayacağımıza oturup el birliği ile çalışmak ve milletin kültür bakımından yükselmesini ve gerçek bir millet olmasını sağlamaya çalışmak gerekir.”

Derginin gönüllü çalışan yazarları arasında Ömer Seyfettin, Ali Canip, Falih Rıfkı, Yusuf Ziya, Orhan Seyfi, Faruk Nafiz, Köprülüzade Fuat, Mehmet Emin Yurdakul, İsmail Hakkı, Tekin Alp ve Yaşar Nuri gibi yazarlar vardı.

Derginin kapanmasının ardından Halide Edip’in aracı olduğu bir burs sayesinde, eşi ve çocuklarıyla, eğitimine devam etmek üzere ABD’ye gitti. 1919-1923 yılları arasında Bernard Koleji’nde dil eğitimi aldıktan sonra Columbia Üniversitesi Sosyal Çalışmalar Okulunda (The New York School of Social Works) eğitim gördü. Sertel burada sosyoloji derslerinde Morgan ve Le Play’in incelemelerini, Engels’in Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni ve daha sonra çevirisini de yapacağı Bebel’in Kadın ve Sosyalizm metinlerini okudu. Burada gördüğü eğitimle birlikte Sertel, sosyalist ideolojiye odaklanmaya başladı. 1922 yılında ikinci kızı Yıldız doğdu. 1923 yılı temmuz ayında ailesiyle birlikte Türkiye’ye geri döndü. Ankara’ya yerleştiler. Çocuk Esirgeme Kurumu desteğiyle “Sosyal Araştırma” projesine girişti ama proje hayata geçirilemedi. Cumhuriyet’in ilanından sonra İstanbul’a döndüler.

TAKMA İSİMLE KADIN ERKEK İLİŞKİLERİ ÜZERİNE YAZILAR

1924 yılında eşiyle birlikte Resimli Ay dergisini çıkartmaya başladı. Resimli Ay ve Resimli Perşembe’de Cici Anne imzasıyla kadın-erkek ilişkilerine ilişkin yazılar yazdı. Biçer, Sertel’in Cici Anne takma adıyla yazdığı yazılarda yalnızca kadın-erkek sorununa ilişkin yazdığını, kendi adını kullanarak ise siyasi yazılar yazdığını belirtir.

Bu yazılarında yazar, okuyuculardan aldığı mektuplar üzerinden kadın-erkek ilişkilerini yorumlamaktadır. Ancak Cici Anne’nin kendisi olduğunun anlaşılmasını istemez gibidir. Çünkü “Cici Anne” kadınların kadınlıkla ilgili sorunlarıyla, “Sabiha Sertel” ise sol siyasetle, başka bir deyişle daha ciddi konularla ilgilenmektedir.

Cumhuriyet gazetesinde yazdığı bir yazı nedeniyle “rejimi tenkit ve sınıflar arasına nifak sokmak” suçuyla yargılandı. 1925 yılında kocası Zekeriya Bey tutuklanarak Ankara’ya götürüldü, Sinop’ta üç yıl kalebentliğe mahkûm edildi. Resimli Ay dergisinin kapanması üzerine Sabiha Hanım, Sevimli Ay’ı çıkartmaya başladı.

1926 yılında Resimli Ay yeniden yayımlanmaya başladı. Derginin ikinci evresi kendi sözleriyle “yeni bir edebiyatın doğuşunu gösteren bir devre”ydi. Nazım Hikmet Resimli Ay’da çalışmaya başladı. Sertel’in sosyalizme yaklaşmasında Nazım Hikmet’le dostluğu da rol oynadı. Kadın konusu derginin ana konularından biri olmaya devam ederken bakım, sağlık, Hollywood yıldızları üzerine haberler gibi yazılar da dergide yer alıyordu. Biçer bunu dönemin desteklediği modern kadın imajına bağlarken, yeni ulus devletin modernliğinin dünyaya kadınların modern görünümleri aracılığıyla da kanıtlamayı amaçlayan erken Cumhuriyet dönemi reformlarının bu konuda etkili olduğunun altını çizer.

Sabiha Hanım, 1930 yılında İstanbul’da belediye seçimlerinde aday oldu. “Savulun geliyorum” başlıklı makalesi nedeniyle yargılandı. 1931 yılında Resimli Ay kapandı. Aynı yıl Zekeriya Sertel Son Posta gazetesini kurdu, şeker fabrikası sahibi Hayri İpar’ın haksız kazanç sağladığını iddia ettiği yazısı “Şekerci Hayri Bey İhtikar Yaptı!” nedeniyle yargılanarak Sultanahmet Cezaevine gönderildi. 29 Ekim 1933’te Cumhuriyet’in yıl dönümü ile ilan edilen affa kadar 3 yıl süresince cezaevinde kaldı. Sabiha Sertel bu esnada Zekeriya Sertel’in Yunus Nadi ile çıkardığı Hayat Ansiklopedisi’nde çalışmaya başladı. Karl Kautsky’nin Sınıf Kavgasını, Adoratski’nin Diyalektik Materyalizmini, Lenin’in Harp ve Sosyalizmini ve August Bebel’in Kadın ve Sosyalizmini Türkçeye çevirdi. Bu süreçte Kadıköy’de çocuk yuvası açtı.

1934 yılında kurulan Tan gazetesinde çalışmaya başladı, ABD’de yayımlanan “Yılda 100 Kitap” serisini örnek alarak “Tan Cep Kitapları” dizisini yayımladı. Büyük Mecmuada yazdığı kadın haklarına ilişkin yazıların aksine Tan gazetesindeki yazılarında emperyalizm ve faşizm karşıtı yazılar yayımladı. Sertel bu dönemde yazdığı yazılar için Roman Gibi adlı anı kitabında “(b)en de böylece politik hayata girme fırsatı buldum” der.

1936 yılında Hintli idealist filozof Roy ile materyalist felsefeye bağlı kızı Çitra’nın Hindistan’ın İngiliz emperyalizmine karşı savaşı esnasında süren fikir çatışmalarını konu edinen Çitra Roy ile Babası romanını yazdı. Daha sonra ilk ve son sayısı mart 1936’da yayımlanan Projektör dergisini çıkartmaya girişti. Biçer, “Milli edebiyat yoktur, sınıf edebiyatı vardır” başlığının derginin siyasi eğilimini yansıtması açısından önemli olduğunun altını çizer.

Sertel, 1937 yılında Fransa ve ABD’ye gitti. Bu ülkelerden Tan gazetesine röportaj ve yazılar gönderdi. Komünist bir dergi olan Voix Européenne dergisinde yazılar yayımladı. 1940 yılında “Yeni Mecmua Çocuk Neşriyatı” tarafından yayımlanan Efe Ali, Hayvanlar Meclisi, İnci Gerdanlık, Küçük Kahraman, Mavi Boncuk, Sihirbazın Kızı, Şehit Çocuk, Tıngır Mıngır Ben Geldim, Vatan Uğruna gibi çocuk kitaplarının hazırlanışına katıldı. Aynı yıl Tevfik Fikret hakkında yazdığı yazılarda, Yeni Sabah gazetesine ve Sebil-ü Reşat dergisi sahibi Eşref Edip Hoca’ya hakaretten yargılandı.

1941 yılında Tan’da yazması siyasal iktidarca bir süre engellendi. 1942 yılında ırkçılığa karşı yazdığı bir yazı nedeniyle yargılandı. 1941-1942 yıllarında İkinci Dünya Harbi Tarihini yazdı. 1943’te Basın Genel Müdürlüğünden gelen yazılı bir belgeyle Tan’da yazması bir yıl süreyle yasaklandı. Sertel bu dönemde Lenin’in Emperyalizm, Kapitalizmin Son Aşaması’nı ve Stalin’in Leninizmin Sorunları’nı Türkçeye çevirdi. 1945 yılında Görüşler dergisini çıkarttı. 4 Aralık 1945’te bir kışkırtma sonucu Tan matbaası yakıldı. Sabiha Sertel kocasıyla birlikte tutuklandı.

Giderek artan siyasal baskılar nedeniyle 1950’de Türkiye’den ayrıldı. Önce Paris, sonra Roma ve tekrar Paris’te yaşadı. 1952 yılı ağustos ayında eşiyle birlikte Budapeşte’ye gelerek Budapeşte Radyosu’nda çalışmaya başladı. 1953’te Budapeşte Radyosu Türk Seksiyonu Şefi oldu. TKP Budapeşte grubu sorumlusu oldu. 1956 yılında kocası ve kızı Yıldız’la Prag’a geçti. Bizim Radyo’da çalışmak üzere Leipzig’e taşındı. 1962’de TKP MK Dış Bürosu’nun 1962 Konferansı’na katıldı. 1963 yılında SSCB’ye gitti. 4 Haziran 1965 TKP’nin Leipzig Grubu içindeki son gelişmeler ve anlaşmazlıklarla ilgili raporunu Moskova’dan yolladı. 1963-1968 yılları arasında İlericilik-Gericilik Kavgasında Tevfik Fikret, Nazım Hikmet’ten ve Sabahattin Ali’den Anılar ve Roman Gibi adlı anı kitaplarını yazdı. Paris, Budapeşte ve Moskova’da yaşadıktan sonra 1968’de ölümüne dek Bakü’de kaldı.

2 Eylül 1968’de Bakü’de öldü.