Okurumuzun Sorusu:

Özel bir okulda öğretmenlik yapıyorum. 3.5 aylık hamileyim. Bir aksilik olmazsa nisan sonu ya da mayıs başında doğum olması bekleniyor. Buradaki şartlar beni fazlasıyla zorladığı için 32. haftaya kadar çalışmak istemiyorum. Doktor raporuyla daha erken ayrılabileceğimi duydum ancak ayrıntıları bilmiyorum. 32. haftam mart ayının başlarına denk geliyor. Ben sömestr tatilinden sonra yani 2. dönem itibarıyla bırakmak istiyorum. 1. Rapor alırsam maaşım ödenmeye devam eder mi, ücretli izin zamanımdan mı düşülür? 2. Rapor almayıp 32. haftaya kadar çalışırsam ücretli iznimin bitişi yaz tatiline denk geliyor. Normalde yazın da maaş alıyordum ama “Ücretli iznin bitti şimdi ücretsiz iznin başladı” deyip maaşımı kesebilirler mi? Önümüzdeki yıl bebeğime kendim bakacağım için işe devam etmeyeceğim.

Öncelikle okurumuzu şimdiden tebrik edelim!

Bir noktayı açıklığa kavuşturalım. Analık istirahati (izni) boyunca işverenin kadın işçiye ücret ve sigorta primi ödeme yükümlülüğü yoktur. Genel kural olarak kadın işçiye 16 haftalık analık izni boyunca ücret ödenmez. Kadın işçi analık istirahatinde olduğu dönem boyunca Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan geçici iş göremezlik ödeneği (uygulamadaki adıyla analık ödeneği) alır.

Aynı durum, analık halleri dışında, işçinin raporlu olduğu diğer dönemler için de söz konusudur. Raporlu olan işçiye işveren ücret ödemez; işçi SGK’dan hastalığı nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneği (uygulamadaki adıyla rapor parası) alır.

Bu durumun tek istisnası iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinde işçiye analık izni boyunca ücretinin ödenmeye devam edeceği, işçinin de SGK’dan alacağı ödeneği işverene iade edeceği yönünde özel bir hüküm olmasıdır. Böyle bir istisnai durum söz konusu değilse, genel kural geçerlidir. Analık istirahati boyunca işveren ödeme yapmaz, kadın işçi SGK’den ödenek alır.

Dolayısıyla okurumuz analık iznine daha erken ayrılsın ya da ayrılmasın okurumuza analık izninde olacağı tüm süre boyunca ücret ödenmeyecektir. Ancak okurumuz SGK’den ödenek alabilecektir. Bir başka deyişle okurumuzun sorusunda ifade ettiği “ücretli izin” söz konusu değildir. İşçinin analık nedeniyle istirahatli olduğu ve bu sürede SGK’den ödenek aldığı bir durum söz konusudur.

Dolayısıyla -birazdan detaylarını anlatacağım üzere- okurumuza doğum öncesi 8 haftadan daha uzun süre analık istirahati verilirse, işveren bu ek süreyi ücretli izinden düşemez. Çünkü bu sürenin düşülebileceği bir ücretli izin yoktur.

Gelelim diğer meseleye.

İş Yasası’nın 74. maddesine göre tekil gebeliklerde analık istirahati doğumdan önce 8, doğumdan sonra 8, toplamda ise 16 haftadır. Yine aynı maddeye göre bu süre “işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve doğumdan sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir”.

Okurumuzun doğumdan önceki 8. haftadan önce analık istirahatine ayrılabilmesi ancak ve ancak doktorun bunu gerek görmesi ve daha uzun bir rapor vermesi ile mümkündür. Yani doktor okurumuza doğum öncesi 8 değil örneğin 10 hafta istirahat verebilir.

Bu durum okurumuzun doğum sonrası 8 haftalık izin süresini etkilemeyecektir. Okurumuza doğumdan önce 10 hafta istirahat verilse bile okurumuzun doğum sonrası 8 haftalık istirahat hakkı olacaktır. Doğum sonrası süre de doktor gerek görürse artırılabilecektir.

Böyle bir durum söz konusu olursa, yani okurumuza doğum öncesi 8 haftadan daha yüksek bir istirahat verilirse okurumuza yine işveren tarafından ücret ödenmeyecektir. Okurumuz

SGK’den geçici iş göremezlik ödeneği alacaktır. Yani doğumdan önce 8 değil 10 hafta analık istirahati verilirse, tüm bu süre boyunca okurumuza ücret ödenmeyecek; okurumuz SGK’den ödenek alacaktır.

Tüm analık izni bitip okurumuz işe döndüğünde işverenin ücret ödeme yükümlülüğü başlamış olacaktır. Bu dönemin yaz tatiline denk gelmesi işverenin bu yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. İşveren yaz tatili döneminde de ücret ödediği için okurumuza da ücret ödemekle yükümlü olacaktır. Okurumuz talep etmediği sürece işveren okurumuzu tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkaramaz.

Not: Teknik bir detay olacak ama yine de belirtelim. Toplamda 16 haftadan fazla analık istirahati verilen kadın işçiler, 16 haftalık süreyi analık sigortası kapsamında geçici iş göremezlik ödeneği olarak alır. 16 haftayı aşan süreler hastalık sigortası kapsamında geçici iş göremezlik ödeneği olarak ödenir. Analık sigortası kapsamında ödenen ödenekte ilk 2 günde kesinti yokken, hastalık sigortası kapsamında ödenen ödenekte ilk 2 gün kesilir. Temel fark budur. Diyelim ki doktor okurumuza doğum öncesi 10 hafta istirahat verdi. Bu durumda okurumuz ilk 2 haftayı hastalık sigortası kapsamında alacağı için 14 günden ilk 2 gün kesilecek; okurumuz 12 günlük ödenek alacaktır. Ardından 8 haftalık doğum öncesi iznine girildiğinde kesinti yapılmadan ödenek verilecektir. Ödeneğin hesap yöntemi için şu yanıtımıza bakılabilir: ANALIK ÖDENEĞİ ELE GEÇEN ÜCRETTEN DÜŞÜKTÜR