Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın aile yılı kapsamında duyurduğu, çocuğunun doğumundan ilköğretime kadar memurlara yarı zamanlı çalışma “müjde”sinin kamu emekçileri açısından pek de müjde olmadığı yönetmeliğin yayımlanmasıyla birlikte kısa sürede ortaya çıktı. Kamu emekçilerinin son yıllarda ücretlerinin yanı sıra kreş, servis, yemek gibi sosyal haklarında tasarruf adı altında yaşadığı ciddi hak kayıpları ortadayken, yönetmeliğin düzenlediği yarı zamanlı çalışma biçimi, emekliliğinden kıdemine, aylık ücretinden sosyal yardımlara yarım hakları beraberinde getirecek. Zaten mülakatla birçok adaletsizliğin yaşandığı kamuda, iş yerine yarı zamanlı gelen bir kamu emekçisinin şef, uzman, müdür gibi kadrolara atanmasının yöneticiler tarafından mülakatlarda engellenme olasılığı da cabası.

Hem erkek hem de kadınları kapsıyor gözükse de bakım emeğinin kadının üzerinde olması nedeniyle kadınları daha çok etkileyecek olan düzenleme, kadınların sevinçle karşılayacağı bir hak olmaktan öte bakım sorununu çözemediği durumlarda, olan haklarından da vazgeçeceği bir zorunluluk olmanın ötesine geçmeyecek gibi görülüyor. Yönetmelikte kamu emekçilerinin 1 Ağustos’ta başlayacak TİS görüşmeleri için kreş, doğum izni, çocuk ve doğum yardımı gibi taleplerinin de hiçbiri yer almıyor. Yönetmeliğin müjdelendiği gibi bir hak kazanımı olarak görülmediği görüştüğümüz çoğu kamu emekçisinin ortak düşüncesi. Kadınlar, uygulanabilirliği açısından da yaşanabilecek bir sürü probleme dikkat çekiyor.

Uygulanması açısından belirsizlikler var

Yönetmelik uygulanabilirlik açısından farklı kamusal alanlara ilişkin soru işaretleri de barındırıyor. Örneğin, kamu emekçilerinin çoğunluğunu oluşturan öğretmenler için bu süreç belirsiz. Gazetemize yeni yönetmeliği değerlendiren birçok öğretmen “Bu yönetmelik bizi kapsamıyor gibi” şeklinde açıklama yapıyor. Sınıf öğretmeni olan eğitimciler “Sınıfımızı yarım gün kime bırakıp gideceğiz, iki farklı öğretmen mi okutacak çocukları” diyerek öğretmenler açısından uygulanabilirliğini sorguluyor. Mamak’tan, yeni doğum yapmış bir öğretmen, “Beni etkileyen bir durum yok. Ben zaten 20-21 saat derse girdiğim için. Yarı zamanlı dedikleri de 20 saatmiş, memur açısından daha iyi olabilir belki onların çalışma sistemleri daha farklı. Bizim ek dersimiz de pek olmuyor” şeklinde ifade ediyor. Eğitimcilerin bir başka dikkat çektikleri konu, alım gücünün düştüğü günümüz koşullarında yarım maaşla geçinmenin imkansızlığı. Çankaya’da görüştüğümüz eğitimciler, yarım maaş verdikleri için öğretmenlerin çoğunun bu hakkı kullanmayacakları görüşündeler.

Kadınların hem işte hem evde yükü artacak
Çankaya’dan bir eğitim emekçisinin yönetmeliğe ilişkin değerlendirmeleri şöyle:
“Kadınları yarı zamanlı çalıştırmaya zorlayarak hem ev işinde hem de kamu sektöründe yükünü arttırmayı hedefleyen yeni düzenleme, bizlere lütuf gibi sunuluyor. Kadın ve erkek çalışanların her ikisinin de faydalanacağı dile getirilse de bunun kadının üstüne daha fazla yük bindireceği açık olarak görülmekte. Sosyal devlet anlayışı içinde çocuk bakımı ücretsiz olarak verilmesi gereken bir hak iken özellikle kamuda çalışan kadınların emeklilikleri, kademe ilerlemesi gibi özlük hakları ile ilgili problemleri de beraberinde getirecek gibi gözüküyor.”

İş yükü daha da artacak

İş yükünün fazla olduğu iş yerlerinde ise kadın emekçilerin tedirginliği, yarı zamanda yapacakları işin artacağı yönünde. Sağlık alanında çalışan kadınlar, hastanelerdeki iş yükünün yoğunluğuna dikkat çekerek, yarı zamanda yapacakları işin artacağını, ayrıca bunun sadece kendilerine değil, iş arkadaşlarına da iş yükü olacağını söylüyor. Yenimahalle Devlet Hastanesinde çalışan Sinem, sağlık emekçileri açısından uygulanabilirliğini sorgulayanlardan. Sağlık alanında kadro eksikliğine ve iş yüküne dikkat çeken Sinem’in değerlendirmeleri şöyle:

“Bu, biz sağlıkçılar için hiç uygun olmayan bir yönetmelik. Pek çok yerde hemşire eksikliği var. Eksik sayıda çalışan sağlık ekibi bu hakkını kullanmak için bütün işlerini yarım gün hiç oturmadan, nefes almadan çalışıp işlerini bitirip öyle iş yerinden çıkabilir. Yarım gün izni ancak böyle kullanabiliriz. Çünkü sağlık alanında işler çok yoğun. Bu yoğunluk içerisinde iş arkadaşlarımızın üstüne iş bırakıp çıkmayı da istemeyiz. Üstelik sağlık çalışanı vicdanen hastanın tedavisinin sorumluluğunu da taşıyor. Bu nedenle biz sağlık emekçilerine hiç uygun bir düzenleme değil. Bu ekonomik krizde yarım gün çalışıp yarım maaş alıp geçinmek de imkansız. Biz sağlıkçılar nöbet tutarak çalışıyoruz, bu nedenle yıllardır talebimiz 24 saat açık kreşler. Devlet 24 saat açık kreş yapacağına bizimle dalga geçiyor. Bir sağlık emekçisi olarak söylemek gerekirse bir parmak bal bile değil.”

‘Tam ücret alsaydık müjde olabilirdi’
İstanbul Çapa Hastanesinde çalışan Sağlık Emekçisi Sezen de yeni yönetmeliğin özellikle büyük şehirlerde yaşayan kadınlar için hiçbir kolaylaştırıcı yanı olmadığına dikkat çekiyor:
“Sekiz yıldır iktidar sözcüleri tarafından ‘müjde’ gibi sunulan bu değişiklik yürürlüğe girmiş, bunun neresi müjde ben anlayamadım. Ben bu düzenlemenin iki aylık olanını, ikinci çocuğumu doğurduğumda biliyordum. Hiç kullanmayı düşünmemiştim. Çevremde de kullanmayı düşünen yok. İstanbul’da trafik çok yoğun olduğu için yarı zamanlı çalışmak sabah ya da akşam servisini kullanamamak, trafikte çok vakit kaybetmek anlamına geliyor zaten. 60 bin lira maaş alıyorum, 30 bin lira alacağım anlamına geliyor. Bunun kolaylaştırıcı hiçbir yanı yok. Bu parayla geçinmek imkansız. Tam zamanlı ücret verip yarı zamanlı çalışma hakkı getirilseydi o zaman müjde olabilirdi.”

‘Bebeği yarım gün nereye bırakacağım?’

Kamuda masa başında çalışan Suna’nın ilkokula giden tek bir çocuğu var. Eşinin asgari ücretten biraz daha fazla kazandığını ve tek çocukla bile geçinmekte zorlandıklarını ifade ediyor. Suna’nın yönetmeliğe ilişkin sözleri şöyle:

“Memurun ücretinin alım gücü çok düştü. Zam beklerken aldığımız üç kuruş aylardır biriken borçlara çare olmadı. Çocuğumla özel bir şeyler yapmak artık imkansız hale geldi. Eşimle ikinci çocuğu istememize rağmen yapamadık. Bu yönetmeliğe güvenip yaptım diyelim, evin kirası 20 bin lira; çocuğun okuldu, etüttü masrafları varken ve her şeyin pahalandığı şu dönemde hem yarım maaş alacağım hem de yarım gün işe geleceğim. Keçiören’den işe gelmem en az 45-50 dakika. Yeni doğan bebeğimi yarım gün nereye bırakacağım? Hadi ilkokuldakinin okul masrafını karşıladım diyelim, etütü, yolu, kursu nasıl karşılayacağım yarım maaşla? Ben anlamadım bu nasıl bana müjde oldu. Bilmiyorum, durumu daha iyi olan veya evi kendinin olan biri belki düşünebilir”

Sendikalar nasıl değerlendirdi?

Kamu emekçileri arasında en fazla üyeye sahip olan Memur-Sen ve Kamu-Sen yönetmeliğe ilişkin açıklamalarında yarı zamanlı çalışmayı olumlu bularak “ailenin korunması ve güçlendirilmesi” açısından önemli olduğu yönünü dile getirdiler. Memur-Sen doğumdan sonra yarı zamanlı çalışmanın kendi talepleri arasında olduğunu ve bu yönetmeliği “kıymetli” bulduğunu açıkladı. Kamu-Sen de yarı zamanlı çalışmanın olumlu olduğunu ancak kapsamının genişletilmesi gerektiğini belirtti. Ancak her iki konfederasyon da kamu emekçilerinin yaşayacağı yarı haklar ve yarı ücretler açısından herhangi bir değerlendirme yapmadığı gibi açıklamaları kamu emekçileri açısından kazanımı sağlayacak talepleri dile getirmekten de uzaktı.

TİS'te ne talep ediliyor?

Oysa ki her iki konfederasyonun da toplu sözleşme görüşmeleri için kreş, doğum ve çocuk yardımlarının artırılması yönünde talepleri mevcut. Ağustos ayı kamu emekçileri için toplu sözleşme ayı olması nedeniyle sendika konfederasyonlarının bu noktada taleplerine baktığımızda kreş hakkı, ücretli doğum izninin ve süt izinlerinin artırılması, doğum yardımı yapılması ve çocuk yardımlarının artırılması gibi ortaklaşan birçok talep yer alıyor. Memur-Sen, ücretsiz kreş hizmeti sunulmasını, sunulamayan yerlerde her çocuk için 8.780 lira kreş yardımı ve ücretli doğum izninin 60 haftaya çıkarılmasını, süt izin sürelerini uzatılmasını; Türk Kamu Sen, doğum yapması nedeniyle ücretsiz izne ayrılan kamu görevlilerinin sosyal güvenlik primlerinin kurumları tarafından yatırılmaya devam etmesini, söz konusu personele izinleri süresince maaşlarının belli oranında destek ödemesi yapılmasını talep ediyor. Ancak kamu emekçilerinin haklarının yarıya indiği bir çalışma modelini “olumlu” bularak “bizim de talebimizdi” diyen emek örgütlerinin bu konuda kendi taleplerine hiç değinmemeleri düşündürücü. 1 Ağustos’ta başlayacak TİS görüşmelerinde kamu emekçilerini yetkili sıfatıyla Memur-Sen temsil edecek ve ücretsiz kreş, doğum izninin artırılması gibi emekçilerinin taleplerini masada gündem edip etmeyeceği önümüzdeki süreçte görülecek. Çünkü iktidarın “müjde”lediği bu yönetmelik, kamu emekçilerinin toplu sözleşme taleplerini görmezden gelerek kreş, doğum izninin artırılması, çocuk ve doğum yardımlarına ilişkin kamu emekçilerinin gerçek taleplerini karşılamaktan çok uzak olduğu gibi hak kayıplarını da beraberinde getiriyor. 

Yarı zamanlı çalışma kadını bakım emeği sorumluluğuna hapsediyor
TİS talebi, doğum öncesi 8, doğumdan sonra 24 hafta analık izni ve sonrasında 6’şar ay devredilemez ebeveyn iznine yönelik düzenlemeler yapılmasını, tüm çalışanların yararlanacağı ücretsiz, nitelikli, anadilinde ve 7/24 hizmet veren kreşler açılmasını talep eden KESK ise, iktidarın tek tip aile anlayışı dayattığını ve yarı zamanlı çalışmayı kadının bakım emeğinin doğal üstlenicisi olarak kalmasını sağlayacağı yönüyle eleştirdi. 

*Kamu emekçilerinin isimleri, baskı ve soruşturma endişesi sebebiyle değiştirilmiştir.

Fotoğraf: Pixabay