Çatalhöyük'te anayerliliğin izleri

GÜNDEM

28 Haziran 2025 10:10

Çatalhöyük’te yapılan çalışma, Neolitik dönemde hane halkının kadın soyuna dayalı biçimlendiğini ve toplumsal yaşamda kadınların belirleyici roller üstlendiğini işaret ediyor.

Çatalhöyük’te yapılan uluslararası bir araştırma, Neolitik dönemde ev içi yaşamın ve toplumsal yapının kadın merkezli biçimlendiğini ortaya koydu. Türkiye, Danimarka, İsveç ve ABD’den araştırmacıların yer aldığı ekip, M.Ö. 8.000–9.000 yıl öncesine tarihlenen 131 bireyin genetik materyalini inceledi. Sonuçlar, aynı evde gömülü bireylerin çoğunlukla kadın soyundan akraba olduğunu gösterdi.

Araştırmacılar, bu bulguların "matrilokalite" yani kadınların doğdukları evde yaşamaya devam ettiği, erkeklerin ise başka evlere taşındığı bir yaşam biçimine işaret ettiğini belirtiyor. Bu durum, doğrudan bir “anaerkil toplum” anlamına gelmese de güç ilişkilerinin kadınlar lehine örgütlenmiş olabileceğini düşündürüyor.

Araştırmada öne çıkan bir diğer nokta ise, kadınların daha zengin mezar eşyalarıyla gömülmüş olması. Bebek ve çocuk mezarlarında bulunan eşyaları da inceleyen araştırma ekibi kız bebeklerinin erkeklere kıyasla çok daha fazla mezar eşyasıyla gömüldüğünü gördüklerini belirtti. Bu bulgu, kadınların yalnızca hane kurulumunda değil, toplumsal statü açısından da belirleyici roller üstlendiğine işaret ediyor.

AİLE SADECE AKRABALIĞA DAYALI DEĞİL

Arkeofili'de yer alan habere göre, araştırma ekibi çok sayıda evde yapılan gömütlerin genetik akrabalıklarını ölçerken beklenmedik bir sonuçla karşılaştı. ODTÜ’de doktora sonrası araştırmacı olan Eren Yüncü “Erken Çatalhöyük döneminde mezarlarda genellikle biyolojik aile bireyleri gömülüyordu. Ancak sonraki yüzyıllarda, aynı yapılar içine genetik olarak akraba olmayan bireylerin sıklıkla birlikte gömüldüğünü gördük” dedi. Çalışmanın eş yazarı Elifnaz Eker “Bu kişiler birlikte gömülmüşlerdi; acaba birlikte yaşamışlar mıydı diye kontrol ettik ve benzer beslenme alışkanlıklarına sahip olduklarını gördük” dedi. Bu durum hane halkının yalnızca akrabalık bağlarına dayalı değil, sosyal bir biçimde de kurulduğuna işaret ediyor.

Kaynaklar: Bonn, U. of. (2025, Haziran 27). DNA analysis suggests matriarchal society in neolithic settlement at çatalhöyük. Phys.org.

Arkeofili. (2025, Haziran 27). Çatalhöyük’te Kadın Merkezli Yaşama Dair Uygulamalar Keşfedildi.