Tarihin her döneminde yoksul halkların karınlarını doyurduğu temel bir gıda maddesi olan ekmeğin lüks haline geldiği bu günlerde “Geçinemiyoruz” diyerek sokaklara döküldü halk. Tepkiler giderek büyüyor. Herkesin canı burnunda… Aynı günlerde 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele günü dolayısıyla kadınlar şiddete ve şiddeti daha da derinleştiren yoksulluğa karşı isyanını da taşıdı sokaklara.

Tam da bu günlerde çeşitli illerde ekmeğe zam açıklamaları geldi. 230 gram ekmek 2 liradan 2 buçuk liraya yükseldi. Esnaf “Girdi fiyatları yüzde 40 arttı, bu zam ancak bize can suyu oldu” açıklamaları yaparken elektriğinden suyuna, doğalgazından her türlü temel ihtiyaç malzemesine gelen zamlar yüzünden ekmek zammı halkın canından can aldı. Yoksulun ekmeği küçüldükçe küçüldü.

İNSANLIK TARİHİ ZAMLARA KARŞI AYAKLANMALARLA DOLU

Ekmek zammı önemli! Bir devri kapatan başka bir devir açan olaylara neden olan ekmek ayaklanmalarıyla dolu insanlık tarihi. Çoğuna kadınların öncülük ettiği…

Bu topraklarda önemli kadın isyanlarından birine ekmeğe gelen zam neden olur. İzmir’de 1828 yılı haziran ayında ekmek fiyatlarının zamlanmasına büyük tepki gösteren kadınlar, 3 gün boyunca sokakları işgal eder. Bu protesto sonunda zam geri alınır.

İzmir Büyükşehir Belediyesi Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi’ndeki belgelere göre o dönemlerde İzmir’de bulunan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Elçisi Baron Anton Prokesch von Osten'in notları 1934 yılında Avusturya’da yayımlanan “Jahrbücher der Literatür” (Edebiyat yıllığı) isimli derginin 67. ve 68. sayılarında yer alır.

1828 yılında İzmir’de buğday karaborsaya düşmüştür. Üç beş toptancı ekmek piyasasını istediği gibi yönetmektedir.

Dönemin valisi Hasan Paşa, karaborsacıların talebiyle ekmeğin fiyatına zam yapar. Tepkiyle karşılanır. Önce erkekler protesto eder zammı. Ancak sonuç alınamaz. Bunun üzerine İzmirli kadınlar dökülür sokağa. Kadifekale, Tilkilik, Namazgah ve Damlacık mahallerinden akın akın meydanlara inerler. Bir ayaklanma gerçekleşmektedir. Kadınlar karaborsacıların buğday ambarlarını basarlar, ekmek zammının geri alınması için valiye baskı yaparlar.

Üç gün boyunca kadınlar yanlarında çocuklarıyla işgal etmedik, sokak, cadde bırakmazlar. Kolluk güçlerinin baskıları da İzmirli kadınları pes ettiremez. Sonuçta pes eden İzmir Valisi Hasan Paşa olur. Ekmek zammını geri çeker. Böylece kadınlar sokaklardan evlerine döner. Bu ayaklanma da Osmanlı’da ilk kadın direnişi olarak tarihe geçer.

Bugün 50 kg un 420 TL. Bir zamanlar buğday üretiminde kendi kendine yeten ülke, bugün buğdayın yüzde 48’ini ithal ediyor. Biraz daha ucuza ekmek alabilmek için sıraya girilen belediyelerin halk ekmek büfeleri önündeki kuyruk her geçen gün uzuyor. 5 litre ayçiçeği yağının en ucuzu 150 TL, 1 kilo beyaz peynir 52 TL, kıyma 70 TL…

Bir yanda milyonlar yoksulluğun pençesinde çırpınırken, diğer yanda patronların yüzlerce milyar liralık vergi borcu affediliyor. Bir yandan işçi ve emekçilere düşük ücret dayatılırken, diğer yandan yandaşlar 5-10 yerden ayrı maaş alıyor, kamu kaynakları talan ediliyor. Yaşanan krizden bizim payımıza daha çok açlık, yoksulluk, sefalet düşerken, bir avuç sermayedarın ve hükümetin payına yine saltanat düşüyor. Yani ekmek herkese yetecek aslında tarlada karga, ambarda fare, fırında hırsız, memlekette harami olmasa…

Bugün sadece Türkiye’de değil dünyanın dört bir yanında emekçilerin en temel talebi geçinmek yani “ekmek.” Kadınlar ise aynı zamanda “gül” de istiyor. Şiddet görmediği, ayrımcılığa uğramadığı, ucuz emek olarak sömürülmediği eşit koşullarda yaşamak ve çalışmak! Tarih ise eninde sonunda bizim kazanacağımızı doğruluyor.

FRANSA’DA EKMEK TALEBİYLE: VERSAİLLES KADIN YÜRÜYÜŞÜ

Görsel: Versay Ayaklanması/Wikimedia Commons

Parisli emekçi kadınların ekmek fiyatlarının artmasına ve açlığa karşı başlattığı yürüyüş, tarihin seyrinin değişmesinde bir dönemeç noktasıdır. “Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik” sloganıyla simgeleşen Fransız Devrimi’nin başladığı yıl olan 1789’un 5 Ekiminde çocuklarının karnını doyurmak için ekmek bulamayan çoğunluğu pazarcı kadınlar ayaklandı. Tarihe “Kadınların Yürüyüşü” olarak geçen bu ayaklanmada kadınlar devrimcilerin de desteğiyle şehrin cephaneliğini yağmalayıp Versay Sarayı’nı işgal etti. Kraliyet ailesi saraydan alınarak Paris’e getirildi. Bu ayaklanmadan üç yıl sonra cumhuriyet ilan edildi.

RUSYA’DA DEVRİMİNİN FİTİLİNİ ATEŞLEYEN EKMEK GREVLERİ
Rusya’da da işçi ve köylü kadınların 8 Mart 1917’de açlık ve yoksulluğa karşı sokağa dökülmesi, Ekim Devrimi’nin fitilini ateşledi. Çarlık Rusya’da çok düşük ücretlerle çalışan işçilerin yaşama ve çalışma koşulları 1. Dünya Savaşı sırasında daha da kötüleşmişti. Ekmek, gazyağı gibi günlük ihtiyaçlara ulaşmak bile büyük bir sorun haline gelmişti. Birbiri ardı sıra grevlerin ve ekmek isyanlarının yaşandığı başkentte Bolşeviklerin kadınları talepleri için sokağa çağırmasıyla on binlerce kadın 8 Mart 1917’de (eski takvime göre 23 Şubat’ta) Petrograd meydanını doldurdu. Talepleri yine aynıydı: “Kahrolsun açlık! Ekmek istiyoruz!”

Fotoğraf: Wikimedia Commons

EKMEĞİN ANAVATANI MISIR’DA EKMEK İSYANLARI
Ekmeğin anavatanı olan Mısır’da Dünya Bankası ve IMF yaptırımları nedeniyle temel gıdalardaki fiyat desteğinin çekilmesi üzerine yoksul emekçi halk 18-19 Ocak 1977’de sokağa çıktı. “Ekmek isyanları” diye anılan iki günün sonunda hükümet kararını geri çekti. 2007-08 yıllarında buğday fiyatlarının artmasıyla ekmeğe yine zam geldi.
Aynı zamanda işsizlik de arttığı için birçok kişi ancak devletin ekmek yardımı ile evine ekmek götürebiliyordu. Devlet destekli un, karaborsaya düşünce insanlar en önemli yiyeceklerini alamaz oldular ve yine bir ayaklanma patlak verdi. 2011’de “Ekmek, Özgürlük, Adalet” talebiyle Hüsnü Mübarek’in devrilmesine yol açan Arap Baharı ayaklanmalarının başlangıcıydı bu olay. Son olarak 2017’de hükümetin kriz gerekçesiyle yoksullara yapılan ekmek yardımını azaltması ve fiyatlardaki devlet desteğini çekmesi “Yemek istiyoruz, ekmek istiyoruz” diyen kadınları sokağa döktü.

Görsel: Unsplash