Oyunlar ve oyuncak, çocukların fiziksel duygusal gelişiminde ve hayata hazırlanmalarında önemli iki araç. Bu iki aracın kullanımı, çocukların üzerindeki etkileri ve kişiliklerinin şekillenmesi açısından da son derece önemli.

Çocukların oyuncakları ve oyunlarında nasıl bir kültür ile yetiştiğini görmek de mümkün. Çocukluktan itibaren oyuncaklar yoluyla bilerek ya da bilmeden kadına yönelik şiddetin nasıl örüldüğünü, küçücük ağızlardan şiddet söylemlerinin nasıl ifade edilebildiğini, çocukların oyuncaklarına dair söylemleri bize anlatabilir.

KIZ ÇOCUKLARININ OKULDA AYRIMCILIĞI HİSSETMESİ

Bu konu üzerinden bir öğretmen arkadaşımın anısı söylenenleri destekler nitelikte olduğu için bu sayfada sizlerle paylaşmak istiyorum. Arkadaşım üçüncü sınıf ‘fen bilgisi’ dersinde hız ve kuvvet konusunu işlerken, ders kitabında kullanılan bir görsel ile hikâye başlıyor.

Görselde erkek çocuğun yan yana olan kırmızı ve mavi oyuncak arabalarını aynı anda iterek hareket ettirmesi, hızlı ve yavaş hareketlerle örnek gösteriliyor. O sırada bir kız çocuğu söz istiyor; “Bu sayfada niye hiç kız çocuğu fotoğrafı yok da hep erkek çocuklar var?” Bu soru üzerine etkinliğin yönü değişiyor. Çünkü kız çocuğunun orada kendini kötü hissettiğini, ayrımcılığa uğradığını, hatta görseller aracılığıyla şiddete uğradığı düşüncesine kapılıyor.

ERKEKLERE BEBEK, KIZLARA ARABA VERİNCE...

Eğitimci olarak sürece müdahale etmek gerekirdi. Diğer öğrencilerde durum neydi? Kaynaşmalarını sağlayacak bir yol denenmeliydi. Bunun üzerine ertesi gün işlenecek ‘oyun ve fiziksel etkinlikler’ dersinde, “Nesnelerin kullanımına dönük kazanımdan yola çıkarak öğrencilerde kaynaşmayı, paylaşmayı ve oyuncakların cinsiyetinin olmadığı”nı göstermeye dönük bir etkinlik planlamak iyi olacaktı.

Etkinlikte kız öğrenciler hediye edebilecekleri bir bebeklerini erkek öğrencilerden birisine, erkek öğrenciler de hediye edebilecekleri bir arabasını kız öğrencilerden birisine vereceklerdi. Oyuncaklar paketlenmiş sınıfa getirilmişti. “Oyuncağına kim daha hızlı ulaşır” oyunuyla, oyuncaklar değiş tokuş yapıldı. Artık kızların arabası, erkeklerin de birer bebeği olmuştu.

SİDİKLİ ŞAZİYE, KEMİK KAFA AYŞE!..

Öğretmen arkadaşım devamında sınıfta neler yaşandığını şöyle anlatıyor: “Hemen oyuna başlarlar düşüncesiyle biraz geriden izlemeye başladım. Kızlar büyük bir heyecanla arabalarla oynarken bir kaç erkek öğrencinin bebeklerin saçını yolduğunu, kolunu bacağını çıkardığını, çıkardıkları kol ve bacaklarla oyunlar oynadıklarını görünce hemen yanlarına gittim. “Bebeğin saçını neden yoldun” dediğimde ‘Canım sıkıldı, sevmedim, yoldum’ gibi yanıtlar aldım. ‘Arabanı sevmesen de kırar mısın?’ dediğimde ise ‘Onlar bebek değil ki!’ gibi yanıtlar verdiler.

Bebeklerine bir ad koymalarını istediğimde, genellikle yakınlarının adlarını koyarken 5-6 öğrencinin bebeklere “Sütlü Huriye”, “Sidikli Şaziye”, “Kemikkafa Ayşe”, “Kemikli Şadiye” gibi isimler takması da şiddetin minicik beyinlerde nasıl örüldüğünün, çocukların diline nasıl yansıdığının aynasıydı. Neden bu isimleri taktıklarını sorduğumda ise “Komiklik olsun”, “Eğlenmek için”, “Şakacıktan yaptım”, “Ben erkeğim bebekle oynadığım için” gibi ifadelerle yanıt vermeleri daha vahimdi. Size böyle bir şaka yapılsa ne hissedersiniz sorusuna ise verilen yanıtlar “Kötü hissederim”, “Aşağılık bir varlıkmış gibi hissederim”, “Bebek ile oynamak da beni kötü hissettirdi” oldu.

Elbette bu şekilde bırakmak olmazdı. Etkinliği oyuncaklarla farklı oyunlar kurarak devam ettirdik. Bu çalışmanın sonunda çocuklarla oyuncakların cinsiyetsiz olduğu üzerine, şiddet üzerine epeyce konuştuk, tartıştık. Etkinliğin sonunda ise herkes oyuncağına çok güzel davranıyordu. Çocuklukta oyunlar ve oyuncaklar yoluyla başlayan ayrımcılık, şiddet kültürünün aktarılmasında da bir araca dönüşüveriyor. Oyunlara ve oyuncaklara bu gözle de bakmak zorundayız.”