Aile Planlaması, kişilerin istedikleri zaman, bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olmaları, çocuğu olmayanların ise çocuk sahibi olmaları için yardım alabilmeleridir.

Bir kadının 18 yaş altında, 35 yaşın üzerinde gebe kalması, 2 yıldan daha sık aralıklarla doğum yapması, 4 ve 4’ten daha fazla çocuk sahibi olması, hem kendisinin hem de çocuğunun hastalık ve ölüm riskini artırır. Gebelikten korunmak için aile planlaması yöntemleri hakkında danışmanlık almak önemlidir. Güvenli bir yöntemin seçilmesi ve bu seçimin eşle birlikte karar alınarak yapılması kadın sağlığı için önem taşır.

Gebelikten koruyan etkili yöntemler; ağızdan alınan haplar, aylık ve 3 aylık iğneler, kondom (prezervatif, kılıf ), rahim içi araçlar (spiral), gönüllü cerrahi yöntemler (kadında tüplerin bağlanması, erkekte tohum kanallarının bağlanması), deri altı kapsülleri, sperm yok edicilerdir.

Etkileri sınırlı olan yöntemler ise takvim yöntemi, geri çekme, hazneyi yıkama ve emzirmedir.

Bu yazıda etkili yöntemlerden birisi olan rahim içi araçları (RİA) tanıyacağız.

RAHİM İÇİ ARAÇ (RİA) NEDİR?

Bunlar rahim içine yerleştirilen bakır ya da hormon içeren küçük plastik araçlardır. Spiral olarak da bilinir; bunun nedeni ülkemizde ilk ve en fazla kullanılan RİA türünün spiral biçiminde olmasıdır. Günümüzde değişik türlerde rahim içi araçlar kullanılıyor.

GEBELİĞİ NASIL ÖNLER? ETKİNLİĞİ NE KADARDIR?

Hem döllenmeyi engeller hem de döllenme olsa bile döllenmiş yumurtanın rahim içinde tutunma ve canlılığını sürdürme şansını azaltır. Gebelikten koruma oranı yani güvenilirliği en yüksek yöntemlerden birisidir. (Yüzde 98 ) Bakırlı olanlar 5-10 yıl olmak üzere uzun süre koruma sağlar. Takıldıktan hemen sonra koruyuculuğu başlar. Geri dönüşlü bir yöntemdir, çıkartıldığında hemen gebe kalınabilir. Takıldıktan sonra ilk 3 ay birtakım sıkıntılar olabilir.

RİA’nın cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı bir koruyuculuğu yoktur.

NE ZAMAN TAKILIR?

RİA genellikle adet döneminde takılır. Hekim uygun görürse ve gebelik olmadığı anlaşılmışsa adet dışı zamanda da takılabilir. Doğumdan sonra hemen ya da ilk 2 gün içinde, bu süre geçmişse 6. haftada takılabilir. Düşük sonu hemen ya da ilk hafta içinde takılır. 16 haftadan büyük düşüklerde 6 hafta sonra takılması uygundur.

KONTROLÜ NE ZAMAN YAPILIR?

RİA takıldıktan sonra ilk kontrol tercihen ilk adetin bitiminde olmak üzere ilk 3 ay içinde yapılır. Sonra yılda bir kez kontrol edilir. Şikâyetlerin ya da uyarı işaretlerinden birisi olması durumunda kontrol zamanı beklenmeden hekime başvurulmalıdır.

UYARI İŞARETLERİ NELERDİR?

Adet gecikmesi, gebelik şüphesi, aşırı kanama, şiddetli karın ağrısı, cinsel ilişki sırasında ağrı, ateş, anormal akıntı, ipliklerin kaybolması, RİA’nın atılması durumlarının herhangi birisi olduğunda hemen bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

NE ZAMAN, NASIL ÇIKARTILIR?

RİA çıkartma işlemi basit ve ağrısızdır, genellikle adet döneminde yapılır. RİA rahime yapıştığında ya da ipi koptuğunda kürtajda olduğu gibi özel bir alet yardımıyla çıkartılır. RİA süresi dolduğunda, kullanıcı gebe kalmak istediğinde, yan etkiler ya da sağlık sorunlarının devam ettiği durumlarda çıkartılır. Hekim uygun görürse yeni RİA hemen uygulanabilir ya da 1-2 ay ara verilerek bu süre içinde rahim ağzı testi ile kontrol yapılır.

Rahim içi araç uygulaması ülkemizde değişik kurumlar tarafından yapılır. Aile Sağlığı Merkezleri, Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri (AÇSAP), Doğumevleri, Devlet Hastaneleri, üniversite hastaneleri, özel klinik ve polikliniklerde bu hizmet verilmektedir.

KİMLER KULLANAMAZ?

Rahim içi araçları kullanmaması gereken kişileri şöyle sıralayabiliriz: Adetleri aşırı ağrılı ve adet kanaması çok fazla olan kadınlar, rahminde veya diğer üreme organlarında iltihap bulunanlar, cinsel yolla bulaşan bir hastalığı olanlar, birden fazla cinsel eşi olanlar, nedeni bilinmeyen anormal kanaması olanlar, büyük miyomların varlığı, kısa sürede yeniden çocuk sahibi olmak isteyenler, yumurtalık kanseri, rahim ağzı (serviks) kanseri, rahim içi (endometrium) kanseri olanlar.

KİMLER İÇİN UYGUNDUR?

Rahim içi araçları kullanması uygun olan kişiler ise 35 yaş üstü, ailesini tamamlamış ve hormonal yöntem (hap ve iğne) istemeyen kadınlar, cinsel yolla bulaşan hastalıklar için yüksek risk grubunda bulunmayan kadınlar, emziren anneler, sigara kullanımı veya başka nedenlerle hormonal yöntem kullanamayanlar, her gün ilaç kullanmak istemeyen ve unutkan kadınlar.

RİA’LARIN YAN ETKİLERİ NELERDİR?
Bu yöntemi kullananların yüzde 70’inde herhangi bir şikâyet görülmemektedir. RİA takıldıktan sonra kasıklarda kramp şeklinde ağrılar olabilir, bunlar normal ve geçicidir. İlk birkaç ay adet aralarında lekelenme tarzında kanama, adet sırasında ağrılar olabilir. Adet kanamalarının 10 güne kadar olması normaldir. RİA bazen kendi kendine düşebilir ya da aşağı sarkabilir. Anormal kanama ve şiddetli kasık ağrısı olduğunda kontrol zamanını beklemeden hemen hekime başvurulmalıdır. Uzun süre kullananlarda zaman zaman kansızlık ve demir eksikliği yönünden kan tahlili yapılmalıdır. Akıntı şikâyeti olursa hekime başvurulmalı ve tedavisi yapılmalıdır. RİA takılı olanlarda dış gebelik görülebileceği de akılda tutulmalıdır.
RİA üreme organlarında enfeksiyon riskini arttırdığından hiç doğum yapmamış kadınlara koruma yöntemleri arasında ilk tercih olarak önerilmez.

Kaynak: Ekmek ve Gül arşivi / Dr. Sevinç Özgen
Fotoğraf: Freepik