Vardiyalı çalışma, özellikle de gece vardiyası, kadın işçilerin hem fiziksel, hem ruhsal hem de toplumsal sağlığını bozuyor. Yaşamlarını alt üst ediyor. Bir de bunun üzerine patronların kural dışı uygulamaları binince, vardiyalı çalışma iyice içinden çıkılmaz bir hal alıyor.
Ancak vardiyalı çalışma ve gece vardiyasına ilişkin haklarımız da var!
Ne yazık ki, bu haklarımızı ve kuralları, patronlar, çoğu zaman uygulamıyor. Ancak haklarımızı kullanabilmemizin ilk adımı haklarımızı bilmemiz. İkinci adım ise dayanışma. İşyerlerinde el ele vererek, dayanışma içinde bu haklarımızı yaşama geçirebiliriz.
Hepimize kolay gelsin!

İŞVEREN ÖNCEDEN İLAN ETMEK ZORUNDA

Bir işyerinde vardiyalı çalışma varsa, patronun vardiyaları düzenleme ve önceden ilan etme yükümlülüğü de var. Vardiya yönetmeliğinin 3. maddesine göre işveren veya işveren vekilleri,
a) vardiya sayısı ile her vardiyanın işe başlama ve bitirme saatlerini,
b) vardiyalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını
c) ara dinlenmelerini, hafta tatillerini
d) bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmek zorunda. Yani vardiyalı çalışma, işverenin tümüyle keyfine terk edilmiş bir çalışma biçimi değil. Tüm vardiya düzeni önceden belirlenecek ve ilan edilecek. İşveren ilan ettiği vardiya düzenine uyacak.

İŞVEREN KEYFİNE GÖRE VARDİYA DEĞİŞTİREMEZ

Vardiyalı çalışma, iş haftası esası üzerine kuruludur. Vardiya yönetmeliğinin 8. maddesine göre işveren zorunluluk olmadıkça işçilerin vardiyasını değiştiremez. Olağan koşullarda işçi bir iş haftasında hangi vardiyada ise o vardiyada çalışır. İşveren, iş haftası içinde ancak zorunluluk ortaya çıkarsa işçinin vardiyasını değiştirebilir ve bu değişikliği de önceden ilan etmek zorundadır. Dolayısıyla işveren, bir iş haftası içinde, keyfine göre işçinin vardiyasını değiştiremez. Zorunluluk halinde ve önceden ilan edilerek yapılacak vardiya değişimlerinde de kanun ve yönetmelik gereği işçi 11 saat dinlendirilmeden çalıştırılamaz.
Örneğin 24:00-08:00 vardiyasında çalıştırılan işçi, aynı gün içinde zorunluluk olsa bile 16:00-24:00 vardiyasına çağrılamaz. İşçi çağrılsa bile gitmek zorunda değildir, çünkü en az 11 saat dinlenme hakkı vardır.

VARDİYALI ÇALIŞMADA DİNLENME HAKKI

Hem Kanun hem Yönetmelik gereği vardiyalı çalışan işçilere haftanın bir gününde 24 saatten az olmamak üzere hafta tatili verilmesi zorunludur. Yine mesai günü içinde de ara dinlenmesi verilmesi yasal bir zorunluluktur. Eğer vardiya 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar ise (7,5 saat dahil) ara dinlenmesi en az yarım saat olmak zorundadır. Vardiya 7,5 saatten fazla ise ara dinlenmesinin en az 1 saat olması yasal zorunluluktur. Hemen not düşelim. Vardiyalı çalışan işçilerin bir hafta içinde 45 saati aşan çalışmaları fazla çalışma (mesai) sayılır ve fazla mesailerin en az yüzde 50 zamlı ödenmesi gerekir.

SÜREKLİ GECE VARDİYASI OLMAZ

İş Kanunun 69. maddesine göre gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılan işyerlerinde bir işçi üst üste en fazla iki hafta gece vardiyasında çalıştırılabilir. İki hafta üst üste gece vardiyasında çalıştırılan işçinin, sonraki iki hafta gündüz vardiyasında çalıştırılması zorunludur. Vardiya dönüşümleri haftalık olarak da yapılabilir. Bu durumda bir hafta gece vardiyasında çalıştırılan işçi takip eden hafta gündüz vardiyasında çalıştırılır. Yani vardiyalı çalışılan bir işyerinde, sürekli olarak gece çalışması söz konusu olamaz.

GECE VARDİYASI 7,5 SAATİ GEÇEMEZ

Kanunun 69. maddesi gereği gece çalışmaları 7,5 saati geçemez. Gece vardiyası yönetmeliğinin 5. maddesi ise “Kadın çalışanlar her ne şekilde olursa olsun gece postasında 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz” demektedir. Ancak İş Kanunu’nda 2015 yılında yapılan bir değişiklik ile turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlere ilişkin bir istisna getirilmiştir. Bu işlerde çalıştırılan kadın işçilere yazılı onaylarının alınması şartıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabiliyor.

GECE VARDİYASINDA SAĞLIĞIMIZI KORUMAK İÇİN HAKLARIMIZ VAR

Gece vardiyası yönetmeliğinin 7. maddesi gereği bir kadın işçinin gece vardiyasında çalıştırılabilmesi için işe başlamadan önce işyeri hekiminden “sakınca yoktur” raporu alınması gerekir. Ayrıca kadın işçinin düzenli aralıklarla sağlık muayenelerinin de yapılması gerekir. Eğer gece çalışması kadın işçinin sağlığını bozmaya başlarsa ne olacak? Vardiya yönetmeliğinin 8. maddesi gereği gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir.

GEBE VE EMZİREN KADINLAR

Gece vardiyası yönetmeliğinin 9. maddesine göre gebe kadınlar gece vardiyasında çalıştırılamaz. Doğum sonrasında ise emziren kadınlar, çocuk 1 yaşına gelene kadar gece vardiyasında çalıştırılamaz. Anne veya çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğu takdirde, işyeri hekimi raporuyla bu süre 6 ay daha uzatılabilir. İşveren gebelikten doğumu takip eden 1 yılın sonuna kadar kadın işçiyi gündüz vardiyasında çalıştırmak zorundadır.

KARI-KOCA GECE ÇALIŞMASI
Gece vardiyası yönetmeliğinin 8. maddesi gereği, vardiyalı çalışan kadın işçinin eşi de vardiyalı bir işyerinde çalışıyorsa, kadın işçinin isteği üzerine, kadın işçinin gece vardiyası, kocasının çalıştığı gece vardiyasına rastlamayacak şekilde düzenlenir. Bu haktan yararlanabilmek için iki eşin de aynı işyerinde çalışması zorunlu değil. Farklı işyerlerinde çalışıyor olsalar da kadın işçinin talebi işverence karşılanmak zorunda.