31 Mayıs 1924'de Almanya’nın Wetzlar şehrinde yazar Ferdinand May ve oyuncu Kaete May’ın kızı olarak doğan Gisela May 2 Aralık 2016'da Berlin'de yaşamını yitirdi. May, Brecht şarkılarıyla ünlenmişti. 

Doğu Almanya Cumhuriyeti’nde yaşadı. Birçok kez DAC devlet ödülünü kazandı. Almanya Birleşik Sosyalist Partisi (SED) üyesiydi. Berlin Ansamblesi’nin değişmez sanatçısıydı, ama iki Almanya’nın birleşmesi sonrası tiyatrodan atıldı. Federal Almanya Cumhuriyeti’nde televizyon filmleriyle yaşamını kazandı. Özellikle ‘Adelheid ve Katilleri’ adındaki komedi türündeki polisiye diziyle herkesin sevgilisi haline geldi. Aradan 10 yılı aşkın süre geçtikten sonra Brecht- Weill Programı’yla tekrar Berlin Ansamblesi’ne döndü.

Almanya’nın yetiştirdiği bu büyük sanatçının hayatı, sanatçılığı ve değişik konulardaki görüşlerini değişik televizyon kanalları ve dergilerde yapılan röportajlardan bir kolaj ile derledik:

Anneniz komünistti, babanız sosyal demokrat. Yani işçi sınıfının birliğinden yana olan bir ailede yetiştiniz. Ailenizle aranızda çatışmalar oluyor muydu?

Yok. Politik bir ailede yetiştim. Nazi döneminde yetiştim ama aile eğitimim nedeniyle Nazilere sempati duymam imkansızdı. Sanata ilgi duyan bir ailem vardı. Babam daha 12 yaşındayken beni Brecht’in eserleriyle tanıştırdı. 12- 13 yaşındaydım Brecht’in Üç Kuruşluk Opera’sının şarkılarını sanki pop müzik dinler gibi dinliyordum. Anneme tapıyordum. Evimize sol düşünceli sanatçılar geliyordu. 13 yaşında sanatçı olmaya karar verdim. Annem ve babam bu kararıma çok sevindiler. Birçok meslektaşımın tersine hep teşvik edildim.

Bir arkadaşınız komünist olduğu için Plötzensee’de idam edildi. Bu konuda bir şeyler söylemek ister misiniz?

Adı Sass Schmidt’ti. Evinde baskı makinesi bulmuşlardı. “Savaşı Engelleyin! Savaşa Karşı Çıkın!” yazılı bildirilerin basıldığı bir baskı makinesi. Tutukladılar, hapse attılar ve ölüme mahkum ettiler. 129 gün ölüm hücresinde kaldı ve sonra idam ettiler.

Sosyalist düşünce o zamandan mı kaldı?

Evet. Savaş, Nazi dönemi, ağabeyimi savaşta kaybetmek, açlık, bombardımanlar, yıkım beni biçimlendirdi. Biz Hitler’i üreten kapitalist sisteme gerçek bir alternatif istiyorduk. Komünistler Hitler’in savaş demek olduğunu söyleyen tek güçtü. Birinci savaşta sosyal demokratlar savaş vergilerine evet demişlerdi. Hitler’in gelişinin yolunu da böylece açtılar. Babam, I. Dünya Savaşı’ndan pasifist olarak döndü. 1928 yılında Sosyal demokrat Parti’ye üye oldu. Annem-kadınlar genellikle daha radikaldirler- Almanya Komünist Partisi üyesiydi.

Savaşa ve haksızlıklara karşı çıkmam o zamandan kaldı. Özgür ve eşit bir dünya özlemim de…

Sanat yaşamınızda neler yaptınız?

İlk kez 17 yaşımda Dresden’de çalışmaya başladım… 1951- 1992 yılları arasında Almanya’nın en değerli tiyatrolarında görev yaptım. 1962’ye kadar Wofgang Langhoff’un yöneticiliğinde Alman Tiyatrosu’nda, 1962- 1992 yıllarında Brecht ve Helene Weigel’in yönetiminde Berlin Ansamble’de çalıştım. 13 yıl boyunca Cesaret Ana’yı canlandırdım.

Tiyatroyu insanların değişimini sağlayacak bir araç olarak mı görüyorsunuz?

Bu, Brecht’in arzusuydu. İlk etapta tarih bilinci oluşturmak istedik. Halkı düşünmeye sevk etmeyi amaçladık. Beraber düşünmeye... Sadece duygulanmaya değil. Düşünce ve duygu at başı giderler. Brecht’in yalnızca düşünüp teori ürettiği, çok soğuk olduğu önyargısı vardır. Halbuki duygu ve düşünce hep at başı gitmiştir. O seyirciyi düşünmeye, soru sormaya yöneltmek istemiştir. Hiçbir zaman cevap vermemiştir. Cevapları seyirciye bırakmıştır. Örneğin Cesaret Ana, oyunun sonunda askerlere ‘neden beni de alın’ demiştir? Bunun cevabı maalesef çok değişik olmuştur. Kadın savaşa ihtiyacı olduğu için, oğullarını alanın savaş olduğunu düşünmediği için böyle davranmıştır.

Cevabınızda bir eziklik var. Bu hayaliniz gerçekleşmedi mi?

Eziklik oldukça ağır bir söz. Böyle bir duygu içinde olsam hayattan hiç tat almamam gerekir.

Belki insanları sorunlara kafa yormaya yöneltmenin ne kadar zor olduğunu kavramamdan söz edilebilir. Hitler döneminde insanların düşünmesi yasaklanmıştı. Sistem insanları aptallaştırıyor.

DAC’da da öyle değil miydi?

Hayır. Belki gazetelerin sıkıcı, tekdüze olduğu söylenebilir. Ama tekdüze olmakla aptallaştırmak arasında fark vardır. Aptallaştırmak batı medyasının özelliğiydi. Özellikle de bulvar gazetelerinin... Bizde böyle değildi. Biz gazetelerin satır aralarında gerçekleri okuyabiliyorduk.

Nasıl kabare sanatçısı oldunuz?

Besteci Hanns Eisler tarafından keşfedildim. Brecht- Weill programlarından birinde vekaleten şarkı söylüyordum, beğendi ve devam etmemi istedi. Devam ettim ve dünya çapında tanındım.

Politik bir şarkı nasıl söylenmeli?

Şarkının söylendiği dönem, içeriği önemli olan. Sözle müziğin uyumlu gitmesi zorunlu. Bazı tiyatro, sinema oyuncuları şarkı söylemeyi küçümsüyorlar, “aman canım ben sanatçıyım bir iki şan dersi alırım şarkı da söylerim” diyorlar. Eissler ve Dessau’da bunlar yetmezdi. Onların kendilerine özgü beklentileri vardı. Bu beklentiyi yerine getirmeye mecburduk. Bir de kabare şarkıcılığında geri planda kalmayı da bilmek gerekir. Şarkıyla tiyatro yapmak, sözlü tiyatrodan oldukça farklıdır.

Bir de bu besteciden besteciye değişir. Örneğin Kurt Weill’de müzik öne çıkar. Çok büyük besteler yapmıştır ve söylerken de bunlara uymak gerekir. Eissler ise mücadeleye vurgu yapan bestelere imza atmıştır. Söz müziğin önüne geçmiştir hep. Dessau’da müzik daha da geridedir. Bu nedenle Korsan Jenny’yi Eissler’de ayrı, Weill’de ayrı söylemek, vurgulamak gerekir.

Hem DAC’de hem de FAC’de tiyatro yaptınız. Önceki ve sonraki tiyatro arasındaki farklılıklar neler?

Şaşıracaksınız ama en büyük fark para. DAC’nde tiyatroların paraları vardı. Devlet ihtiyaçları kadar para verirdi onlara. Brecht, prova süresini uzatmak istediğini söylediğinde altı hafta değil altı ay prova yapmasına olanak verecek maddi destek alırdı. Şimdi burada ise her şey kâra dayalı yapılıyor.

1992 yılında 30 yıllık çalışmadan sonra Berlin Ansamble’den kovuldunuz. Bunu öğrendiğinizde kendinizi nasıl hissettiniz?

Bir kere ben tiyatrodan kovulmadım, beni beş kişilik, kendi aralarında bile didişen küstah bir yönetici kadro kovdu. Tabii ki kendimi boşlukta hissettim. Ancak ben her zaman kendime yapacak bir şey bulurum. Örneğin eğer o sırada tiyatro teklifleri almasaydım, yaşlılar yurduna, hastaneye gider yaşlı ve hastalara öyküler okurdum. Öyle kolay teslim olmam.

Semra Çelik ekmekvegul.net için derlemiştir