Okurumuzun Sorusu:

Merhaba, bir restoranda çalışmaktayım. Hamileyim ve hamileliğimin 32.haftasında rapor alarak analık iznine ayrıldım. Restoranda maaşlarımız maaş + haftalık tip şeklindedir. İzne ayrılmadan önce hem tipten sorumlu iş arkadaşlarım hem de yöneticilerim tarafından 16 haftalık analık izni boyunca haftalık tipimin de yatırılacağı konusunda bilgilendirildim. İzne çıktığımda ise haftalık tip yatırılmayacağı söylendi. Ayrıca daha önceki yıllarda aynı restorandın farklı şubelerinde benimle aynı durumda olan 32.hafta itibarıyla analık raporunu almış kişilere 16 hafta boyunca haftalık tip yatmıştır. Konuyla alakalı yasal haklarım konusunda yardımınızı rica ederim. İlginiz için şimdiden çok teşekkür ederim.

Öncelikle okurumuzu şimdiden tebrik edelim; rahat ve sağlıklı bir hamilelik ve doğum dileyelim.

Esasında yasal olarak, işverenin analık iznine ayrılmış işçiye herhangi bir ücret ya da yan hak (ikramiye, yemek ve yol yardımı, tip, bahşiş) ödeme yükümlülüğü yok.

Ancak yasal yükümlülük olmasa da analık iznine ayrılan işçilere belli haklar analık izni döneminde de ödeniyor olabilir. Bunun dayanağı ise iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi ya da işyeri uygulaması olabilir. Okurumuzun örneğinde, işletme düzeyinde işyeri uygulamasına dönüşmüş bir hak söz konusu. Analık ödeneğine ayrılan işçilere tipten pay ödenmeye devam edildiği için, bu artık bir işyeri uygulamasına dönüştüğü için hem yöneticiler bu yönde okurumuza bilgilendirme yapmış, hem de okurumuzda bu yönde bir beklenti oluşmuş.

Peki işveren tek taraflı ve keyfi biçimde işyeri uygulaması olarak yerleşmiş bu hakkı kaldırabilir mi ya da aynı restoranda çalışan ya da aynı işletmenin farklı şubelerinde (restoranlarında) çalışan hamile işçiler içinde ayrımcılık yapıp bazılarına ödeme yapıp bazılarına ödeme yapmayabilir mi?

İki sorunun yanıtı da hayır.

İşyeri uygulamasına dönüşmüş bir hak, işçilerin yazılı onayı olmaksızın işveren tarafından tek taraflı olarak kaldırılamaz. “Yasa bana analık izni döneminde tip ödeme zorunluluğu getirmiyor, ödemeyi ister yaparım ister yapmam” diyemez. Çünkü İş Yasası’nın 22. maddesi gereği işyeri uygulamasına dönüşmüş bir hakkın kaldırılması için işçinin yazılı onayı gerekir.

Aynı işyerinde ya da aynı işletmeye ait farklı işyerlerinde işveren aynı durumdaki (örneğimizde hamile işçiler) işçiler arasında ayrım yapamaz, işyeri uygulamasına dönüşmüş bir haktan bir işçiyi keyfi biçimde yoksun bırakamaz. Aksi yönde bir uygulama İş Yasası’nın 5. maddesi ile koruma altına alınan “eşit davranma ilkesi”ne aykırı olacaktır.

Okurumuzun verdiği bilgiler ışığında söyleyecek olursak, okurumuz İş Yasası’nın 5 ve 22. maddesine dayanarak analık izni döneminde de tip ödemesinin yapılmaya devam edilmesini talep edebilir. İşveren ödeme yapmadığı takdirde:

• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyette bulunabilir.

• 5 yıl içinde ödenmeyen tipleri önce arabulucu anlaşma olmadığı takdirde de dava yoluyla talep edebilir,

• Analık izni bittiğinde İş Yasası’nın 24. maddesinin 2. fıkrası uyarınca haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanarak işten ayrılıp, kıdem tazminatı, ödenmeyen tipler ve diğer haklarını isteyebilir, ödeme yapılmazsa önce arabulucu ardından dava yoluna başvurabilir.

Mevcut bilgiler ışığında benim değerlendirmem bu yönde. Ancak işyeri uygulaması ile ilgili ihtilaflar çoğu zaman muğlak ve farklı yorumlara açık olabiliyor. Dolayısıyla okurumuza arabulucuya gitme ya da haklı fesih yoluna başvurmadan önce muhakkak bir avukatla görüşüp öyle adım atmasını tavsiye ediyorum.