Aile temelli ara buluculuk tezgahı: Boşanmaya engel, şiddete müsaade

16 Haziran 2024 06:00

Aile arabuluculuğu kadın örgütleri ve barolar tarafından tepkiyle karşılansa da Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, HEGEM Vakfı “Aile Temelli Arabuluculuk ve Danışma Merkezleri” kurmayı hedefliyor.

Sıla ALTUN // İstanbul

Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, HEGEM Vakfı “aile temelli arabuluculuk projesi” ile kentlerde “aile temelli arabuluculuk ve danışma merkezleri” kuracak. Bu merkezler resmi ya da özel kurumların, yerel yönetimlerin, üniversitelerin ve STK’lerin katılımıyla kurulacak. Tüm faaliyetleri HEGEM Vakfı Yönetim Kurulu tarafından yönetilecek olan proje kapsamında aile temelli yeminli arabuluculuk sertifika programıyla Anadolu Üniversitesinde “aile odaklı ara bulucular” yetiştirilecek.

Aile ara buluculuğu iktidar tarafından gündeme getirildiğinden beri pek çok kadın örgütü, barolar tepki gösteriyor. Aile ara buluculuğunun boşanmalarda mal paylaşımı, velayet gibi çeşitli hakların gasbına yol açacağını, kadınların şiddet dolu evliliklerden kopmasını zorlaştıracağını ifade ediyorlar. Ancak bu projeyle yasal olarak getiremedikleri aile ara buluculuğunu fiilen gerçekleştirmeyi hedefliyorlar.

ARA BULUCULUK PROJESİ

Proje belgesinde güncel olarak toplumun hızla değiştiği ve ailenin de bu süreçten etkilendiğine vurgu yapılırken kadına yönelik şiddete dair “Ne yazık ki eşine saldıranların ne gibi müeyyide ile karşılaşacağı kentten kente, ilçeden ilçeye, hatta karakoldan karakola bile değişebilir. Dolayısıyla, kendini hukuk sistemi ile korumaya çalışan kadın, işleyişin tutarlılığına güvenmeyebilir” ifadeleri kullanıldı, çözüm olarak “aile temelli arabuluculuk sistemi” işaret edildi.

KADININ MAĞDURİYETİ GÖZ ÖNÜNE ALINMADI

Projede “aile temelli arabuluculuk” akrabalık, komşuluk, aile içi sorunlar ve aileyi etkileyen tüm anlaşmazlıkları içerecek şekilde tanımlandı. Gündelik yaşamda birçok çatışmanın aile eksenli olduğu ifade edilirken 2023 yılı içinde cumhuriyet başsavcılıklarında soruşturma evresinde olan tüm dosyaların sayısına yer verildi. Soruşturma evresinde 12 milyon 724 bin 908 dosya olduğu ve bu dosyalarda yer alan şüpheli sayısının 16 milyon olduğu belirtildi ancak aile içi anlaşmazlıklara dair kaç dosya olduğunun bilgisi bu metinde yer almadı.

NEYİN YETKİSİ?

Aile temelli yeminli arabuluculuk eğitim sertifika programına katılım ücreti ise 17 bin lira. Bu programı bitiren kişilere, yine HEGEM’e bağlı Sosyal Arabuluculuk Akademiye başvurduktan sonra “yetki belgesi” verilecek. Bu yetki belgesinin neye yetki verdiğine dair bir bilgi proje metninde bulunmuyor. Ancak yetki belgesi alma aşamasına geçebilmek için Adalet Bakanlığı-HEGEM Vakfı ilgili protokol maddeleri ve Bakanlığın diğer talepleri temel alınacak. İlgili bakanlıklar yetki belgesi sahibi olan kişilerden nasıl yararlanacaklarına kendileri karar verecek.

Projeye dair bilgi almak üzere Anadolu Üniversitesi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezini (Anadolu-SEM) aradığımızda ise projeye kurumlar üzerinden başvuru yapıldığı ve başvuru alındıktan sonra HEGEM’in projeye dair bilgiyi yazılı olarak ileteceği söylendi. Projenin detaylarına dair Anadolu-SEM’in de bilgi beklediği ifade edildi.

DAYANAĞINI İKTİDARDAN ALIYOR

HEGEM Vakfının internet sitesinde yer alan proje belgesinde projenin yasal dayanakları olarak İçişleri Bakanlığı-şiddetle mücadele 2024 faaliyet planı, Aile SH Bakanlığı-şiddetle mücadele 2024 faaliyet planı, 12. kalkınma planı, insan hakları eylem planı gösterildi. 12. kalkınma planında yer alan “Yargının iş yükünün azaltılması için arabuluculuk uygulamasının artırılması ve soruşturma öncesi alternatif çözüm yolları geliştirilmesine yönelik maddeler” projenin yasal dayanakları olarak öne çıkartıldı.

NE BAŞVURAN NE DERS VEREN HUKUKÇU

Adalet Bakanlığına göre ara buluculuk eğitimi, hukuk fakültesi mezunu olup, mesleğinde 5 yıllık kıdeme sahip kişiler tarafından alınabilir. Yani Türkiye'de sadece en az 5 yıllık mesleki deneyimi olan hukuk fakültesi mezunları ara buluculuk yapabilir. Adalet Bakanlığı siciline kayıtlı ara bulucu olabilmek için bakanlıkça lisanslanan eğitim kurumlarından teorik ve pratik en az 48 saat eğitim alınması da gerekiyor.

Adalet Bakanlığı ile Anadolu Üniversitesinde HEGEM Vakfı ile ortaklaşa gerçekleştirilen “aile temelli arabuluculuk” sertifika programına ise “yeminli sosyal arabuluculuk” sertifika programı mezunlarının, ruh sağlığı profesyonelleri ve aile danışmanları, “şiddet önleme ve insan hakları danışmanlığı” programı mezunları, insan ve toplum bilimlerinden lisans üstü mezuniyet belge sahipleri, avukatlar, aile mahkemeleri ve çocuk mahkemesi üye ve uzmanları katılabiliyor. Ayrıca katılım kriterleri HEGEM Yönetim Kurulunun kararına göre yeniden belirlenebiliyor. Adalet Bakanlığının hukuk fakültesi mezunu olma kriterlerinin gözetilmediği bir ara buluculuk sertifika programının “ara buluculuk” yetkisini nasıl vereceği soru işareti.

180 saatlik ders programı olan eğitim programında ders verenler arasında bir tane bile hukuk fakültesinden akademisyen yok. 20 saatlik derslerden birini veren HEGEM Vakfı Genel Başkanının ise akademik bir titri bulunmamakta.

Aile ara buluculuğuna dair pek çok dersin bulunduğu programda, 40 saatlik “ailede uyuşmazlık ve çatışma çözümü analizi” dersi öne çıkıyor. Dersi veren akademisyenlerden biri çocuk gelişimi üzerine çalışırken diğerinin aileye, şiddete ilişkin bir çalışması bulunmuyor. Çankırı Karatekin Üniversitesinde Uluslararası İlişkiler Bölümünde görev alıyor.

YERİ YURDU BELLİ DEĞİL
Projeye dair ayrıntılı bilgi almak için HEGEM’e ulaşmaya çalıştık. Ancak HEGEM’in kendi sitesinde bir iletişim numarası bulunmuyor. Vakıflar Genel Müdürlüğünde bulunan iletişim numarası ise HEGEM Vakfına ait değil. Vakfın internet sitesinde yer alan adres İnsani Haklar Akademisi ve HEGEM’in ortak projeler yürüttüğü Küresel Gazeteciler Konseyine ait. Vakıflar Genel Müdürlüğünde vakıf üzerine görünen adres ise Ankara’daki Dikmen pazarını gösteriyor.
Bunun yanı sıra HEGEM Vakfına dair internet üzerinde birçok şikayet var. Şikayetler, vakfın gerçekleştirdiği “şiddet önleme formatörlüğü sertifika programı” ve “yeminli sosyal arabuluculuk sertifika programı”nı tamamlamalarına, eğitim ve harç ücretini yatırmalarına rağmen sertifika verilmemiş ve vakfa ulaşamayan kişiler tarafından yapıldı. Şikayet içerikli yorumlar Google ve ŞikayetVar isimli internet sitesi üzerinden paylaşıldı.

ARA BULUCULUK BİR DEVLET POLİTİKASI

Proje koordinatörü akademisyenlerden biriyle konuştuğumuzda edindiğimiz bilgilere göre aile temelli ara buluculuk hukuki olarak aile ara buluculuğundan farklı tanımlanıyor. Aile temelli çatışmalara yargı sürecine gelmeden müdahale edilmesi hedefleniyor. Koordinatör, uzun süredir tartışmaya açılan aile hukukunda ara buluculuk sisteminin yanında gerçekleşen çatışmalara hukuki bir müdahaleden ziyade sosyal bir müdahale yapılması planlandığını aktarıyor. Bununla birlikte aile danışmanlığının bıraktığı boşlukların kapatılması hedefleniyor.

Koordinatör, bu süreçte özel merkezlerin açılmasını ve aile temelli ara bulucular belli bir sayıya ulaştığında da buna dair mevzuat çıkarılmasını istediklerini anlatıyor. Kurulması hedeflenen merkezlerde aile temelli ara bulucuların, sosyal ara bulucuların ve ara bulucu avukatların birlikte çalışmasının hedeflendiğini ifade ediyor.

Uzun süredir ailenin korunması ve güçlendirilmesinden bahsedildiğini ifade eden koordinatör, Türkiye’de aile içi çatışmaların çözülmesi için atılması gereken sosyal adımların Avrupa Birliği projeleriyle doğrultulmaya çalışıldığını ancak hâlâ eksik olduğunu belirtiyor. Koordinatör, aile temelli ara buluculuğun bir devlet politikası ve projesi olduğunu ve bunun bürokratik anlamda da yaygınlaştırılmasını ve anlaşılmasını sağlamaya çalıştıklarını ifade ediyor.

YASAL ZEMİN OLUŞMADAN FİİLİ ARA BULUCULUK PEŞİNDELER

Demokrasi İçin Hukukçular adına İlke Işık ise aile temelli arabuluculuk projesini değerlendirirken şu ifadeleri kullandı:

"Aslında 'aile uyuşmazlıklarında zorunlu ara buluculuk' uzun zamandır AKP'nin gündeminde. Adalet Bakanı Yılmaz Tunç göreve başladığından bu yana bu noktanın ısrarla üzerinde duruyorlar. Aile hukukunun yeni baştan düzenleneceğine dair açıklamalar Bakan tarafından çokça zikredilmiş durumda. Kaldı ki Aile Bakanlığı ile birlikte yapılan çalıştaylarla da konuya dair tartışmalar yürütüldüğünü biliyoruz.

Kadınların, kadın örgütlerinin, baroların, hukukçuların “aile uyuşmazlıklarında zorunlu ara buluculuğa” çok temelden itirazları söz konusu. Kadınların daha da mağdur olmasına neden olacağı açık olan ara buluculuk tartışması temelini 'Boşanmaların Önlenmesi Komisyonu' çalışmalarından alan, kadınlar istediğinde boşanamadığı temel mantığına dayanıyor.

Kadın ve erkeğin eşit koşullarda yaşam sürdürmediği, ki AKP de ısrarla 'Eşit değilsiniz' diyor, evlilik birliğinin bitişine dair meseleleri bir masa başında sanki eşit taraflarmış gibi konuşmak mümkün, olanaklı ve adaletli bir durum değil. Kaldı ki kadınlar şiddet çemberi içesinde yaşamlarını sürdürürken boşanma aşamasında bu çemberin içine daha çok sıkışıyorlar.

Ülkede her gün boşanmak isteyen kadınların yaşadıklarını görüyoruz, yaşıyoruz. Şimdi yasal bir düzenleme söz konusu değilken Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, HEGEM Vakfının “aile temelli arabuluculuk projesi” ile kentlerde 'aile temelli arabuluculuk ve danışma merkezleri' kuracağını görüyoruz. Proje yürütme üst kurulunda ise Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Sektörler Genel Müdürü Nebi Çelik, Eski Arabuluculuk Daire Başkanı, Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürü Hakan Öztatar gibi isimler bulunuyor.

Anlaşılan ara buluculuk yasal bir zemine ulaşmadan fiili uygulamalar yaratmak istiyorlar.

Aile ara buluculuğu kadınlar için çok ciddi mağduriyetler ve aile hukuku açısından büyük kayıplar anlamına gelecek, eşitsiz ve adaletsiz bir öneri. İtirazlarımız baki, hukukçular olarak süreci takip edecek ve bu konuda kadın örgütleri ve barolarla yürüttüğümüz mücadeleye devam edeceğiz."