Türkiye’de resmi olarak açıklanan ilk kovid-19 vakasının üzerinden 1.5 yıl geçti. Cezaevlerinde kalan tutuklu ve hükümlü kadınlar da bu süreçten ağır bir şekilde etkilendi. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri (CTE) Genel Müdürlüğüne göre 15 Nisan 2020’de yürürlüğe giren infaz düzenlemesiyle açık cezaevinde olan veya açık cezaevine geçmeye hak kazanan 78 bin 468 hükümlü kovid-19 izninde bulunuyor. Bu süreçte mahpus kadınlar açısından cezaevinde olmak da dışarıda olmak da başlı başına bir sorun. Cezaevlerinde kalan tutuklu ve hükümlüler karantina koşulları, sosyal faaliyetler ve açık görüş gibi temel hakların yasaklanması nedeniyle pek çok hak ihlaline maruz kalıyorlar. İzinli çıkan kadınlarda ihtiyaçlarını karşılayabilme, yaşam kaygısı had safhaya ulaşıyor.

Mahpus kadınların ve çocukların geçen 1.5 yıllık sürede neler yaşadığını Ceza İnfaz Sistemleri Sivil Toplum Derneğinden (CİSST) Mine Akarsu ile konuştuk.

‘DEVLET HAK İHLALLERİ YARATMAYI KENDİNE GÖREV EDİNMİŞ’

Pandemi sürecinde özellikle de kadın ve çocuk cezaevlerinde salgına karşı yeterli önlemler alındı mı, mahpuslar pandemiyle nasıl başa çıktı, devlet üzerine düşen sorumlulukları yerine getirdi mi?

Pandemi önlemlerinin yetersiz olduğunu, alınan önlemlerden bir kısmının ise mahpuslara ikincil hak ihlalleri yaratacak nitelikte ancak pandemi ile doğrudan ilgisi bulunmadığını söyleyebiliriz. Biz CİSST olarak pandemi başından bu yana periyodik raporlar hazırlayarak danışma hattı aracılığıyla, mektuplarla gelen başvuruları raporladık ve raporlamaya devam ediyoruz. (http://cisst.org.tr/tcps-yayinlari/raporlar/covid-19-raporlari/)

Kapasite sorunu sebebiyle mahpusların sosyal mesafeyi korumakta zorlandıkları, sık sık yapılan aramalarda hapishane personelinin mesafe kurallarını ihlal ettiğini, koğuşların temizlik ve hijyeninin sağlanmadığı, kişisel ve genel temizlik malzemelerinin mahpuslara ücretsiz olarak sağlanmadığı gibi pek çok sorun tarafımıza bildirildi. Sorunların halen devam ediyor oluşu gerekli tedbirlerin alınmadığını göstermekte.

Alınan bazı tedbirlerin -örneğin kitapların geç verilmesi, yayın yasakları uygulanması gibi- ise pandemi ile ilgisiz olmasına rağmen uygulanması başka hak ihlalleri de doğurmakta. Mahpuslar bu dönemde etkinliklere katılamadı ve açık görüşleri de durduruldu. Bazı hapishanelerden telefon görüşlerinin dahi karantinada olan mahpuslara kullandırılmadığı bilgisi verildi. Tüm bu hususlar aslında devletin sorumluluklarını yerine getirmektense hak ihlalleri yaratmayı kendine görev edindiğini göstermektedir.

 ÇOCUKLU MAHKUMLAR ÇOCUKLARINI AYLARCA GÖREMEDİ

Çocuklarıyla birlikte cezaevinde olan kadınlar bu süreci nasıl geçiriyor?

Çocuklu kadın mahpuslar bakımından ise pandemi çok farklı bir şekilde tezahür etti. Çocuğunu dışarıdaki ebeveyne veren kadın çoğunu tekrar yanına alamadı ya da dışarıda kalan çocuk, kadının yanına tekrar giremedi. Bilindiği üzere anneleriyle kalan çocuklar dışarıya girip çıkmakta serbestler. Ancak bu kısıt sebebiyle çocuğunu aylardır göremediğini söyleyen mahpus başvuruları aldık.

‘GÖRÜŞLERİN KISITLANMASI PSİKOLOJİK OLARAK OLUMSUZ ETKİLEDİ’

Bu süreç kadınları ve çocukları psikolojik anlamda nasıl etkiledi?

Hiçbir etkinliğin yapılamıyor oluşu sebebiyle pek çok kadından çok bunaldıklarına dair başvurular aldık. Bazı hapishanelerden bir araya gelmeyi gerektirmeksizin yapılabilecek etkinliklerin dahi yapılmadığına dair başvurular aldık. Görüşlerin kısıtlanması da kadınları psikolojik olarak ciddi şekilde etkiledi.

AYNI ELDİVENLE HEM ÇÖP HEM YİYECEKLER HEM GİYSİLER ELLENDİ

Pandemide açık cezaevlerinden bize ulaşan kadınlar olmuştu ve cezaevinin her tür temizliğini kendilerinin yaptığını, bu temizliğin yeterli olmadığını, virüs kapılabileceğini paylaşmıştı. Neler anlattı kadınlar bu konuda size?

Mahpuslar normal koşullarda da aslında koğuş içi temizliklerini kendileri sağlıyorlar. Koğuşun temizliği ile ilgili olarak özellikle bazı kadın hapishanelerinden gereksiz aramalar yoluyla koğuşun kirletildiğine ilişkin şikayet aldık. Özellikle Gebze Kadın Hapishanesinde koğuşlar aranırken aynı eldivenlerle hem yiyeceklerin hem çöpün hem de giysilerin ellendiğini öğrendik. Pandeminin başında dezenfekte işlemlerinin daha sık yapıldığı ancak son dönemde dezenfekte işleminin de çok fazla yapılmamaya başlandığını öğrendik.

‘İZİNLİ ÇIKAN KADINLAR SAĞLIK HAKKINA ERİŞİMDE SIKINTI YAŞIYOR’
Pandemi sürecinde cezaevinden izinli çıkan kadınlar maddi manevi ne gibi zorluklarla karşılaştı?
Dışarıya çıkan -izne çıkan ya da tahliye olan- mahpuslar bakımından yoğun bir bilgi akışına sahip değilsek de izinle dışarıya çıkan kadınların sağlık hakkına erişimde ciddi sıkıntılar yaşadığını biliyoruz. Normal koşullarda izne çıkan mahpusun sağlık hakkından yararlanmaya devam etmesi gerekiyor. Mahpuslar izne çıkarken sağlık sorunlarıyla karşılaştıklarında hapishane reviri üzerinden başvuru yapmaları gerektiği bilgisine sahip değiller. Dolayısıyla dışarıdayken doğrudan hastaneye giderlerse muayene olamıyorlar zira mahpusun sigorta bilgisi hastane kayıtlarında bulunmuyor. Oysaki hapishane revirinden sorumlu doktorun buna ilişkin bir yazı vermesi bu problemi çözüyor. Hapishanelerin bu konuda mahpuslara bilgi aktarmadıklarını söyleyebiliriz.

YETERİ KADAR ÜCRETSİZ TEMİZLİK VE HİJYEN MALZEMESİ DAĞITILMALI

Sağlık hakkının mutlak bir hak olduğunun bilinciyle öncelikle hapishane içerisinde hastane ve revir sevklerinin aksamadan yerine getirilmesi, akabinde uygun karantina önlemlerinin alınması ve temizlik malzemelerinin de mahpuslara ücretsiz olarak dağıtılması gerekiyor. Bizim de öncüsü olduğumu bir kampanya (http://cisst.org.tr/basin_duyurulari/mahpuslarin-temizlik-maddelerine-erisimleri/ ) akabinde geçirdiğimiz günlerde bu konuyla ilgili kanun teklifi de verildi.

Fotoğraf: Freepik