1- ‘SEN KADINSIN, NE ANLARSIN FUTBOLDAN!’

Pek çok alanda olduğu gibi spor alanında da “Ne anlar” denilen kız çocukları ve kadınlar bu alanda kendilerini var etmeye çalışıyor. Ancak erkek egemen zihniyetin etkisiyle kendilerine “uygun olan” ya da “yakıştırılan” sporlara yöneliyor/yönlendiriliyorlar. Sporda erkeklere göre çok daha başarılı olan kadınların bu başarısı ise görmezden geliniyor, yok sayılıyor.

Dünyanın en popüler spor dallarından biri olan futbolu ele alalım misal. Pek çok farklı kitleyi birleştirmesine rağmen “erkek sporu” olarak vurgulanan futbolda kadınların da yeri var ama nasıl?

2015’te Kanada’da düzenlenen FIFA Kadın Futbolu Sempozyumu’na 64 farklı ülkeden katılan kadın futbol temsilcilerinin yüzde 82’si, kadınların cinsiyet ayrımcılığı sebebiyle futboldan uzaklaştırıldığını düşünüyor. Yüzde 43’ü de ayrımcılık deneyimlediğini belirtiyor.

UEFA kadın liglerinden en çok lisanslı kadın futbolcusu bulunan ülkeler sırasıyla 109 bin ile İsveç, 92 bin ile Almanya ve 64 bin ile Hollanda olurken, Türkiye’de lisanslı kadın futbolcu sayısı yalnızca 1468. Dünyada kadın futbol antrenörlerinin tüm antrenörlere oranı yüzde 7 iken, ülkemizde bu oran yüzde 1. Bununla beraber, Avrupa’da en çok kadın hakemin olduğu ilk üç ülke sırasıyla İtalya, Türkiye ve İngiltere. Türkiye 1235 kadın hakemi ile ikinci sırada olsa da ülkemizde kadın hakemlerin tüm hakemlere oranı yüzde 16.

2019’da FIFA tarafından yayınlanan bir rapora göre ise 198 futbol federasyonunda görev yapan kadın yöneticilerin oranı yüzde 9. Yani futbol federasyonlarını büyük bir çoğunlukla erkekler yönetiyor. Türkiye’de ise futbol federasyonunun yönetim kurulunda hiç kadın yok.

BİR NOT: Birleşmiş Milletlerce 1979’da kabul edilen “Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi CEDAW’a göre; kadınlara, spor ve beden eğitimi faaliyetlerine aktif olarak katılmaları için erkeklerle eşit fırsatlar tanınması şeklinde düzenlenmiş olmasına karşın, bu tarihten sonra bile, FIFA, UEFA ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından futbolda kadınlar için eşit fırsatlar çok geç yaratılmıştır.
🔴Olimpiyat Oyunlarında erkek futbolu ilk kez 1908 yılında resmi olarak yer alırken, kadın futbolu Olimpiyat Oyunlarında ilk kez 1996 yılında yer almış ve erkeklerden 88 yıl sonra düzenlenmiştir.
🔴FIFA tarafından organize edilen Erkekler Dünya Kupası ilk kez 1930 yılında düzenlenirken, Kadınlar Dünya Kupası tam 61 yıl sonra, 1991 yılında ilk kez düzenlenmiştir. FIFA tarafından 20 Yaş Altı erkek futbol organizasyonları ilk kez 1977 yılında yapılırken, kadınlarda ilk kez 2002 yılında düzenlenmiştir.
🔴UEFA tarafından organize edilen Erkekler Avrupa Şampiyonası ilk kez 1958 yılında düzenlenirken, Kadınlar Avrupa Şampiyonası 1982 yılında düzenlenmiştir. Ayrıca; UEFA tarafından erkekler için Şampiyonlar Ligi 1992 yılında başlatılırken, kadınlar Şampiyonlar Ligi 2008 yılında Kadınlar Kupası’nın yerine organize edilmiştir.

2- CİNSİYETÇİLİKTE LEVELİ SPORDA ATLADILAR

Takım maskotlarının birbirine tecavüz ederken resimlendiği pankartlar, futbolcuların ‘kadın yapılmış’ görüntüleri, rakip takım için kına gecesi ritüelleri, gol atıldığında çalınan tecavüz marşları, yakılan şişme bebekler, türlü cinsiyetçi hakaret ve küfürler “futbolda cinsiyetçi eylemler” dediğimizde akla ilk gelenler.

Erkeklerin bu eylemlerinin yanı sıra kadın sporcular spor kıyafetleri üzerinden de pek çok kez cinsiyetçi, ayrımcı sözlere ve uygulamalara maruz kalabiliyor. Geçtiğimiz yaz aylarında gerçekleşen 2020 Tokyo Olimpiyat Oyunları’nda Çin’i 3-0 mağlup ederek başarı kazanan A Milli Kadın Voleybol Takımı İlahiyatçı İhsan Şenocak tarafından hedef alınmıştı. Şenocak, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, “İslamın kızı! Sen oyun alanlarının değil, imanın, iffetin, ahlakın, hayanın, edebin sultanısın; sen ‘burnunu göstermekten utanan’ anaların evladısın. Ekranlara ve sakallı ağabeylerinin popüler kültürün kurbanlarına ‘sultan’ demesine aldanmayasın! Umudumuz da duamız da sensin!” demiş ve bu paylaşımıyla pek çok tepki almıştı. Şenocak’ın söylemleri elbette kadınları engelleyemezdi, üst üste galibiyetler devam etti!

3-CİNSİYETÇİ SÖYLEMLERİN VE YARGILARIN VIZ GELDİĞİ KIZ ÇOCUKLARI

İşte sahnelerde tabuları yıkan kız çocukları ve kadınların spor hayatındaki başarıları…

*Yakın bir zamandan hatırlayacağımız 13 yaşındaki Merve Akpınar da hentbola başlamak istediğinde çevresinin, “Sen kızsın şort giyemezsin” diyerek engelleyenlere karşı hayallerinin peşinden giden bir kız çocuğu… 

*Konya’da 4 yıl önce kick boksa ilk başladığında “Sen kızsın yapamazsın” tepkisiyle karşılaşan 17 yaşındaki Nergis Zeynep Karadağ da ocak 2022’de yapılan turnuvada Türkiye Şampiyonu oldu. 

*17 yaşındaki Sudenur Basancı da yaşadığı yerde “Kızdan boksör mü olur”, “Başka spor seçemedin mi” sözlerine karşı vazgeçmeyip, Avrupa Gençler Kick Boks Şampiyonasında şampiyon oldu. 

4- CİNSİYETÇİ SPOR DİLENE KARŞI TOPLUMSAL CİNSİYETE DUYARLI DİL MÜMKÜN

“Adam gibi”, “Filenin sultanları”, “Bayan hakem”, “Potanın aslanları” gibi cinsiyetçi kullanımlardan kurtulmak için Kadınlar için Spor ve Fiziksel Aktivite Derneğinin (KASFAD) Spor Alanında Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Dil Rehberi’ne göz atabiliriz.

🟣 Kadın futbolu/Erkek futbolu değil futbol

Spor dallarının, spor organizasyonlarının ve spordaki meslek ya da kavramların özünde “erkeğe ait olduğu” yaklaşımından uzak durabiliriz. Cinsiyetin belirtilmesi gereken yerler dışında bu kavramlara “kadın” vurgusu yapmayarak, toplumsal cinsiyete duyarlı bir dil kullanabiliriz.

🟣 “Adam adama” değil “Bire bir”:

Sporda “erkek olmayla” özdeşleştirilen ve kadını görünmez kılan ifadeleri kullanmayabiliriz.

🟣 Başarısızlığı “kız gibi” ile ifade etme

Sporda sergilenen bir performansın yetersizliğini ve başarısızlığını ifade etmek için, “Kız” ve “Karı” gibi kavramlarla türetilen ifadeleri kullanmayabiliriz.

🟣 “Sultan”sız, “Kral”sız bir dil

Kadın oyuncuları “korunmaya ihtiyacı olan”, “kırılgan” ve “hayal ürünü” kişiler gibi gösteren ve tarihsel açıdan bir erkeğin konumuna göre tariflenen (kral-kraliçe, prens-prenses, padişah-sultan) ifadeleri ve bunların erkekler için kullanılan eşdeğerlerini kullanmayabiliriz.

🟣 Kadın Takımı/Erkek Takımı

Sporda cinsiyeti belirtmek amacıyla “bayan” ifadesinin kullanımından uzak durabilir, cinsiyet kategorilerini belirten “kadın” ve “erkek” ya da yaş grubuna bağlı olarak “kız” ve “oğlan” kelimelerini kullanabiliriz.

5- NE YAPABİLİRİZ?

Sporda cinsiyetçi söylem ve eylemlere karşı çözüm yine kadınlara söz vermekten geçiyor. Spor kulüplerinin; çalışanları, oyuncuları ve taraftarlarıyla toplumsal cinsiyet eşitliğini anlatmaya ve sağlamaya yönelik çalışmalar yapması bu eşitsizliklerin uzun vadede ortadan kaldırılması için önemli. Sporcular ve taraftarların bilinçlendirilmesi de bu aşamada yapılması gereken en önemli ilk şey. Kadınlar da kendilerine ya da herhangi birine yönelen her türlü cinsiyetçi uygulamayı ve söylemi protesto etmeli, tepki vermeli, buna karşı eşitlik talep ederek mücadele etmeli.

Manşet görseli: Freepik