Bir okurumuzun sorusu:

Doğum izninden döndükten sonra yarım çalışma hakkımı kullanıyorum. İkinci çocuk olduğu için 4 ay. Sabah 7’de işe gelmem isteniyor. Ve ben çok zorlanarak 4 aylık bebeğimi bırakıp 7’de işe geliyorum. Çok zor oluyor. Acaba sabah değil de öğleden sonra işe gelsem olur mu? Bu arada ben taşeron işçiyken kadroya geçtim. 2 yıl ücretsiz izin ve çocuk ilkokul çağına girene kadar kısmi süreli çalışma bizi de kapsıyor mu? Teşekkürler.

Öncelikle okurumuzu tebrik ediyor; çocuklarıyla uzun, mutlu ve sağlıklı bir ömür diliyorum. Okurumuzun birçok sorunu ve sorusu var. Tek tek yanıtlayalım.

Okurumuz,16 haftalık analık izninin ardından yarım çalışma hakkını kullanıyor. Kısaca anımsayacak olursak: 

YARIM ÇALIŞMA HAKKI NEDİR?

İş Yasası’nın 74. maddesinde 2016 yılında yapılan değişikliğe göre kadın işçi normal analık iznini kullandıktan sonra, birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün boyunca “yarım çalışma” hakkını kullanabilir. Kadın işçi haftalık çalışma süresinin yarısı kadar (22,5 saat) çalışır ve bu sürenin ücretini işvereninden alır, işveren bu sürenin primini de öder. Geri kalan sürede işçi ücretsiz izinli sayılır ve bu süre için yarım çalışma ödeneği İş-Kur tarafından ödenir. Yarım çalışma ödeneği 2018 yılı için günlük net 67,14 TL’dir. İş-Kur ayrıca yarım çalışma ödeneği ödediği gün kadar sigorta primi öder.

ÇALIŞMA SÜRESİ HAFTAYA NASIL DAĞITILIR?

Yarım çalışmada kadın işçi haftada 22,5 saat çalışır. Peki, bu süre haftaya nasıl dağıtılır? İşçi günün hangi saatlerinde çalışır? 22,5 saatin haftaya nasıl dağıtılacağını ve günün hangi saatlerinde çalışılacağını işçi belirleyebilir mi? Örneğin okurumuzun örneğinde olduğu gibi kadın işçi, sabah yerine öğle çalışabilir mi?

Ne yazık ki bu sorulara kadın işçiler lehine bir yanıt veremiyorum. Çünkü 2016 yılında İş Yasası’nda yapılan değişiklik Meclis’te görüşülürken gerekli düzenlemeler yapılmadı. Hükümet, hem sendikaların hem muhalefet partilerinin itirazlarını dinlemedi.

SON KARAR İŞVERENDE

Bu yetmezmiş gibi Doğum ve Evlat Edinme Sonrası Yarım Çalışma Ödeneğine İlişkin Usul Ve Esaslar’ın 5. maddesinde nihai karar işverene bırakıldı:

“Yarım çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenir.”

Görüldüğü üzere işveren, işçinin talebini dikkate almak zorunda ancak işçinin talebin yerine getirmek zorunda değil. Yani işçi öğleden sonra çalışmak istese bile işveren işçinin sabah çalışmasına karar verebilir.

Yine de okurumuz bir dilekçe ile işyerine başvurarak, yaşadığı zorlukları anlatıp öğleden sonra çalıştırılmayı talep edebilir.*

2 YIL ÜCRETSİZ İZİN İŞÇİLERDE YOK

2 yıl ücretsiz izin hakkı doğum yapan memur ile eşi doğum yapan memurlara tanınmış bir haktır. İşçilerde ise ücretsiz izin hakkı 6 ay ile sınırlıdır. Doğum yapan kadın işçi 16 haftalık analık izni bittikten sonra 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir. İş Yasası’nın 74. maddesine göre işçinin talebi halinde işveren ücretsiz izin vermek zorundadır. Yani bu hak, işverenin onayı ya da kabulüne tabi değildir.

HEM ÜCRETSİZ İZİN, HEM YARIM ÇALIŞMA YOK

Bir noktayı açıklığa kavuşturalım. 16 haftalık analık iznini kullanan kadın işçi, izin süresinin bitiminde ister 6 aya kadar ücretsiz izin alabilir; ister yarım çalışma hakkını kullanabilir. Ancak bu iki hak birlikte kullanılamaz. Kadın işçi önce ücretsiz izin sonra yarım çalışma hakkını kullanamaz. Ya da önce yarım çalışma hakkını sonra ücretsiz izin hakkını kullanamaz. Dolayısıyla kadın işçilerin, normal analık izni bitmeden önce bir karar vermesi gerekmektedir.

KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMAYA GEÇİŞ TÜM İŞÇİLERİN HAKKI 

Gelelim okurumuzun son sorusuna. Analık izinlerinin bitiminin ardından kadın işçiler, çocuk zorunlu ilköğretim çağına girene kadar kısmi süreli çalışmaya geçiş hakkını kullanabilir. Bu haktan tüm işçiler (taşeron işçiler ve taşerondan kadroya geçenler de dâhil olmak üzere) yararlanabilir. Yarım çalışma hakkı ile kısmi süreli çalışmaya geçiş hakkı birbirinden farklıdır. Yarım çalışma hakkı kullanıldıktan sonra kısmi süreli çalışmaya geçiş hakkı da kullanılabilir. Dolayısıyla okurumuz, 4 aylık yarım çalışma hakkını kullandıktan sonra isterse kısmi süreli çalışmaya geçebilir.

Kısmi süreli çalışma hakkıyla ilgili merak edilenler bu yanıtımızda: Kısmi süreli çalışmaya nasıl geçilir?

* Bu sorun çözülmek zorundadır. Yarım çalışma hakkını kullanan kadın işçi haftalık 22,5 saatlik çalışma süresini isterse 7,5 saat üzerinden haftanın 3 gününde doldurabilmelidir. Ya da kadın işçi isterse 22,5 saati çalışma günlerine eşit dağıtıp, günlük çalışma süresini sabah ya da öğle kullanabilmelidir. Yeni doğan bebekler geceleri defalarca uyanmakta, anne bebeği emzirmek ve bebekle ilgilenmek zorunda kalmakta; annenin uykusu defalarca bölünmektedir. Bu durumda anne sabah erken işe gittiğinde hem yorgun hem de uykusuz olmaktadır. Dolayısıyla yarım çalışma hakkını kullanan kadın işçiler genellikle öğleden sonra çalışmayı tercih etmektedir. Bu hakkın tanınması için yasa değişikliğine bile gerek yoktur. İlgili yönetmelik ya da usul ve esaslarda değişikliğe gidilerek bu sorun çözülebilir. Son olarak şunu da belirtelim. Ücretsiz ve yaygın kreş, bu sorunların nihai çözümüdür. Yarım çalışma hakkı ya da kısmi süreli çalışmaya geçiş hakkı, kreşin yerini tutmaz, tutamaz…