Mahkemeler HPV aşısına yaş sınırı koyuyor

GÜNDEM SAĞLIK

31 Mart 2024 06:00

HPV’den korunmak aşı ve taramalar ile mümkünken bugün Türkiye’de, HPV aşısı hâlâ ücretli. Üstelik bilimsel bir dayanağı olmadan mahkemeler aşı ücretini geri ödemek için yaş sınırı uyguluyor.

Elif TURGUT//İstanbul

Human Papilloma Virüsü (HPV) nedeniyle her yıl yüz binlerce kadın yaşamını yitiriyor. Virüsten korunmak aşı ve taramalar ile mümkünken bugün Türkiye’de, kansere karşı koruyan ender aşılardan olan HPV aşısı hâlâ ücretli. HPV’nin sebep olduğu rahim ağzı kanserinden korunmak için aşı yaptıranlar, aşı olduktan sonra aşı ücretlerini geri alabilmek için Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) dava açıyorlar. Ancak sağlık örgütleri tarafından aşının 9-45 yaş arası kadınlara, kız ve erkek çocuklarına yapılması önerilmesine rağmen kimi mahkemeler aşıya bir yaş sınırı koyup, bu yaş sınırı üzerinden davaları reddediyor.

On yıl önce bile basına yansıyan, HPV aşısı bedelinin geri ödenmesi üzerine emsal kararlar var. Bianet’ten Ayşe Özbek’in haberine göre, 2012’de Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına açtığı davada Mahmut Dikmen, müvekkilinin kızının yaptırdığı HPV aşısının bedelinin ödenmesini istedi. Mahkeme, davayı kabul ederek aşı bedelinin dava tarihinden itibaren yasal faizi ile birlikte davalı kurumdan alınarak davacıya verilmesine hükmetti. Mart 2022’de Önce Çocuklar ve Kadınlar Derneğinin, HPV aşısının ulusal aşılama programına alınması talebiyle açtığı davada karar açıklandı, mahkeme aşı bedelinin iadesine karar verdi.

YARGIDA AŞIYA YAŞ SINIRI

Ancak kimi davalar mahkemelerin kendi belirledikleri yaş sınırına takılıyorlar. Kimi davalarda aşıyı yaptıran kişinin aşıyı yaptırdığı zaman diliminde 30’lu ya da 40’lı yaşlarda olması “o yaşta aşının kanser önleyici etkisinin olup olmadığının tartışmalı olması” sebebiyle ret kararı veriliyor. Zaten kanser olmamak için aşı satın almak zorunda bırakılan kadınlar, bir de SGK’nın avukatlık masrafını ödemek durumunda bırakılıyor.

Davalardan birinde davacının 40 yaşında aşı yaptırmış olması, “davacının bulunduğu yaş grubu için aşının kanser önleyici etkisinin olup olmadığının tartışmalı olduğu yönündeki” başka bir mahkemenin bilirkişi heyet raporu kaynak gösterilerek “bilimsel çalışmalar netleşene kadar kamu maliyetinin kullanılmasının doğru olmadığı” kararı verildi. Türkiye Barolar Birliği Kadın Hukuku Komisyonundan (TÜBAKKOM) Avukat Eylem Sarıoğlu, benzer ret kararlarının Anayasa Mahkemesine taşındığını, sonuç çıkmasını beklediklerini ifade etti.

Kendi davasının da müvekkilinin yaşı nedeniyle reddedildiğini belirten Av. Sarıoğlu, “HPV aşısının kanseri önlemi açısından etkisi ortaya konmuş. Buna yargının bir yaş sınırı koymasının hukuka aykırı olduğunu düşünüyorum. Devletin, kansere karşı önleyici sağlık hizmeti olan aşıyı sunması gerekiyor” dedi. Henüz yazılı kararı çıkmayan davada Sarıoğlu, hakim tarafından güncel kararlarda mahkemelerde 24 yaş sınırı tartışıldığını ve müvekkilinin aşıyı 37 yaşında yaptırması nedeniyle davanın reddedildiğinin ifade edildiğini söyledi.

“Birinin aşıya erişemeyip, HPV virüsü sebebiyle hayatını kaybetmesi yaşam hakkının ihlal edilmesi sonucunu doğuruyor. Bu aşıyı yaptırsaydı yaşamına devam edecek bir insan, aşıyı olmadığı için hayatını kaybediyorsa yaşam hakkı ihlal ediliyor. Sosyal güvenlik kapsamında değerlendirmek lazım bunu” diyen Av. Sarıoğlu, “Sağlık hakkı temel bir hak. Bunun korunması açısından önleyici tedbirlerin alınması gerekiyor” dedi.

Daha öncesinde ret kararı verilen ve Anayasa Mahkemesine giden dosyalarda da temel olarak ihlal edilen hakkın yaşam hakkı olduğunun ileri sürüldüğünü belirten Sarıoğlu, “O dosyalar hâlâ AYM’nin önünde. Biz de sonuçlarını bekliyoruz. Ben de bu kapsamda AYM’ye taşıyacağım davayı” dedi.

‘AŞI 9-45 YAŞ ARASINA UYGUN VE ÖNERİLİYOR’

Davalarda 24 gibi yaş sınırları üzerinden kararların verilmesini görüştüğümüz TTB Kadın Hekimlik ve Kadın Sağlığı Kolu “Türkiye’de mevcut olan aşılar 9-45 yaş aralığındaki kadınlar, kız ve erkek çocukları için uygundur ve önerilmektedir. Ayrıca bir hastalıktan korunmanın aşı gibi etkin bir yolu varsa, buna ücretsiz ve eşit şekilde ulaşmayı talep etmek anayasal haktır” değerlendirmesinde bulundu. TTB Kadın Hekimlik ve Kadın Sağlığı Kolunun yaptığı değerlendirme şöyle: “Global Kanser Araştırmaları Merkezi’ne (GLOBOCAN) göre rahim ağzı kanseri, kadın kanserleri arasında 4. sırada yer almaktadır. HPV, rahim ağzı kanserinin en önemli etkenlerinden biridir. Üstelik bu virüsün neden olduğu kanserler, yalnızca kadınlar için değil; penil, anal ve baş boyun kanserlerine neden olarak erkekler için de önemli bir sağlık sorunu yaratmaktadır. Bu nedenle HPV’ye karşı toplumsal bağışıklamanın yapılması, halk sağlığının korunması açısından çok önemlidir.

Hastalık daha yaygın olarak ekonomik yetersizliklerle boğuşan toplumsal kesimde görüldüğü düşünüldüğünde, Sağlık Bakanlığı aracılığıyla aşıyı ulaşılabilir ve yaygın hale getirmek, sosyal devlet ilkesinin de bir gereğidir.

Aşının maliyeti, aşı takvimine alınmasına engel bir durum olarak öne sürülmekle birlikte, kanserlerin teşhisinden sonra gereken medikal ve cerrahi işlemler çok daha maliyetli olmakta, kişilerin yaşam kalitesi olumsuz olarak etkilenmektedir.

‘AŞIYA ÜCRETSİZ VE EŞİT ULAŞMAYI TALEP ETMEK ANAYASAL HAK’

Esasen Türkiye’de mevcut olan aşılar 9-45 yaş aralığındaki kadınlar, kız ve erkek çocukları için uygundur ve önerilmektedir. Ayrıca bir hastalıktan korunmanın aşı gibi etkin bir yolu varsa, buna ücretsiz ve eşit şekilde ulaşmayı talep etmek anayasal haktır. Açılan davalar bu nedenle kazanılmaktadır. 26 yaş üzerinde olup davanın olumsuz sonuçlanmasını da aslında bir hak ihlali olarak görmekteyiz.

Yapılan çalışmalarda 18 yaş öncesi aşılamaları sonrasındaki aşılamalara göre daha etkili bulunmuştur. Bunun sebebi olarak HPV maruziyeti ve erken yaştaki güçlü bağışıklık sistem yanıtı sayılabilir. Fakat tek doz aşılamanın bile servikal kanser öncü lezyonlarının oluşmasını engellemede etkili olduğu göz önüne alınırsa, özellikle aktif cinsel hayatı olmayan (daha önce HPV maruziyeti olmayan) 20 yaş üstü kadınlarda aşı etkinliği yadsınamayacak düzeydedir. Bunun dışında HPV’ye bağlı oluşan bazı lezyonların aşı sonrasında ilerlemesinin önüne geçildiğine dair veriler de bulunmaktadır. Bu nedenle 45 yaşına kadar yapılması önerilmektedir.

‘SÖZ VERİLDİĞİ GİBİ AŞI PROGRAMINA DAHİL EDİLSİN’

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre 137 ülke HPV aşısını ulusal aşı programına dahil etmiştir. Bu ülkelerde ücretsiz olarak adölesan yaş grubundan itibaren başlanarak 18 veya 26 yaşına kadar yapılmakta ve tamamlanmaktadır. Hiç aşılanmamış bireylerde CDC (Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi) 26 yaşından sonra da yakalama aşısı tanımı ile aşılamayı önerebilmektedir. Özellikle tanımlanan gruplarda erken evre lezyonları olan ya da riskli bireylerde önerilmektedir. Bu nedenle Sağlık Bakanlığının söz verdiği şekilde bir an evvel HPV aşısının ücretsiz olarak aşı programına dahil etmesini talep ediyoruz.”

AŞIYA ZAM, VAATLER HAVAYA

HPV aşısı yaptıran kadınların SGK’nın aşı masrafını karşılaması konusunda açtığı davaların bir kısmının kazanılması sonrası Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 2022 yılında 18 yaşın üstüne ücretsiz HPV aşısı yapılması çalışmalarına başladıklarını ifade etmek zorunda kalmıştı. Bu vaadin üzerinden 2 yıl geçti, aşı sadece daha da zamlandı.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının açıkladığı 2024-2028 yıllarını kapsayan Kadının Güçlendirilmesi Strateji Belgesi ve Eylem Planında da HPV aşısının ulusal aşı takvimine alınmasına yer verildi. Bu plana göre, HPV aşısına dair bir toplum sağlığı merkezinde bakanlıkça düzenlenen bir seminere katılabileceksiniz, aşının önemini öğreneceksiniz ama 11 bin liranız yoksa bu aşıyı olmak için en az 2 yıl daha bekleyeceksiniz. Çünkü planda aşı takvimine alınması maddesi 2026 yılından itibaren takvimlendiriliyor.