Şarbon nedir?

Şarbon koyun, inek, keçi, deve gibi otçul hayvanlarda görülen ve insana da bulaşabilen bir hastalıktır. Şarbon hastalığı ölümcül bir hastalıktır. Hastalığa “Bacillus anthracis” ismi verilen sporlu bir bakteri neden olur.

İnsanlara nasıl bulaşır?

Hastalığa hasta hayvanın derisi, postu ya da yünü ile temas, şarbon basili bulaşmış etleri yemek ya da şarbon sporlarını solumak neden olur. Hayvancılıkla uğraşanlar, besiciler, çobanlar, veterinerler, kasaplar arasında şarbon hastalığı daha çok görülür. Şarbon mikrobu bulaşmış etlerin yenmesi de hastalığa neden olur.

Hastalığının belirtileri nelerdir?

Hastalık mikrobu vücuda girdikten sonraki 2 ile 7 gün içerisinde belirtiler ortaya çıkar. Şarbon hastalığının deri, bağırsak ve akciğer şarbonu olmak üzere üç farklı çeşidi var. Hastaların yüzde 95’inde deri şarbonu görülür. Deri şarbonuna halk arasında kara çıban da denir. Hastalık deride kızarıklıkla başlar ve deri bölgesi zamanla ortası siyah renkli bir yaraya dönüşür. Hasta hayvanlarla temas eden çobanlarda sık görülen bu hastalık zamanında tedavi edilmez ve hastalık mikrobu kana karışırsa ölüme neden olabilmektedir.

Şarbon mikrobu taşıyan etlerin yenilmesi ile bağırsak şarbonu denilen hastalık oluşur. Bulantı, karın ağrısı, kusma, iştahsızlık, ateş ve kanlı ishal tipik belirtilerdir. Bağırsak şarbonunda uygun tedavi zamanında yapılamazsa ölüm oranı yüksektir. Şarbon sporları çok hafif oldukları için kolayca havaya karışabilir ve havada taşınabilir. Havadaki bu sporlar solunum yoluyla vücuda alınırsa akciğer şarbonu hastalığı açığa çıkar. Akciğer şarbonu ağır bir solunum güçlüğü yaratan, çok ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır ve genellikle 1-2 gün içinde ölüme neden olur.

Şarbon hastalığında bulaşma nasıl önlenir?

Şarbon otçul hayvanlardan insanlara bulaşan ancak insandan insana bulaşmayan bir hastalıktır. Hastalık hayvanlar arasında çok hızlı yayılır. Hastalığın görüldüğü sürünün çok sıkı bir şekilde karantinaya alınması gerekir. Hastalık etkeni kolayca toprağa karışabilir. Sonra rüzgâr ve yağmur suyu gibi etkenlerle başka bölgelere rahatlıkla taşınabilir. Toprağın kuru olduğu yaz mevsiminde şarbon basilinin rüzgârla taşınması çok kolaylaşır. Hastalığı yayan en önemli etkenlerden biri hasta hayvanlara konan sineklerdir. Hastalık mikrobunu aldıktan sonra kondukları her yere bulaştırırlar. Sporlar taşındıkları bölgede yıllarca canlı kalacak ve hastalık yapma potansiyellerini koruyacaklardır.

Şarbon sadece ithal hayvanlarda mı görülür?

Hayır; hem ithal ve hem de ülkemizdeki hayvanlarda şarbon görülebilir. Ülkemizde geçmişte de şarbon hastalığı gerek hayvanlarda ve gerekse insanlarda zaman zaman görülmekteydi. Ancak hastalığa yakalanan hayvan ve insanların sayısı bir ülkenin tarım ve gıda güvenliği politikalarının düzeyini gösterdiği için önemli denilebilir. Şarbon hastalığının görülme sıklığının artışı gıda güvenliği politikalarında bir şeylerin yolunda gitmediğini gösteren olaylardan biridir.

Gıda güvenliğini sağlamak için ne yapmalı?

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ülkemize ithal edilen hayvanlarda gerekli kontrolleri yapmadığı anlaşılıyor. İthal etlerde daha önce de “E. coli O157” adı verilen bir hastalık mikrobu tespit edilmişti. Bu etken böbrek hasarına neden olur ve çocuklarla yaşlılar için ağır bir hastalık tablosu oluşturur. Yine bir süre önce Polonya’dan ithal edilen etlerin deli dana hastalığı riski taşıdığı basına yansımıştı. Bu hastalıkların hepsi de tehlikeli hastalıklardır ve eğer bunları zamanında tespit edecek mekanizmalar oluşturulamamışsa ya da kontrol mekanizmaları çalışmıyorsa ortada ciddi bir ihmal var demektir.

Son şarbon olayı da dikkate alınırsa genel olarak gıda güvenliğini sağlama açısından gerekli olan kontrollerin uygun bir şekilde yapılmadığı anlaşılıyor. Tabipler Odası ve Veteriner Hekimler Odası da açıklamalarında bunu vurguluyor. Şarbon konusunda ortaya çıkan ihmallerin bir numaralı sorumlusu ise Tarım Bakanlığıdır.

Nelere dikkat edilmeli?

- Şarbon mikrobu yüksek sıcaklıkta ölür. Bu nedenle, süt kaynatılarak tüketilmeli, etler iyice pişirilerek yenmelidir.
- Hayvanlarla sürekli temas halinde bulunan kişiler, mutlaka aşılanmalıdır.
- Şarbona, veterinerlik hizmetlerinin yeterli olmadığı yerlerde daha sık rastlanmaktadır. Dolayısıyla hastalığın sık görüldüğü yerlerde hayvan ürünleriyle temastan kaçınılması en doğru davranıştır.

* Gıda mühendisi Bülent Şık'ın BİANET’e yazdığı yazıdan kısaltılarak alınmıştır.

TÜRKİYE’DE ŞARBON HASTALIĞI
Sağlık Bakanlığı verilerine göre 2008-2017 yılları arasında Türkiye’de şarbon nedeniyle 8 kişi yaşamını yitirdi. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Zoonotik ve Vektörel Hastalıklar Dairesi Başkanlığı’nın web sitesinde şarbon hastalığına ilişkin yer alan verilere göre de 2008’de 235, 2009’da 149, 2010’da 94, 2011’de 165, 2012’de 135, 2013’de 197, 2014’de 150, 2015’de 139, 2016’da 32, 2017’de 37 şarbon vakası görüldü.