Lynn Margulis, İspanyolcadan şiir çevirileri yapan, güncel politik gelişmelere söyleyecek bir sözü olan, doğa bilimci bir bilim insanı olarak bilime yön veren, yeni teori ve önermelere imza atan bir kadın. Bu tarz tanımlamaların hep 18. yüzyıl entelektüelleri hakkında yapıldığını düşünüyor insan ama Margulis yakın geçmişin yetiştirdiği çok yönlü bilim insanlarından.
Bilimci değil, tam hizmet veren entelektüel adeta! Bu tanım Ginko Bilimin yayıncılık dünyasına adım attığı 4 yeni kitaptan biri olan ‘Lynn Margulis - İsyankâr Bilimcinin Yaşamı ve Mirası’ adlı kitabında geçiyor. Kitap 2011 yılında kaybettiğimiz Margulis’in oğlu -kendisi de aynı zamanda bir bilim insanı olan- Dorion Sagan tarafından hazırlandı ve Sibel Sevinç tarafından Türkçeye kazandırıldı.

Kitap bir bilim kadınını başkalarının gözünden anlatıyor. Bu esnada hem bir bilimkadınının yetişme sürecine tanık oluyor, hem Margulis’in karşılaştığı zorlukları -her ne iş yaparsanız yapın- tanıdık buluyor, hem de aynı zamanda bir tarihi okuyorsunuz. Margulis şu an kazandığı her bir sıfatı hak etmek için aslında normalden çok daha fazla çabalamak zorunda kalmış bir bilim kadını. Margulis’in mücadelesi ve yaşamını tam da bu yüzden ilham kaynağı olarak görmek mümkün. 

Şu an 20. yüzyıl evrim biyolojisinin en büyük başarılarından biri olarak görülen endosimbiyotik teoriyi geliştirmiş, fakat bunun kabul görmesi için yıllar boyu verdiği çaba neredeyse teoriyi geliştirmekle aynı!

Döneminin bilim dünyasında kadınların rolünü anlamak için, onunla tanışan başka bir bilim kadınının bu durumu tarif ederken “bilim toplantılarında kadınlar tuvaletinin tek müdavimi idim” cümlesi etkili olacaktır sanıyorum.

Margulis, dönemi için oldukça güçlü ve ters açı olan Endosimbiyoz Kuramı ve Gaia Kuramı gibi teorileri ortaya koyuyor ve maalesef uzunca bir süre sadece teorilerinin ciddiye alınıp akıl, mantık ve bilime uygun şekilde tartışılması için mücadele ediyor.

PEKİ NELER YAPTI MARGULIS?

1970’li yıllarda İngiliz kimyager James Lowelock tarafından geliştirilen Gaia hipotezinin en büyük destekçisi ve geliştiricilerinden biri Lynn Margulis. Gaia hipotezine göre; dünya, gezegenin atmosfer ve yüzey tortulunun kendi kendini düzenlediği fizyolojik bir sistem.

Endosimbiyoz teorisi ile ise; ortak yaşamında canlıların evriminde oldukça önemli bir rol oynadığını, her şeyin rekabetten, ‘vahşi doğa’dan ibaret olmadığını söylerken aynı anda fikirlerine katı bir şekilde itirazda bulunanların sözlerini çarpıtmasıyla da mücadele ediyor. Eleştirmenler, uzunca süre onu ciddiye almayıp sözlerini çarpıtarak karikatürize ediyorlar.

Neo-Darwincilerin fikirlerinin hüküm sürdüğü dönemde, Türlerin Kökeni kitabında ‘rekabet, mücadele, ölümüne kavga’ gibi terimlerin kullanım oranının 1/10000 kadar olduğu tespit edilmişken ‘ortak yaşamdan’, ‘ortak yaşamın da evrimsel süreçteki önemli rolünden’ üstüne basa basa söz etti Margulis.

Yaşamın sadece kanlı bir oyundan ibaret olmadığının, aynı zamanda, iş birliğine dayanan bir girişim olduğunun, ortakların zafer kazandığının altını çizerken, kendisi hiç bu kelimeleri kullanmamasına rağmen, doğayı “iyicil ve cömert” olarak gördüğünü söylemekle itham edildi. Oysa ki Margulis, evrimin sadece işbirliğine dayandığını değil, onun rekabet içerdiği kadar, işbirliği de içerdiğini söylüyordu. Yaşamın kanlı bir oyun olduğunu reddetmiyor, yaşamın sadece kanlı bir oyundan ibaret olmadığını söylüyordu.
Bu çarpıtmalar ne kadar tanıdık değil mi? Maalesef okurken hiç yabancılamıyorsunuz.

HEVESİNİZ MARGULIS’İNKİ KADAR DAİM OLSUN

“Halka açık olmayan şey bilim değildir” diyerek, laboratuvarına özel şirketlerin, sonuçların gizli kalması şartıyla, yapmak istedikleri bütçe tekliflerini reddediyor, 11 Eylül saldırılarına dair şüphelerini kanıtlarıyla beraber tartıştırıp, gerçeklerin kamuoyuna açıklanması için çabalıyor Lynn Margulis.

Bu aralar yaşamak, yaptığın işte ısrarcı olmak ya da yeni bir işe başlamak için ilham bulmak hiç kolay değil. Her daim insanın hevesi kırılabiliyor. İlhamını arayanlar, ‘her zaman bir yol vardır’ı bir yaşam tecrübesi üzerinden okumak isteyenler için güzel bir kaynak Lynn Margulis-İsyankâr Bilimcinin Yaşamı ve Mirası kitabı.
İlhamınızı bulmanız dileğiyle…

KÜNYE
Lynn Margulis- İsyankâr Bilimcinin Yaşamı ve Mirası
Hazırlayan: Dorion Sagan
Çevirmen: Sibel Sevinç
Ginko Bilim, 248 sayfa