Okurumuzun sorusu:

Merhaba. Annemle ilgili bir sorum var. Annemin doğum tarihi 02.02.1963. İlk sigorta girişi 13.01.2004. 4669 prim günü oldu. İşçi olarak çalışıyor. Üç çocuğu var ama doğum tarihleri, 2004’ten önce. Gözünde yüksek tansiyon var ama engelli raporu yok. Annem ne zaman emekli olabilir? Emekliliği öne çekme olanağı var mı?

NORMAL EMEKLİLİK KOŞULLARI

Önce okurumuzun annesinin normal koşullarda ne zaman emekli olabileceğine bir bakalım.

Emeklilik koşulları, ilk sigorta girişi tarihine göre belirleniyor. Okurumuzun annesinin ilk sigorta girişi 13.01.2004. Buna göre, emeklilik koşulları: 58 yaş, 7.000 gün prim. (Yanıtımızın sonundaki tablodan siz de emeklilik koşullarınızı kontrol edebilirsiniz!)

Okurumuzun annesinin 2.331 gün prim eksiği var, yani yaklaşık 6 yıl 6 ay daha sigorta priminin yatması gerekiyor.

Okurumuzun annesi, 02.02.2021 yaşında 58 yaşını doldurmuş ve yaş koşulunu sağlamış olacak. Yani yaşa daha 2 buçuk sene var.

Ancak emekli aylığı bağlanması için hem yaşın hem primin dolması gerekiyor. Okurumuzun annesi 2 buçuk sene sonra yaşını dolduracak ama o tarihe kadar sigortalı çalışmaya devam etse bile hâlâ yaklaşık 4 yıllık prim eksiği olacak. Yaşını doldurması yetmeyecek, primini de doldurması gerekecek.

Dolayısıyla okurumuz hiç ara vermeden sigortalı çalışmaya devam etse bile 2025 yılının mart ayında emekli olabilecek. Yani primini doldurabilmek için 62 yaşına kadar çalışmaya devam etmesi gerekecek.

Bu tür durumlarda “doğum borçlanması”, eksik primleri tamamlamak için “ilaç” gibi gelebiliyor. Ancak okurumuzun annesinin doğumları, sigorta girişinden önce. Dolayısıyla doğum borçlanmasına da gidemiyoruz.

İLERİ YAŞTAKİLER İÇİN EMEKLİLİK (YAŞTAN EMEKLİLİK)

İlk sigorta giriş tarihi 08.09.1999 – 30.04.2008 tarihleri arasında olan kadın işçiler için alternatif emeklilik koşulları ise 58 yaş, 25 yıl sigortalılık ve 4 bin 500 gün prim. Bu emeklilik koşulları, “ileri yaştakiler için kolaylaştırılmış emeklilik” ya da “yaştan emeklilik” olarak da anılıyor.

Bu alternatifte prim gün sayısı 7.000 günden 4 bin 500 güne düşüyor. Yaş sabit kalıyor. Ancak yeni bir koşul geliyor: 25 yıl sigortalılık! Okurumuzun ilk sigorta giriş tarihine göre 25 yıl sigortalılığı 13.01.2029 tarihinde doluyor. Dolayısıyla bu alternatif seçenek –bu örnekte- işimize yaramıyor. Prim gününün düşmesi okurumuzun annesinin işine yarıyor, ancak 25 yıl sigortalılık süresi koşulu, okurumuzun annesinin emekliliğini normalden de ileri bir tarihe (2029 yılına, 65 yaşa) atıyor.

Okurumuzun annesi, “yaşı dolan, primi dolmayan” grupta yer alıyor. Yani “emeklilikte yaşa takılanların” tam tersi bir durum söz konusu.

Türkiye’de okurumuzun annesi gibi çok sayıda kadın, sigortalı çalışmaya geç yaşlarda başlamış durumda. Dolayısıyla yaşı gelse bile primi eksik olan, “emeklilikte prime takılan” ciddi bir kadın nüfusu var.

Ancak 08.09.1999-30.04.2008 arası sigortalı olanlar için aranan “25 yıl sigortalılık” koşulu, bu durumda olan kadınların büyük çoğunluğunun bu alternatif seçenekten yararlanmasını olanaksız hale getiriyor.

ENGELLİLER İÇİN KOLAYLAŞTIRILMIŞ EMEKLİLİK

Engelliler için kolaylaştırılmış emeklilik seçenekleri mevcut. Emeklilik koşulları, engelin sigortalılıktan önce ortaya çıkıp çıkmadığına, ilk sigorta giriş tarihine, engellilik oranına ve vergi indiriminden yararlanmaya göre değişiyor.

İlk sigorta giriş tarihi 1 Ekim 2008 tarihinden önce olan, bu tarihten önce veya sonra engeli nedeniyle vergi indirimden yararlanmaya hak kazananlar bakımından emeklilik koşulları şu şekilde:

Okurumuzun annesinin bu kapsama girmesi için en az yüzde 40 oranında çalışma gücünde kaybın (engelliliğin) raporla tespit edilmesi ve buna dayalı olarak vergi indiriminden yararlanmaya başlaması gerekiyor.

Göz tansiyonuna (glokomda) görme bozukluğuna bağlı çalışma gücü kaybı, görme ve
görme alanı kaybına göre değerlendiriliyor. Dolayısıyla göz tansiyonu, görme ve görme alanı kaybına yol açtığı ölçüde, çalışma gücünde kayıpta dikkate alınıyor. Buna göre okurumuzun annesinin görme ve görme alanında kaybı olup olmadığına bakılacak. Varsa buna göre, çalışma gücündeki kayıp oranı tespit edilecek. Eğer bu oran yüzde 40 veya üzerindeyse emeklilik koşulları kolaylaşacak.

Bu oran yüzde 40-59 arasında olursa 20 yıl sigortalılık ve 4 bin 440 gün prim şartı aranacak. Bu durumda okurumuzun annesinin emekli olabileceği tarih yine 2024’ü buluyor. Yüzde 60-79 arasında olursa 2022’ye, yüzde 80 veya fazlası olursa 2019’a çekiliyor. Okurumuzun annesinin her iki gözünde de göz tansiyonuna bağlı ağır görme kaybı olmadığı sürece (elbette dileriz olmaz!) bu seçenek bakımından da emekliliği öne çekmek ne yazık ki olanaklı gözükmüyor…

Emeklilik için son iki seçenek ise erken yaşlanma ve bakıma muhtaç ağır engelli çocuğun bulunması. Ancak okurumuzun annesi bakımından bu iki durum da söz konusu değil.

Okurumuzun annesinin sağlık sorunu, sigortalı çalışmaya başladığı tarihten önce de varmış. Dolayısıyla okurumuzun maluliyet aylığından yararlanması da olanaklı değil. Eğer bu sorun sigortalılıktan sonra ortaya çıkmış olsaydı dahi en az yüzde 60 oranında çalışma gücünde kayıp olup olmadığına bakılacaktı.

SONUÇ OLARAK

Bu kadar uzun bir yanıt yazdık ama okurumuzun annesinin derdine derman olamadık. Çünkü yasal kurallar buna izin vermiyor. Alternatif seçenekler okurumuzun annesinin emekliliğini ne yazık ki öne çekmiyor. Okurumuzun annesi yaşını doldursa bile primini doldurana kadar (62 yaşına kadar) kesintisiz çalışmaya devam etmek durumunda…

Bu istisnai bir durum değil. Türkiye’de bugün 50’li yaşlarda olan birçok kadının ilk sigortalılık tarihi 30’lu yaşlarının sonuna ya da 40’larına denk geliyor. Bu kadınlar emeklilik için gereken yaşı doldursalar bile primleri eksik olduğu için emekli olamıyor. Sigortalılıktan önceki doğumlara borçlanma hakkı tanınmadığı için doğum borçlanması da olanaklı olmuyor. 1999-2008 arası girişlilere tanınan kolaylaştırılmış emeklilikte aranan 25 yıl sigortalılık şartı, işi kolaylaştırmak yerine daha da zorlaştırıyor. Ağır bir engellilik söz konusu değilse, bu seçenek de devreye girmiyor.

Sonuç olarak emeklilikte prime takılan kadınlar (ve aynı zamanda erkekler) için acilen bir düzenleme gerekli. Çünkü bu durumdaki kadınların ilerleyen yaşlarında çalışması ve prim ödemesi, dolayısıyla emekli olması zor. Emekli olsalar bile emekli aylığı çok geç yaşta bağlanacak…