II. Meşrutiyetin hazırladığı özgürlükçü ortam ve savaşlar sonucu erkek nüfusun azalmasıyla oluşan işgücü açığı kadınların çalışma hayatına atılma sürecini hızlandırır. Zaten zorlu hayat şartları da kadınların çalışmasını gerektirmekteydi. Aslında Anadolu kadını her dönemde alın terini ortaya koyarak genellikle erkekten çok çalışmak zorundaydı. Tezgah başında halı dokuyan ya da tarlada yetiştirdiği ürünü pazarda satan kadının da çalışma hayatında emeği vardı.

İLK ‘EŞİT İŞE EŞİT ÜCRET’ İSYANI

Meşrutiyet’ten önce hâlihazırda bazı fabrikalarda kadın işçiler, işçi tulumunu giymişlerdi. 1897 yılında İstanbul Kibrit Fabrikası’nda, Bakırköy Bez Fabrikası’nda çalışanların hemen hemen yarısı kadındı. Bursa’daki ipek fabrikalarında da yüzlerce kadın işçi vardı. Meşrutiyetten sonra ise kadın işçi sayısında belirgin bir artış görülür. Kadın işçilere kapılarını açan ilk fabrikalardan biri olan Cibali Tütün Fabrikası 1884’de kurulur. Cibali; Fener, Fatih ve civar çevredeki özellikle kadın işgücünün üretime katılmasını sağlar.1913’de İstanbul Cibali ve İzmir Tütün fabrikalarında çalışan işçilerin 1186’sı erkek, 923’ü kadın; 1915’de 1141’i erkek 1086’sı kadındır. Ortalama işçi yevmiyesi ise en fazla 10 kuruş’tur. Ancak kadınlar erkelere göre yarı yarıya hatta bazı fabrikalarda daha da az yevmiye alırlar. 1927 yılında Cibali Tütün Fabrikasında çalışan Fatma Nuriye adlı işçi, kadın ve erkek işçiler arasındaki ücret farklılıklarını giderilmesi için şunu söyler: “Her gün erkek işçilerle aynı safta ve aynı şartlar altında çalıştığımız halde yevmiyelerimizde bariz farklar var. Bir erkek işçinin yaptığı işi bilfiil biz de yaptığımız halde yevmiyelerimiz arasındaki pek büyük farklar neden ileri geliyor? Eğer hakikaten fark gözetiliyorsa Hükümet’i Cumhuriyemiz meseleye el koysun ve erkek işçinin almakta olduğu ücreti biz de alalım, çünkü biz de aynı sınıfın birer ferdiyiz.”
Cibali Fabrikası kadınların tütün kokan elleri üzerinde yükselir. 1913’de Fransa, Almanya, İngiltere, İsviçre ‘ye yapılan 47.843 kg mamul tütün ve sigara ihracatı bu iki fabrikadan yapılır. Fabrika, Reji İdaresi’nin imtiyazının devlete devredildiği 1925 yılından itibaren, Cumhuriyet döneminin en önemli sigara fabrikasıdır. 1967’de İstanbul Sigara Fabrikası resmi üretime başlayınca Cibali’de üretim yavaş yavaş azalır,1990’lı yıllarda da tarihi makine sesleri susar.
Kaynak: Güldane Çolak, Lale Uçan; “II. Meşrutiyetten Cumhuriyete Basında Kadın Öncüler”