Mis gibi yaz... Kış boyunca eve ve işe hapsolan burunları hiç değilse hafta sonları şöyle güzel kokulu ormanlara, dağlara, bayırlara, deniz kenarlarına çıkarma vakti. Fakat o da ne! Yoksa siz de sadece kötü kokular mı alıyorsunuz?

Normaldir; ne de olsa memlekette kirletilmemiş yer kalmadı.

Ama ya, bir tek siz hiç koku almıyorsanız? “Ayy ne biçim kokuyor” cümlesi bir tek sizden çıkmıyorsa? Taze ekmeğin, pişen güzel bir yemeğin, bahçede dal veren gülün, çocuklar yıkanınca kafalarından yükselen buğunun o güzel kokusunu duyamıyorsanız? Bu sadece “duyarsızlık” değil de bir hastalıksa?

TAT DUYUSUYLA ORTAK ÇALIŞIR

İnsanın milyonlarca yıllık evrimi içinde işlevini diğer canlılara göre daha az muhafaza ettiği duyusudur; koku. Dokunarak hissedemeyeceğimiz, karanlıkta görmemizin mümkün olmadığı ve duyamayacağımız pek çok şeyi kimyasal reseptörler aracılığı ile ayırıp tespit edebilme becerisidir.

Koklama becerisi oldukça değişken. Bakın bir örnek; insanda 350 koku reseptörü varken bu sayı farelerde 1300, kedi-köpeklerde ise 22 milyon reseptör kadardır. Bazı hayvanlar için hayati öneme sahip olsa da koku duyusunun, bizi zehirleyici bir takım kötü gazlardan korumak veya hoş bir parfüm kokusu ya da taze ekmek kokusunun bize hissettirdiği hoş duygu dışında bir faydası yoktur.

Tat ve koku duyusu ortak çalışır ve beyinde de aynı merkezden kontrol edilir. Koku duyusu bozukluğunda ya da hiç koku duyusu olmama (anosmia) durumlarında tat alma duyusu da bozulmuş olur.

HİÇ KOKU ALAMAYANLARIN HASTALIĞI: ANOSMİ
Total koku duyusu kaybı demek olan anosmi, yaşam kalitesini etkileyen ciddi bir sorun. Nasıl ki bir kör göremiyor, bir sağır duyamıyorsa, bir anosmi de koku alamaz. Bu yüzden tatma duyusu da yeterince işlevini yerine getiremez. Bazen doğuştan hiç koku alamama ile kendini gösteren bir hastalıktır. Hiçbir kokuyu hiç duyamadığı için kişi böyle bir hastalığa sahip olduğunu bile bilemez. Dünya Anosmi Vakfı, anosmik kişilere evlerinde gazla çalışan hiçbir şey kullanmamalarını ve yangına karşı çoklu alarm sistemİ kurmalarını önerir.

ENFEKSİYONLAR, KAFA TRAVMALARI KOKU DUYUSUNDA KAYBA YOL AÇABİLİR

Edinsel koku duyusu kaybı durumları ise burun içinde tıkayıcı sorunlar (et büyümesi, burun kemiği yamukluğu ya da alerjik ödem gibi), enfeksiyon ve kafa travmaları sayılabilir. Üst solunum yolları enfeksiyonları çok sık, geçici tipte koku duyusu kaybı yaratırken, bazen çok ufak kafa travmaları sonrası bile koku duyusu kaybı gözlenebilir. Erişkinde bu sıklık yüzde 5-10 iken, çocuklarda travmaya bağlı koku duyusu kaybı yüzde 1 oranda görülür. Travmadan sonraki 3 ayda iyileşme yüzde 75 oranında geri dönüşle son bulur. 24 saatten fazla bilinç kapalılığı söz konusu ise koku duyusu kaybı kalıcı olabilir.
Tedavi altta yatan etkenin tespiti ve ortadan kaldırılmasını içerir. Burun içi tıkayıcı sorunların gerekirse cerrahi yolla temizlenmesi, üst solunum yolu enfeksiyonu sonrası gelişen koku duyusu kaybının 3-5 gün sonra kendiliğinden geri gelmesi ve travma sonrası sinir hasarının uzun süreli tedavisi sonrası düzelmesi tedavi seçeneklerimizi oluşturur.
A ve B vitaminleri ile çinko takviyesinin yapılması, gereksiz ilaçların kesilmesi ve tiroid fonksiyonlarının normale getirilmesinin koku duyusu azalmasını tedavide umut verici olduğu söylenebilir.

SİGARA KOKU DUYUSUNU AZALTIYOR
· Bazı tehlikeli zehirli maddeler koku reseptörü harabiyeti yaratarak kalıcı koku duyusu kaybına neden olabilir. Mesela uzun süre sigara içenlerde olfaktor sinir reseptör duyarsızlığı gelişir ve koku duyusu azalır.
· Yaş ile birlikte koku duyusunun azaldığı, eşik yaşın 60 yaş civarında olduğunu söyleyebiliriz.
· Psikiyatrik hastalarda genellikle kokuyu ters algılama (parosmi) veya olmayan kokuyu algılama (fantosmi) görülmektedir. Psikozlarda, depressif hastalıklarda, konfüzyonel durumlarda koku yakınmaları olabilir. Şizofreni, depresyon, histeri gibi hastalıklarda koku alma bozuklukları görülebilir.
· Zararsız gibi görünen burun açıcı damlalar çok uzun süre kullanıldıklarında koku duyusunun azalmasına yol açabilir.
· Toksik madde ve dumanlara bağlı olarak gelişen koku kayıpları da vardır. Bazı kanser tedavi ilaçları ve radyoterapi de koku kaybı yapabilir. Bazı beyin tümörleri, hipofiz tümörleri, beyin anevrizmaları gibi kafa içi hadiseleri koku kaybı ile kendilerini gösterebilir.
· Koku kaybı olan hastaların yüzde 73’ü yemek pişirme konusunda zorluk, yüzde 68’i ruh hallerinde olumsuz yönde değişiklikler, yüzde 56’sı iştahlarında azalma, yüzde 41’i kendi kokusunu alamamaktan, yüzde 30’u yemeği sürekli yakmaktan şikâyetçi.
· Koku kaybı yaşayan kadınlar bu durumdaki erkeklerden daha fazla şikâyetçi oluyor.

FISTIK EZMESİ, MENTOL VE SABUN KOKUSU ALAMIYORSANIZ DİKKAT!

ABD’deki Florida Üniversitesi McKnight Beyin Enstitüsü Koku ve Tat Merkezi’ndeki araştırmacılar; Alzheimer hastalığının erken dönemlerinde insanların sol burun deliğinden koku alamamasını, hastalığın erken teşhisi için bir gösterge olduğunu ortaya koydular. Fıstık ezmesi, mentol ve sabun kokusu Alzheimer hastası kişilere 20 santim mesafeden koklatılmış ve teşhisli Alzheimer hastalarının, bu kokuları duymadıkları tespit edilmiş! Koku duyusunda azalma ya da kayıp, Alzheimer’ın erken belirtileri arasında ilk sırada yer alıyor.